وضعیت حقآبه تالاب‌ها به کجا رسید؟

افزایش کانون‌های گرد و غبار و سخت شدن تنفس، نتیجه خشک شدن تالاب‌ها یا بر اساس فرهنگ علی‌اکبر دهخدا «کولاب» و رسیدن آن‌ها به وضعیت بحرانی در فصل گرم و کم‌آب تابستان است، آن هم در شرایطی که تخصیص حقآبه محیط زیستی پس از شرب قرار دارد. در این وضعیت سازمان حفاظت محیط زیست در تلاش برای تامین حق تالاب‌ها است. 

به گزارش ایسنا، نام آن‌ها را باید به خاطر سپرد؛ گاوخونی، هامون و بسیاری تالاب‌های دیگر مانند بختگان که باید نامشان را روزی با لب‌های خشکیده زمزمه کرد. نام آن‌ها را باید به خاطر سپرد؛ تالاب‌های پریشان، شادگان، میقان و. . ؛ تالاب‌هایی که با قدمتی نزدیک به قدمت کره زمین، نگهبان حیات بودند. 

حفظ تعادل در حیات پیچیده انسان در حیطه زیست بوم، با علت و معلول‌های متعددی در هم تنیده شده و تالاب‌ها به عنوان مهم‌ترین زیستگاه‌های طبیعی در جهان به اندازه هر عضو دیگر طبیعت، نقش قابل توجهی در ویژگی‌های اقلیمی و بوم‌سازگان هر منطقه و تداوم بقا دارند. 

در اقلیم غالبا خشک و نیمه خشک ایران، انتظار می‌رود که اندک تالاب‌هایی شکل بگیرد؛ با این حال پرشیب بودن ایران به عنوان یکی از کوهستانی‌ترین کشورهای جهان و برخورداری از هزاران کیلومتر سواحل دریایی آب‌های گرم در جنوب و معتدل در شمال، وجود پهنه‌های وسیع بیابانی با خاک‌های شور و بالاخره موقعیت عرض جغرافیایی باعث شده که ایران جزو کشورهای دارای بیشترین تنوع تالاب‌ها در جهان باشد، به‌طوری که از ۴۲ نوع تالاب شناخته شده، ۴۱ نوع آن در ایران به ثبت رسیده است. 

هر یک از تالاب‌ها در ایران از مساحت مختلفی برخوردارند، به طوری که مساحت آن‌ها از کمتر از چند هکتار آغاز شده و پیش‌تر تا بیش از ۵۰۰ هزار هکتار می‌رسید، اما بر پایه شاخص عملکرد محیط زیستی (EPI) در سال ۲۰۲۲، ایران به همراه ۴۶ کشور دیگر در گروهی قرار گرفت که بیشترین سطح از تخریب تالاب‌ها را طی چند دهه گذشته تجربه کرده‌اند و به این ترتیب حالا کارکرد و خدمات گسترده تالاب‌ها نیز به دلایل طبیعی و انسان‌ساز مختل شده است. تالاب‌های متعددی خشک و بسیاری در معرض خشکسالی قرار گرفته‌اند و حدود ۲ درصد از خاک ایران را تشکیل داده‌اند. 

بر اساس تعریفی که سال ۱۳۵۰ از سوی کنوانسیون رامسر مطرح شد، همه مناطق مردابی، مرغزاری، تورب‌زاری یا آبی، چه طبیعی و چه مصنوعی، دائمی یا موقتی، با آب ساکن، جاری شیرین، لب شور یا شور شامل آن دسته از آب‌هایی دریایی که عمق آب در هنگام جزر از ۶ متر تجاوز نکند، تالاب محسوب می‌شود؛ حدود ۱۰۰ کشور دنیا این تعریف را پذیرفته‌اند. 

واژه تالاب، معادل کلمه اراضی خیس به کار رفته است که از دو کلمه تال (واژه‌ای هندی به نام آبگیر) و آب تشکیل شده است. در فرهنگ علی‌اکبر دهخدا، واژه «کول» یا «کولاب» معادل تالاب است. 

«تالاب» یا «کولاب» که ماوای بخشی از غنی‌ترین تنوع زیستی روی زمین هستند؛ منافع مستقیم و غیر مستقیمی مانند کنترل آب سیلاب‌ها، تغذیه آب‌های زیرزمینی، تخلیه آب‌های زیرزمینی، کنترل رسوبات و دیگر خدمات بیوژئوشیمیایی یا زیست‌زمین شیمیایی و البته خدمات بوم‌شناختی. 

حق‌آبه تالاب‌ها بعد از آب شرب و مقدم بر آب کشاورزی و صنعت است، با این حال برخی کارشناسان بر این باورند در گذشته حقآبه محیط زیستی به اشتباه تخصیص داده شد و منابع آب برای مواردی مانند توسعه کشاورزی یا ویلاسازی استفاده شده است همچنین انتقال آب به خارج از حوزه نیز مشکلات را تشدید کرد و نه تنها امروز که پیش از این نیز بازنگری و اصلاح حقآبه‌ها ضروری بوده است و توزیع نامناسب منابع آب و جمعیت در مناطق مختلف نیز مشکل‌ساز بوده است. 

سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید در این سال خشک، برای مقابله با کم آبی و برای احیای تالاب‌ها پیگیر حقآبه محیط زیستی است. 

شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و معاون رییس جمهوری، اظهار کرد: بر اساس آمار و داده‌های منتشر شده، با کاهش بارندگی، از نظر وضعیت آبی در وضع مناسبی قرار نداریم و پنجمین سال خشکسالی را پشت سر می‌گذاریم. 

وی ادامه داد: طبیعتا به دنبال کم‌آبی وزارت نیرو تمهیداتی را اندیشیده است و مدیریت مصرف آب در حوزه کشاورزی، خانگی و تجاری را دنبال می‌کند. این مسئولیت برعهده وزارت نیروست اما سازمان حفاظت محیط زیست نیز همچنان حقآبه‌های محیط زیستی را دنبال می‌کند. 

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست افزود: حقآبه تالاب‌ها در حال پیگیری است. به عنوان مثال پیش‌تر بخشی از حقآبه تالاب بختگان رهاسازی شد. 

انصاری در پایان با اشاره به گزارشی که در هفته‌های گذشته در دولت ارائه کرده بود، گفت: گزارشی در خصوص گرد و غبار در هیات دولت ارایه و به موضوع تاثیر تامین حقآبه محیط زیستی بر کاهش گرد و غبار نیز اشاره شد. طبیعتا با پیگیری حقابه‌ها شرایط آب تالاب‌ها و به طور همزمان گرد و غبار بهتر می‌شود.