کرتیر، شخصیتی متفاوت از جهانی کهن

وحید محمود قره باغ؛  «… با آرزوی ایرانی آباد و مقتدر» این کلمات پایانی موبد اعظم میان اشراف و وزیران در آتشکده بود؛ زمانی که تاج شاهی را بر سر شاپور اول ساسانی گذاشته بود. هر چند شخصیت این مرد تاثیرگذار و متفاوت به مرور و در پس پرده‌های کتمان زمان و لایه‌های غبار تاریخ آرام می‌گرفت ولی فرجام کار به صورت دیگری بود. در واقع سال ۱۹۲۶ میلادی رازی بزرگ از جهان باستان آشکار شد؛ رازی که در طول سده‌های گذشته سر به مهر مانده بود. سنگ نبشته‌هایی در جای جای ایران که گواه شخصیتی از ایران باستان را می‌داد. آثار و سنگ نبشته‌هایی از ناحیه نقش رجب، کعبه زرتشت و سر مشهد.

بله، کرتیر یا کردیر از جمله نوادری است که تاریخ به خود دیده است. کسی که هم پا با شاهان بر اریکه قدرت تکیه کرده بود و نقشش در کنار آن‌ها بر کتیبه‌ها جای گرفت. این شخصیت در مقطعی بر تحکیم، تثبیت و گسترش آئین ایران باستان بسیار موثر بوده است. کرتیر با دشمنان و مخالفان آئین کهن به شدت برخورد می‌کرد و مدت‌ها پیروان بدعت گذاران را تاراند. ضمن اینکه کردیر نقش بسزایی در سیاست داخلی و همچنین سیاست خارجی امپراتوری ساسانی داشت. 

کرتیر دوران حکومت هفت پادشاه ساسانی را تجربه کرد. این موبد اعظم و بلندپایه با وجود این که پادشاه نبوده و جز خاندان شاهی محسوب نمی‌شد ولی چنان جایگاه و وجهه‌ای داشت که توانست نقش خود را بر کتیبه‌ها بنشاند. چهار اثر که گواهی بر جایگاه مهم و خاص او در زمان ساسانیان دارد. 

نقش کرتیر بر سنگ نبشته ها، همواره در نیم رخ بوده و کلاهی دایره‌ای بر سر دارد. چهره‌ای جدی، مصمم و با چشمانی نافذ. این کتیبه‌ها او را با گردنبندی از دانه‌های درشت مروارید بر گردن نشان می‌دهد و دستی بالا رفته که نشان از تحکم و اقتدار است. گفتنی است اسم کردیر را بیشتر به معنای برنده معنی کرده‌اند و این بی‌ارتباط با نقاره قیچی که در سنگ نبشه‌ها بر روی کلاهش قرار دارد، نیست. 

از سویی نقش کرتیر در پایه ریزی آئین رسمی ایران و همچنین سامان دادن به اوضاع داخلی کشور بی‌بدیل است. او کسی بود که آئین ایران باستان را واحد کرد و قداست گذشته را به اوستا بخشید. او تمام تلاش خود را برای از میان برداشتن بدعت‌ها به کار می‌بست.

کرتیر در کتیبه ها، اقداماتی را که به انجام رسانیده است بیان می‌کند. او در سنگ نبشته ها، اهورامزدا را ستوده و ذلت اهریمن و دیوان را یادآور می‌شود؛ ذلتی که معتقد است در سایه سیاست‌های او بود. این موبد اعظم به دستور شاپور آتشکده‌هایی را در تمامی کشور پدید آورد. او در این سنگ نبشته‌ها به خود می‌بالد چرا که بسیاری از مردم را که به کیش دیوان بودند به دین ایزدی رهنمون می‌شود و ملحدان را سخت مجازات می‌کند. همچنین به جایگاه خاص و بزرگی که شاهان خصوصا بهرام اول و دوم به او ارزانی داشته اند، اشاره می‌کند. همه این حقایق به دستور او بر تخته سنگ‌ها نشانده و بر سینه تاریخ ثبت می‌شد. 

کرتیر در زمان اردشیر بابکان سمت مهمی نداشت. در عهد شاپور اول او سرپرست انجمن مغان شد و توانست اصلاحاتی در آئین زرتشت انجام دهد و تا مرگ شاپور بر همین سمت ماند. در زمان هرمز یکم بود که توانست به درجه هرمزد موبد دست یابد. هرمز یکم علاقه خاصی به کرتیر داشت و حتی با اعطای کلاه و کمر به این موبد بلند پایه او را در ردیف بزرگان عصر درآورد. گفتنی است منزلت، قدرت و جایگاه کرتیر در زمان شاهی بهرام دوم به نهایت کمال خود رسید. شاید کلماتی چون مردی اسرارآمیز از جهان باستان و ناپادشاه پادشاه، بیشترین قرابت را با شخصیت این تاریخ ساز داشته باشد.