ضریب فزآینده پولی معیار توسعه است؟
عیار استدلال وزیر اقتصاد
فرارو- امیرحسین طاهری؛ دکتر طیب‌نیا، وزیر محترم اقتصاد در طی سخنانی در چهارم آذر ماه سال جاری در جلسه هم‌اندیشی بررسی راهکارها و نقش‌های متقابل بانک‌ها، صندوق توسعه ملی و استانداران برای خروج غیر تورمی از رکود، ضمن ابراز خرسندی از رشد 17 درصدی ضریب فزاینده نقدینگی در یک سال اخیر در راستای افزایش نقدینگی و افزایش قدرت وام‌دهندگی بانک‌ها، گفت: "در حال حاضر شاخص ضریب فزاینده پولی در ایران حدود 5 است، ضریبی که هر چه بالاتر باشد معنایش توسعه یافته تر بودن نظام بانکی است".
او با اشاره به اینکه نرخ شاخص ضریب فزاینده پولی در کشورهای توسعه یافته دنیا حدود 20 است، اظهار داشت: "خوشبختانه اتفاقی که در یکساله اخیر افتاده، این است که افزایش نقدینگی از محل پایه پولی به شدت کنترل شده و در شش ماهه اول سال 1393 امسال نسبت به ابتدای آن کاهش یافته است".
اما ضریب فزاینده پولی چیست؟ نقدینگی کشور از دو راه می‌تواند تامین شود. راه اول چاپ و خلق پول توسط بانک مرکزی است. به نقدینگی که از این راه تامین می‌شود پایه پولی گفته می‌شود. راه دیگر افزایش نقدینگی، دادن وام و تسهیلاتتوسط بانک‌ها و موسسات مالی است. بدین صورت که بانک‌ها بخشی از وجوه سرمایه‌گذاری شده در خود را به عنوان وجه تضمین نزد خود نگه داشته تا در صورت مراجعه برخی از دارندگان حساب به بانک برای برداشت از حساب خود، وجه نقد کافی برای انجام این کار داشته باشند. پول باقیمانده را دوباره به مردم وام می‌دهند.
در این فرآیند خلق پول صورت می‌گیرد زیرا با این کار پول موجود برابر می‌شود با مقداری که سرمایه‌گذار در حساب خود نزد بانک دارد بعلاوه مقداری که بانک به مشتری‌های بعدی وام داده است. این فرآیند سپرده‌گذاری در بانک و وام دادن بانک به مردم ادامه می‌یابد تا در نهایت پولی که توسط بانک خلق می‌شود بعلاوه پایه پولی، نقدینگی موجود در جامعه را می‌سازد..
در این‌جا نقدینگی موجود در کشور برابر می‌شود با ضریبی در مقدار پایه پولی که به این ضریب، ضریب فزاینده پولی می‌گویند. بنابراین می‌توان گفت که اکثر نقدینگی موجود در اقتصاد را بانک‌ها تامین می‌کنند.
بررسی ضریب فزاینده پولی سایر کشورها:
در آخرین گزارش World Bank Global Economic Monitor، در اکتبر سال 2014، اعداد ضریب فزاینده پولی کشورهای جهان و تغییرات آن آورده شده است(جدول ضرایب فزاینده برخی از کشورها در جدول 1، آورده شده است).
همان‌طور که در جدول آورده شده است، با اینکه ضرایب فزاینده کشورهای توسعه‌یافته‌ای مانند کانادا، استرالیا، کره‌جنوبی، ژاپن و دانمارک بالاست و تقریبا بالای 10 است، ضرایب فزاینده پولی سایر کشورهای توسعه‌یافته مانند هلند، سوئیس، چین و روسیه کم و زیر پنج است. هم‌چنین در میان این کشورها، کشورهای در حال توسعه و یا توسعه نیافته‌ای مانند موریس، اکوادور و ماکائو وجود دارند که ضرایب فزاینده پولی بالا دارند که در میان آن‌ها کشور پاناما با داشتن ضریب فزاینده 57.57، شاخص است. بنابراین نمی‌توان بیان کرد که داشتن ضریب فزاینده پولی بالا نشان‌دهنده توسعه یافتگی آن کشور است.
بنابر مشاهدات بالا می‌توان گفت که ضریب فزاینده پولی شاخصی برای توسعه یافتگی اقتصادها نیست، بلکه ابزاری است در دست کشورهای مختلف که به وسیله آن اقتصاد خود را بنا به شرایط خاص خودشان، کنترل و تنظیم می‌کنند.
