عروسی 7000 دختربچه در بهار

در بهار امسال، هفت هزار دختربچه از پشت میز مدرسه و کیف‌هایی پر از کتاب و دفتر، در چشم‌برهم‌زدنی روی صندلی تالارهای عروسی نشستند و لباس سفید پوشیدند و رژ‌لب و سند ازدواج، جای کتاب و دفتر را در کیف‌هایشان گرفت. دخترانی بین 10 تا 14 سال که روزی از روزهای بهار بزرگ‌شدن را یک‌مرتبه تجربه کردند.

به گزارش شرق، دلیلش می‌تواند هر چیزی باشد؛ ‌از آموزش آنلاین که احتیاج به موبایل و تبلت دو، سه میلیون تومانی داشت تا وام ازدواج که هر سال مثل برنج ری می‌کند و خانواده‌ها به طمعش دخترانشان را روانه خانه بخت می‌کنند تا کرونا که فشار اقتصادی را بیشتر و بیشتر کرد و خانواده‌هایی که خواستند یک نفر از جمعشان کمتر شود تا خرجشان را به دخل شکسته‌شان برسانند. دلیلش هرچه هست اما بر اساس آمار منتشرشده «گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران» از سوی مرکز آمار ایران، در بهار سال جاری بالغ بر هفت هزار ازدواج دختربچه ۱۰ تا ۱۴ساله و یک ازدواج دختربچه کمتر از ۱۰ سال به ثبت رسیده است.

هرچند از عمده دلایل ازدواج کودکان مسائل فرهنگی است و تا فرهنگ این مسئله جا نیفتد که کودک باید کودکی کند و 10سالگی سن ازدواج نیست، زمان زیادی لازم است، اما نبودن قانونی که بتواند جلوی ازدواج کودکان را بگیرد هم در ثبت هفت هزار ازدواج کودک در بهار بی‌تأثیر نیست. مدت‌هاست فعالان حوزه کودک و برخی مسئولان تلاش می‌کنند که حداقل تبصره ماده 1041 را از قانون مدنی بردارند؛ این در حالی است که «لایحه منع ازدواج کودکان زیر ۱۳ سال» چند سالی است که از سوی معاونت امور زنان و خانواده رئیس‌جمهوری به کمیسیون لوایح دولت ارائه شده و همچنان در انتظار تصویب است.

قانونی که تغییر نکرد
سال‌هاست که برای برداشتن تبصره ماده 1041 قانون مدنی، بین موافقان و مخالفان دعواست. تبصره‌ای که ممنوعیت ازدواج کودکان را که در این ماده ذکر شده، عملا ملغی می‌کند. این ماده می‌گوید: عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح. بر این اساس ممنوعیت ازدواج کودکان در صورت رضایت ولی و با حکم دادگاه ملغی می‌شود.

‌مطابق ماده 1041 قانون مدنی مصوب 1313، نکاح دختران قبل از رسیدن به 15 سال تمام و نکاح پسران قبل از رسیدن به 18 سال تمام ممنوع بود؛ اما با پیشنهاد مدعی‌العموم می‌شد استثنائاتی قائل شد. در سال 53 با تصویب قانون جدید حمایت از خانواده دوباره سن ازدواج تغییر کرد. در ماده 23 این قانون آمده بود: «ازدواج زن قبل از رسیدن به 18سال تمام و مرد قبل از رسیدن به 20 سال تمام ممنوع است. مع‌ذلک در مواردی که مصالحی اقتضا کند، استثنائا در مورد زنی که سن او از 15سال تمام کمتر نباشد و برای زندگی زناشویی استعداد جسمی و روانی داشته باشد، به پیشنهاد دادستان و تصویب دادگاه شهرستان، ممکن است معافیت از شرط سن اعطا شود...».

