سهم روزانه مصرف آب هر ایرانی؛ ۱۳۰ لیتر!
دبیرکل دفتر مدیریت مصرف و کاهش هدررفت آب شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور گفت: «اگر فردی بتواند ۱۳۰ لیتر در شبانه‌روز یا زیر این عدد را مصرف کند، مشترک کم مصرفی تلقی می‌شود. هر عددی بالاتر از ۱۳۰ لیتر در روز یعنی مشترک پرمصرف یا بدمصرف است.»
علی سیدزاده، مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و کاهش هدررفت آب شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور با بیان اینکه الگوی مصرف آب در کشور ایران متناسب با بعد خانوار در شهرهای مختلف متفاوت است، می‌گوید: «براساس آخرین الگوی ابلاغی این الگو در شهر تهران ۱۲ مترمکعب به ازای هر خانوار در ماه تعریف شده است. اگر بخواهیم آن را به آب مصرفی یک نفر در روز تبدیل کنیم، معادل ۱۳۰ لیتر به ازای هر نفر در شبانه‌روز می‌شود، یعنی اگر فردی بتواند ۱۳۰ لیتر در شبانه‌روز یا زیر این عدد را مصرف کند، مشترک کم مصرفی تلقی می‌شود. هر عددی بالاتر از ۱۳۰ لیتر در روز یعنی مشترک پرمصرف یا بدمصرف است.»
به گزارش ایران، سیدزاده توضیح می‌دهد: «بطری‌های آب معدنی حدوداً یک و نیم لیتر است، ۱۰۰ بطری آب معدنی حدود ۱۵۰ لیتر می‌شود. بنابراین ۱۳۰ لیتر کمی کمتر از این مقدار می‌شود؛ چیزی حدود ۹۰ بطری یک و نیم لیتری را تشکیل می‌دهد.»
مدیر دفتر مدیریت مصرف آب تأکید می‌کند: «باز بودن یک دقیقه دوش حمام اگر فرد پرمصرف باشد، بین ۱۵ تا ۲۰ لیتر در دقیقه مصرف آب را به دنبال دارد که معادل ۱۰ بطری یک و نیم لیتری بزرگ آب آشامیدنی است. انگار با باز بودن یک دقیقه دوش حمام ده بطری آب معدنی را به فاضلاب ریخته‌ایم.»
سیدزاده با بیان اینکه براساس این الگو می‌توانیم مشترکین را تقسیم‌بندی کنیم و مکانیز م تعرفه‌های شرکت‌های آب و فاضلاب هم براساس همین الگوهای مصرف تعیین می‌شود، توضیح می‌دهد: «این مکانیزم به نوعی طراحی شده که بالاتر از الگو به شکل پله‌ای تعرفه آب‌بها افزایش پیدا می‌کند، تا عامل بازدارنده‌ای باشد و مشترکین پرمصرف را تشویق کند که مصرفشان را به سطح زیر الگو برسانند.» اما فرهنگ مصرف آب چگونه ایجاد می‌شود؟
از نظر مدیر دفتر مدیریت مصرف آب راهکارهای مختلفی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین موارد بحث آموزش تبلیغات و اطلاع‌رسانی صحیح توسط متولیان یا به عبارتی ارتقای سطح سواد آبی است.
او می‌گوید: «زمانی که اطلاع‌رسانی و آموزش صحیح انجام شود، سواد آبی جامعه هم افزایش پیدا می‌کند و این امر در فرهنگ‌سازی به منظور بهینه مصرف کردن بسیار مؤثر خواهد بود. بنابراین یکی از راه‌ها اقدام‌های فرهنگی، آموزشی و تبلیغاتی است. موضوع دومی که باید مورد توجه قرار بگیرد، مباحث تعرفه‌ای و قانونی است که به نوعی به صورت الزام‌آور می‌توانند فرهنگ بهینه‌سازی مصرف آب را نهادینه کنند. وضع قوانین بازدارنده، وضع تعرفه‌ها، برخورد با مشترکین پرمصرف، یا برخورد با مشترکینی که از انشعابات غیرمجاز استفاده می‌کنند از جمله اقداماتی است که می‌توانیم برای اصلاح الگوی مصرف انجام دهیم. در بعد تعرفه و قانون اگر قوانین درست و صحیح تدوین و به درستی اجرا شود در فرهنگ‌سازی مصرف بهینه مؤثر است.»