او با اشاره به اینکه نرخ شاخص ضریب فزاینده پولی در کشورهای توسعه یافته دنیا حدود 20 است، اظهار داشت: "خوشبختانه اتفاقی که در یکساله اخیر افتاده، این است که افزایش نقدینگی از محل پایه پولی به شدت کنترل شده و در شش ماهه اول سال 1393 امسال نسبت به ابتدای آن کاهش یافته است".
اما ضریب فزاینده پولی چیست؟ نقدینگی کشور از دو راه می‌تواند تامین شود. راه اول چاپ و خلق پول توسط بانک مرکزی است. به نقدینگی که از این راه تامین می‌شود پایه پولی گفته می‌شود. راه دیگر افزایش نقدینگی، دادن وام و تسهیلاتتوسط بانک‌ها و موسسات مالی است. بدین صورت که بانک‌ها بخشی از وجوه سرمایه‌گذاری شده در خود را به عنوان وجه تضمین نزد خود نگه داشته تا در صورت مراجعه برخی از دارندگان حساب به بانک برای برداشت از حساب خود، وجه نقد کافی برای انجام این کار داشته باشند. پول باقیمانده را دوباره به مردم وام می‌دهند.
در این فرآیند خلق پول صورت می‌گیرد زیرا با این کار پول موجود برابر می‌شود با مقداری که سرمایه‌گذار در حساب خود نزد بانک دارد بعلاوه مقداری که بانک به مشتری‌های بعدی وام داده است. این فرآیند سپرده‌گذاری در بانک و وام دادن بانک به مردم ادامه می‌یابد تا در نهایت پولی که توسط بانک خلق می‌شود بعلاوه پایه پولی، نقدینگی موجود در جامعه را می‌سازد..
در این‌جا نقدینگی موجود در کشور برابر می‌شود با ضریبی در مقدار پایه پولی که به این ضریب، ضریب فزاینده پولی می‌گویند. بنابراین می‌توان گفت که اکثر نقدینگی موجود در اقتصاد را بانک‌ها تامین می‌کنند.
بررسی ضریب فزاینده پولی سایر کشورها:
در آخرین گزارش World Bank Global Economic Monitor، در اکتبر سال 2014، اعداد ضریب فزاینده پولی کشورهای جهان و تغییرات آن آورده شده است(جدول ضرایب فزاینده برخی از کشورها در جدول 1، آورده شده است).
همان‌طور که در جدول آورده شده است، با اینکه ضرایب فزاینده کشورهای توسعه‌یافته‌ای مانند کانادا، استرالیا، کره‌جنوبی، ژاپن و دانمارک بالاست و تقریبا بالای 10 است، ضرایب فزاینده پولی سایر کشورهای توسعه‌یافته مانند هلند، سوئیس، چین و روسیه کم و زیر پنج است. هم‌چنین در میان این کشورها، کشورهای در حال توسعه و یا توسعه نیافته‌ای مانند موریس، اکوادور و ماکائو وجود دارند که ضرایب فزاینده پولی بالا دارند که در میان آن‌ها کشور پاناما با داشتن ضریب فزاینده 57.57، شاخص است. بنابراین نمی‌توان بیان کرد که داشتن ضریب فزاینده پولی بالا نشان‌دهنده توسعه یافتگی آن کشور است.
هم‌چنین بررسی روند تغییرات ضرایب فزاینده پولی کشوره نشان می‌‌دهد که کشورها هیچ تعهدی برای بالا نگه داشتن ضریب فزاینده پولی ندارند بلکه مقدار آن را با توجه به شرایط کشور خود بالا یا پایین می‌برند(جدول2). 
برای مثال کشور سوئیس در سال 2006 دارای ضریب فزاینده پولی حدود 15 بوده است در حالی که در سال 2014 مقدار ضریب فزاینده را به حدود 3 کاهش داده است و یا کشور انگلستان ضریب فزاینده خود را از حدود 30 در سال 2006، به حدود 7 کاهش داده است.بنابر مشاهدات بالا می‌توان گفت که ضریب فزاینده پولی شاخصی برای توسعه یافتگی اقتصادها نیست، بلکه ابزاری است در دست کشورهای مختلف که به وسیله آن اقتصاد خود را بنا به شرایط خاص خودشان، کنترل و تنظیم می‌کنند.