با وجود شباهت این ماده با ماده 1041 قانون مدنی از حیث اعطای معافیت از شرط سن و... تفاوت‌هایی داشت که مهم‌ترین آن افزایش سن ازدواج بود؛ سن ازدواج در قانون حمایت از خانواده مصوب بهمن 1353 از 15 سال تمام برای دختران و 18 سال تمام برای پسران در قانون مدنی به 18 سال تمام برای دختران و 20 سال تمام برای پسران افزایش یافته بود، اما هنگام تجدیدنظر در قانون مدنی بعد از انقلاب در سال 61، ماده 1041 پیشین قانون مدنی مغایر شرع تشخیص داده و به این شکل اصلاح شد: نکاح قبل از بلوغ ممنوع است و مطابق معنای فقهی بلوغ، بلوغ دختران 9 سال و پسران 15 سال اعلام شده است.

سن قانونی ازدواج درحال‌حاضر در ایران ۱۳ سال برای دختران و ۱۵ سال برای پسران است. البته این سن نیز می‌تواند با تشخیص دادگاه و درخواست ولی کودکان کمتر شود. بیشتر تلاش نمایندگان مجلس بر این بود که حداقل بتوانند در هر شرایطی ازدواج در زیر 13 سال را برای دختران ممنوع کنند که هنوز موفق نشده‌اند. مطابق ماده 1041 قانون اصلاح موادی از قانون مدنی مصوب 14/8/1370 و تبصره آن: «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن 13 سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن 15 سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح».

در دوره مجلس دهم، نمایندگان فراکسیون زنان بارها و بارها تلاش کردند تغییری در ماده 1041 قانون مدنی ایجاد کنند. در واقع آنها می‌خواستند ازدواج دختران زیر 13 سال و پسران زیر 15 سال را کاملا ممنوع کنند تا حتی با اذن پدر هم امکان این ازدواج فراهم نباشد؛ اما سنگ‌اندازی‌ها از زمین و آسمان و رأی‌نیاوردن فوریت این طرح و همچنین پرونده‌سازی‌های عجیب برای نمایندگان مجلس باعث شد این تلاش‌ها به جایی نرسد. از طرف دیگر معاونت امور زنان و خانواده، در سال 97 از ارسال لایحه‌ای برای حذف این تبصره به دولت خبر داده بود؛ اما این لایحه بعد از دو سال هنوز به مجلس نرسیده و البته با نگاهی به نظرات منتشرشده از سوی نمایندگان مجلس یازدهم به نظر نمی‌رسد که حتی با رسیدنش به مجلس، کاری از پیش ببرد.

آمار ازدواج هفت هزار کودک در بهار امسال، تنها آمار منتشرشده نیست. بنا بر اطلاعات منتشر‌شده، ۳۴۶ نوزاد در بهار سال جاری متولد شده‌اند که مادران آنها کمتر از ۱۵ سال داشته‌اند؛ مسئله‌ای که بنا بر گفته پزشکان متخصص زنان می‌تواند آثار سوء جبران‌ناپذیری برای این دختران داشته باشد.

رنج عروس‌های کوچک
ندا فاضلیان، فعال حوزه زنان، در گفت‌وگو با «شرق» با بیان اینکه بخش عمده‌ای از ازدواج کودکان دلایل اقتصادی دارد، تصریح کرد: «ما درباره طبقه‌ای صحبت می‌کنیم که به وسایل بهداشتی و آموزش صحیح دسترسی ندارند؛ چراکه در تبلیغ کودک‌همسری، همیشه دختران و پسرانی از طبقه مذهبی مرفه نمایش داده می‌شوند. مثلا گفته می‌شود فرزند فلان فعال سیاسی، روحانی مشهور شهر یا شخصیت مهم تاریخی در 13سالگی به خانه بخت رفت.

هرچند حتی این ازدواج در این طبقه می‌تواند لطمات جبران‌ناپذیری به این دختران وارد کند، اما نشان‌دادن این دختران با بنیه خوب، تغذیه مناسب و کامل، دسترسی به بهداشت و... نمی‌تواند معرف مناسبی برای جنایت و ظلمی باشد که در حق کودکان می‌شود. قاطبه دخترانی که در 10، 12سالگی به خانه بخت می‌روند، ازدواج می‌کنند تا یک نان‌خور از سر سفره کمتر شود. خانواده‌ای که سال تا سال گوشت قرمز مصرف نمی‌کند، در خرج یومیه خود مانده، دخترش را شوهر می‌دهد تا هم به وام ازدواج برسد، هم دخترش بدبختی را در خانه دیگری تجربه کند.