سیدزاده با اشاره به اقدامات فنی و مهندسی و تجهیزاتی می‌گوید: «استفاده از انواع تجهیزات کاهنده مصرف در داخل منزل، مجهز کردن شیرآلاتی مثل دوش حمام، روشویی و شیرآلات آشپزخانه به قطعات کاهنده مصرف، استفاده از فلاش‌تانک‌های کم مصرف، استفاده از کولرهای آبی کم مصرف، مجهز کردن کولرها به سایبان، استفاده از تجهیزات آب بر و آب‌پخشی که کم مصرف هستند به عنوان مثال ماشین‌های لباسشویی و ظرفشویی کم مصرف و…همه می‌توانند در بهینه‌سازی مصرف آب مؤثر باشند.»
مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و کاهش هدررفت آب شرکت مهندسی آب و فاضلاب در پاسخ به اظهارات افرادی که معتقدند صرفه‌جویی در مصارف خانگی تأثیر چندانی ندارد و بیشترین هدررفت آب در بخش کشاورزی است، می‌گوید: «براساس آمار از ۱۰۰ میلیارد متر مکعب میزان آب موجود، ۹ میلیاردمتر مکعب در بخش آب شرب مصرف می‌شود. در بخش صنعت هم حدود ۲ درصد آب مصرف می‌شود. حدود ۸۹ درصد مصرف آب هم در بخش کشاورزی است. البته این مسأله آب به صورت میانگین است. در بسیاری از کلانشهرها و حوزه‌های آبی این‌گونه نیست.
به عنوان مثال در شهر تهران بیشترین مصرف آب در بخش شرب است، ولی در کلان کشور ایران بیشترین مصرف مربوط به کشاورزی است، بنابراین از لحاظ آمار این حرف‌ها درست است ولی باید بدانیم که کم کردن آب حوزه کشاورزی کار راحتی نیست و نیازمند سیاست‌گذاری‌های بلندمدت و اقدامات کارشناسی است. چون کشاورزی باعث اشتغال تعداد زیادی از افراد در جامعه ما شده است. باید شغل‌های جایگزین تعریف شود، به طور کلی سیاست‌گذاری کار یک روز دو روز نیست. مکانیزه کردن سیستم‌های آبیاری و زهکشی، تغییر الگوی کشت، استفاده محصولات کم آب‌بر در اقلیم ایران چه در بحث کشاورزی چه در بحث زیباسازی فضای سبز و منازل بسیار اثرگذار است.
اما موضوع آب شرب از این منظر دارای اهمیت است که آبی تصفیه شده با ارزش افزوده بالایی است، مراحل مختلفی را طی کرده که به استانداردهای لازم برای شرب برسد. بین این آب و آبی که برای کشاورزی مصرف می‌شود تفاوت زیادی وجود دارد، بنابراین صرفه‌جویی در آب شرب بسیار اثرگذار و از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. وقتی در شهری مثل تهران ما بیشترین مصرف را در بخش شرب داریم، چاره‌ای جز اصلاح الگوی مصرف وجود ندارد.»
لزوم تغییر فرهنگ مصرف آب
به اعتقاد کارشناسان، با توجه به شرایط امروز بهترین و کاربردی‌ترین شیوه برای عبور از بحران آبی موجود، اصلاح الگوی مصرف و مدیریت مصرف آب در بخش‌های مختلف است.
روح‌الله ساعی، جامعه‌شناس، معتقد است مردم باید در جریان این بحران قرار بگیرند چون این مشکل فقط به دست مردم و با اصلاح الگوی مصرف برطرف می‌شود.
او با تأکید بر اصلاح فرهنگ مصرفی مردم در منابع انرژی می‌گوید: «فرهنگ مصرف‌گرایی که بین مردم رایج شده است باید تغییر کند. این دیدگاه که چون پول آب را می‌دهیم پس حق داریم هر قدر که می‌خواهیم و به هر شکلی که دوست داریم از آن استفاده کنیم باید تغییر کند. اگر روزی آب نداشته باشیم، مهم نیست که چقدر پول دارید، چون نمی‌توانید با آن آب تهیه کنید.»
