نفس‌های سوخته هورالعظیم؛ زندگی سخت مردم هویزه زیر سایه دود

دود ناشی از آتش‌سوزی هورالعظیم، زندگی در هویزه و دشت آزادگان را دشوار کرده ولی وعده‌های تازه استاندار، کورسوی امیدی در دل مردمی روشن کرده که نفس‌هایشان به شماره افتاده است. 

به گزارش مهر، خورشید هنوز کامل بالا نیامده که بوی دود، ریه‌ها را پر می‌کند. نسیم صبحگاهی به جای آنکه نوید آغاز روزی تازه باشد، پرده‌ای از دود سفید بر چهره خوزستان می‌کشد. صدای اذان از مناره‌های هویزه بلند می‌شود اما همزمان با آن، موجی از دود غلیظ از سمت هور به شهر می‌آید؛ دودی که ماه‌هاست مهمان ناخوانده خانه‌های مردم شده است. 

در کوچه پس کوچه‌های خاکی شهر رفیع، پیرمردی با دستمالی بر دهان، نیمکت مقابل خانه‌اش را ترک می‌کند. او دیگر نمی‌تواند مثل گذشته غروب‌ها بیرون خانه بنشیند و با همسایه‌ها خوش و بش کند. هر نفس، همچون خنجری در گلویش می‌نشیند. کودکان در حیاط خانه‌ها کمتر بازی می‌کنند و مادران با نگرانی اسپری‌های تنفسی را دم دست نگه می‌دارند. زندگی به ریتم دود عادت کرده اما دل‌ها هنوز تاب نیاورده‌اند. 

هورالعظیم که روزگاری چشم خوزستان بود، امروز به کانون شعله‌ها بدل شده است. تالاب به جای خنکای آب، دود و سوز به مردم هدیه می‌دهد و حالا خوزستانی‌ها چشم به وعده‌های تازه دوخته‌اند؛ وعده‌هایی که اگر به عمل برسد، شاید بار دیگر نسیم جنوب بوی نی و ماهی بیاورد نه خاکستر و دود. 

خوزستان در محاصره دود

در هفته‌های اخیر، موج دود ناشی از آتش‌سوزی بخش عراقی تالاب هورالعظیم، زندگی در شهرهای مرزی همچون هویزه و دشت آزادگان را با دشواری جدی مواجه کرده است. شعاع تأثیر این آلودگی تنها به مناطق هم‌مرز با هور محدود نمانده و حالا اهواز با جمعیتی میلیونی، نفس کشیدن را دشوارتر از همیشه تجربه می‌کند. 

حاج عباس، ۶۸ساله که در رفیع شهری در شهرستان هویزه و در نزدیکی هور زندگی می‌کند، شرایط را این‌گونه روایت می‌کند: دود وارد خانه می‌شود و نمی‌توانیم حتی تنفس معمولی داشته باشیم. واقعاً شرایط سختی حاکم شده و نمی‌دانیم چه کار کنیم. 

کنار او، صادق ۴۳ساله فرزندش را نشان می‌دهد و می‌گوید: پسرم مشکل تنفسی دارد. هر بار که دود می‌آید، استرس می‌گیریم. نمی‌توانیم حتی یک ساعت راحت در فضای باز باشیم. 

مسئول مرکز جامع سلامت در هویزه از افزایش قابل توجه مراجعان خبر می‌دهد و می‌گوید: تقریباً هر روز چندین نفر با مشکلات تنفسی مراجعه می‌کنند. از کودکان گرفته تا سالمندان، همه درگیرند. شدت دود به حدی است که داروها و اسپری‌ها دیگر کافی نیستند. 

زندگی زیر سایه دود در سوسنگرد

در سوسنگرد هم ماجرا بهتر نیست. ابوصالح، ۶۵ ساله، اسپری تنفسی‌اش را بالا می‌گیرد و می‌گوید: هر دو روز یک بار مجبورم یکی بخرم. وقتی باد به سمت شمال می‌وزد، دود آتش‌سوزی تالاب ما را خفه می‌کند. 

حاچم، ماهیگیر ۴۲ساله نیز از تأثیر مستقیم دود بر معیشت مردم می‌گوید: نزدیک هفت ماه است درگیر دودیم. نان خیلی از اهالی از هور می‌آید، اما دود اجازه ماهیگیری نمی‌دهد. تورهایمان خالی برمی‌گردد. 

زیستگاه در حال نابودی

بخش بزرگی از تالاب هورالعظیم در خاک عراق قرار دارد. همین بخش به دلیل خشکسالی‌های پیاپی به کانون آتش تبدیل شده است. آتش‌سوزی‌های پی‌درپی از اسفندماه سال گذشته تاکنون ادامه دارد. 

فرهاد قلی‌نژاد، معاون اداره‌کل محیط زیست استان خوزستان، در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به ابعاد گسترده بحران آتش‌سوزی در هورالعظیم می‌گوید: ما در یک سال اخیر شاهد شدیدترین آتش‌سوزی‌ها در بخش عراقی تالاب هستیم. نخستین جرقه‌های این حریق‌ها از اسفند سال گذشته زده شد و متأسفانه تاکنون ادامه دارد. هر بار که شعله‌ها دوباره جان می‌گیرند، دود غلیظ آن مناطق وسیعی از خوزستان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از هویزه و دشت آزادگان گرفته تا اهواز و حتی شهرهای جنوبی مثل آبادان و ماهشهر، همه به نوعی گرفتار این دود هستند. 