مسئله اینجاست که این دختران وقتی هم ازدواج می‌کنند، خوشبخت نمی‌شوند. شکل بدبختی‌شان می‌شود شبیه مادرانشان. از دخمه‌ای، به دخمه دیگر کوچ می‌کنند، با این تفاوت که آن بدن نحیف و دچار سوءتغذیه با آسیب‌های عمیق روانی، رابطه جنسی را تحمل می‌کند، بارداری را تحمل می‌کند، کار خانگی سنگین را تحمل می‌کند و سپس در سنی مادر می‌شود که وقت بازی‌کردن، شیطنت‌کردن و شکل‌گرفتن بدنش است. آن وقت در چنین شرایطی که بیشتر ازدواج کودکان از این جنس است، یک‌مرتبه در فضای مجازی دختری ظاهر می‌شود نوجوان و زیبا، با صورتی سفید و سرشار از خون تازه، با چادری گران که قیمتش اندازه کل زندگی عروس کوچک حاشیه‌نشین است. با گوشی50‌میلیون‌تومانی‌اش، از جهیزیه 500‌میلیون‌تومانی‌اش فیلم می‌گیرد و با همسر جوانش سلفی می‌گیرد و برای فعالان زنان ابراز تأسف می‌کنند که نمی‌خواهند اجازه دهند عشق در نوجوانی پدیدار شود».

وی در ادامه تصریح کرد: «ما درباره کودکانی حرف می‌زنیم که کمبود شدید آهن دارند، از کمترین اطلاعات فرهنگی برخوردار نیستند، معنای مادرشدن و برقراری رابطه جنسی را نمی‌دانند. اکثریت این کودکان در خانواده‌هایی زندگی می‌کنند که تصویری از آماده‌کردن فرزندانشان برای بلوغ ندارند و اصلا صحبت‌کردن درباره این مسائل را قبیح می‌دانند. دخترانی هستند که مادرانشان هرگز خبردار نمی‌شوند دخترانشان کی عادت ماهانه شده‌اند، یعنی اصلا فضایی در خانواده وجود ندارد که دختر جرئت کند از بلوغش بگوید. بعد چنین دختری که هرگز برای زندگی زناشویی آماده نشده، از کلاس درس به حجله برده می‌شود. عموما این زنان از زخم‌های عمیق روانی رنج می‌برند و این رنج را به فرزندان بیگناهشان هم انتقال می‌دهند. در سال‌های اخیر بارها تلاش شد که حداقل جلوی ازدواج کودکان زیر 13 سال گرفته شود، اما این تلاش‌ها هم با این بهانه که می‌خواهند جلوی ازدواج را بگیرند به سمت هیچ میل کرد».

تلاش برای صحبت‌کردن با مسئولان معاونت امور زنان و خانواده برای پیگیری لایحه ارسالی به مجلس به جایی نرسید؛ با همه اینها فعالان حقوق کودک معتقدند آمار بالای کودکانی که پیش از رسیدن به بلوغ فکری و ذهنی ازدواج می‌کنند، حکایت از گستره بالای این پدیده دارد. آنها بر مشخص‌شدن قطعی و قانونی سن ازدواج تأکید می‌کنند و معتقدند تا مشخص‌نشدن الزامات قانونی نمی‌توان از این پدیده جلوگیری کرد. ثبت آمار ازدواج کودکان تنها مربوط به بالای 10 سال نیست؛ بر همین اساس آمارها نشان می‌دهند که در سال ۹۰، ۲۲۰ کودک سال ۹۱، ۱۸۷ کودک؛ سال ۹۲، ۲۰۱ کودک؛ سال ۹۳، ۱۷۶ کودک و در سال ۹۴، ۱۷۹ کودک زیر ۱۰ سال تن به ازدواج داده‌اند؛ این در حالی است که آمارهای رسمی فقط محدود به ازدواج‌های ثبت‌شده در دفاتر رسمی است و چه‌بسا این تعداد به‌دلیل ثبت‌نشدن ازدواج کودکان بدون شناسنامه یا عدم ثبت رسمی و قانونی ازدواج‌های چندهمسری تغییر یابد.