این جامعه‌شناس با بیان اینکه سیاست‌های اجتماعی هم در قبال انرژی‌ها تعیین‌کننده است، توضیح می‌دهد: «باید قبل از مصرف فکر کنیم که آیا در قبال این مصرف مسئولیت اخلاقی و اجتماعی داریم یا نه؟ به این معنا که وقتی از منابع انرژی استفاده می‌کنیم، دیگر افراد جامعه و آیندگان را هم در نظر داشته باشیم. از طرفی متأسفانه این فرهنگ مصرف‌گرایی را در خیلی از فیلم‌ها و تولیدات رسانه‌ها می‌بینیم. در بسیاری از فیلم‌ها و سریال‌ها مصرف زیاد نشان‌دهنده متمول بودن است، در حالی که پول داشتن توجیه‌کننده مقدار مصرف نیست. بنابراین باید در جامعه رویکرد اخلاق‌محور را نهادینه کنیم تا بتوانیم این فرهنگ مصرف‌گرایی را تغییر دهیم.»
ساعی با اشاره به اینکه یکی از عوامل اصلی در اصلاح الگوی مصرف آب، توجه به ساخت‌وساز و معماری ساختمان‌هاست می‌گوید: «برخی از شیوه‌های معماری و ساخت‌وسازها هم باید تغییر کند. امروز با تغییر شکل ساختمان‌سازی در بسیاری از ساختمان‌های جدید و به اصطلاح مدرن، امکانات خاصی مثل جکوزی، وان‌های بزرگ، استخر و… تعبیه می‌شود که همین امکانات، صدها لیتر آب هدر می‌دهد. بنابراین الگوی مصرف باید در همه ابعاد اصلاح شود. متأسفانه در ارتباط با آموزش‌های رسمی چه از طریق رسانه‌ها و چه مدارس نتوانسته‌ایم مباحث مربوط به مصرف صحیح را به افراد جامعه آموزش دهیم و بیشتر آموزش‌ها مقطعی و گذرا بوده و اثرگذاری چندانی نداشته است. برای نهادینه کردن رفتارهای صحیح باید سراغ آموزش‌های غیررسمی مداوم برویم. اگر به این آموزش‌ها نپردازیم که کودکان‌مان چگونه از منابع انرژی استفاده کنند، قطعاً مشکلات بیشتر می‌شود.»
این جامعه‌شناس با بیان اینکه مردم به گروه‌های مرجع نگاه می‌کنند، توضیح می‌دهد: «مدیران، ورزشکاران، هنرمندان و همه کسانی که جزو گروه‌های مرجع اجتماعی محسوب می‌شوند، نباید فقط حرف بزنند، باید در عمل نشان بدهند که خودشان هم به حرف‌هایشان عمل می‌کنند. کارها و اعمال این گروه‌های مرجع در جامعه اثرگذار است و مردم از این افراد الگوسازی می‌کنند. باید بتوانیم ارتباط خوب و مطلوبی بین سیاست‌گذاری‌ها و گروه‌های مرجع داشته باشیم تا آموزش‌های غیررسمی تأثیرگذار باشند.»
ساعی با اشاره به حفظ سرمایه اجتماعی و تأثیر آن در اصلاح فرهنگ مصرف تأکید می‌کند: «اعتماد مردم اهمیت زیادی دارد؛ اینکه چگونه باید در جامعه اعتماد بین فردی ایجاد کنیم. سرمایه اجتماعی از کنش‌های کوچک افراد شکل می‌گیرد و همه را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد و به الگوی بزرگی در جامعه تبدیل می‌شود. البته نابرابری‌های اجتماعی هم در الگوی مصرف نقش تعیین‌کننده‌ای دارند؛ چگونگی برخورداری استان‌ها و مناطق مختلف کشور از منابع انرژی از اهمیت زیادی برخوردار است. اینکه بخشی از کشور از منابع انرژی مثل آب، برق و گاز هر چقدر می‌خواهند مصرف می‌کنند و در بخش دیگر دچار کمبود این منابع هستیم، باید این نابرابری‌ها را برطرف کنیم. وقتی حرف از مصرف صحیح می‌شود، اینکه در شهر محل زندگی شما آب به مقدار کافی هست اهمیتی ندارد، همه باید صحیح و اصولی مصرف کنند.»