وی می‌افزاید: مشکل اصلی اینجاست که دو سوم وسعت تالاب در خاک عراق قرار دارد و همین موضوع کنترل و مدیریت بحران را دشوار کرده است. بخشی از آتش‌سوزی‌ها ناشی از خشکسالی و کاهش ورودی آب است و بخشی دیگر به صورت عمدی یا غیرعمدی در نیزارها رخ می‌دهد. وقتی سطح آب پایین می‌آید، نیزار خشک به سرعت آتش می‌گیرد و دود آن فراتر از مرزها می‌رود. 

قلی‌نژاد با تأکید بر خطرات بهداشتی ناشی از این شرایط می‌گوید: این آلودگی هوا یک تهدید جدی برای سلامت مردم است. آمار مراجعه‌ها به مراکز درمانی با علائم تنفسی افزایش یافته و گروه‌های حساس مثل کودکان، سالمندان و بیماران قلبی و ریوی بیشترین آسیب را می‌بینند. در واقع ما با یک بحران زیست‌محیطی و انسانی همزمان مواجه هستیم. 

معاون اداره‌کل محیط زیست خوزستان بیان می‌کند: مدیریت چنین بحرانی نیازمند همکاری فرامرزی است. ما بارها به مسئولان عراقی اعلام کرده‌ایم که باید برای اطفای حریق و احیای تالاب اقدام مشترک صورت گیرد. تالاب هورالعظیم یک زیست‌بوم مشترک است؛ نه فقط برای خوزستان و عراق بلکه برای کل منطقه اهمیت دارد. نابودی آن یعنی از دست رفتن بخشی از تنوع زیستی، معیشت هزاران نفر و حتی افزایش گرد و غبار در سال‌های آینده. 

وی می‌گوید: ما از تصمیم دولت برای تشکیل کارگروه ویژه و استفاده از هواپیمای آب‌پاش استقبال می‌کنیم اما واقعیت این است که اقدامات کوتاه‌مدت به تنهایی کافی نیست. باید نگاه بلندمدت به احیای تالاب وجود داشته باشد؛ تأمین حق‌آبه هور، جلوگیری از خشک شدن بیشتر آن، همکاری‌های مستمر با کشور همسایه و حتی مشارکت سازمان‌های بین‌المللی. اگر امروز دست به کار نشویم، فردا دیگر چیزی به نام هورالعظیم باقی نخواهد ماند. 

شهروندان علاوه بر مشکلات روزمره، خواسته‌های مشخصی دارند. یکی از آنان می‌گوید: شرکت‌های بزرگ باید به مسئولیت اجتماعی خود عمل کنند. دست‌کم هر ماه یک متخصص ریه به منطقه بیاورند. مردم نمی‌توانند این شرایط را تحمل کنند. 

وعده‌های تازه استاندار

در چنین شرایطی، سید محمدرضا موالی‌زاده، استاندار خوزستان، روز چهارشنبه ۲۶ شهریور پس از جلسه هیئت دولت، خبرهای امیدوارکننده‌ای برای مردم آورد. او اعلام می‌کند: کارگروهی ویژه برای پیگیری موضوع تشکیل می‌شود. هواپیمای ایلوشن آب‌پاش طی روزهای آینده در منطقه مستقر خواهد شد و وزارت امور خارجه همکاری‌های منطقه‌ای با عراق را پیگیری می‌کند. 

مطرح شدن مسئله هورالعظیم در سطح هیئت دولت و دستور مستقیم به دستگاه‌های مرتبط، به گفته کارشناسان می‌تواند نقطه عطفی در مدیریت بحران باشد. این نگاه ملی، مردم خوزستان را امیدوار کرده که شاید پس از ماه‌ها تحمل دود، بار دیگر آسمان آبی را ببینند. 

هورالعظیم تنها یک تالاب نیست؛ بخشی از زندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مردم خوزستان است. از ماهیگیری و دامداری گرفته تا گردشگری و حتی خاطرات جمعی اهالی منطقه، همه با هور گره خورده است. وقتی دود نفس‌ها را می‌برد در واقع رشته‌های حیات مردمی پاره می‌شود که قرن‌ها کنار این آبگیر زیسته‌اند. 

ضرورت اقدام فوری

کارشناسان محیط زیست تاکید می‌کنند که زمان برای نجات هور اندک است. به گفته آنان اگر روند خشکسالی و آتش‌سوزی ادامه یابد نه تنها سلامت مردم بلکه حیات تالاب نیز به خطر خواهد افتاد. تالابی که روزگاری زیستگاه پرندگان مهاجر بود، اکنون به کانون دود و خاکستر بدل شده است. 

هورالعظیم همچون مادری است که سال‌ها به فرزندانش زندگی بخشیده و حالا خود در التهاب آتش می‌سوزد. دود نفس‌گیر این روزها چهره خوزستان را غبارآلود کرده اما در پس این پرده دودآلود، هنوز امیدی زنده است. وعده‌های دولت، همت مردم و نگاه ملی، می‌تواند بار دیگر نفس‌های خوزستان را تازه کند. شاید روزی نه چندان دور، نسیم جنوب دوباره بوی نی و ماهی بیاورد و صدای پرندگان تالاب، جای سرفه‌های ممتد کودکان را بگیرد.