کارتل ماشین چیست و چرا ترکیدن آن موتور خودرو را نابود می کند؟
کارتل ماشین، قطعه‌ای کوچک اما حیاتی در قلب موتور است که وظیفه ذخیره و گردش روغن موتور را برعهده دارد. اگر این بخش آسیب ببیند یا نشتی پیدا کند، موتور در چند دقیقه می‌تواند از کار بیفتد! در این مطلب با نقش، انواع، خرابی‌ها و روش‌های تعمیر کارتل آشنا می‌شوید.
کارتل ماشین یکی از قطعات مهم و حیاتی در خودروهای احتراق داخلی است. فعالیت موتورهای احتراق داخلی بدون حضور کارتل امکان‌ناپذیر است. این قطعه با نامهای متفاوتی همچون کارتر ماشین یا کارتل روغن نیز شناخته می‌شود.
در مطلب پیش‌رو از دیجیاتو به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت و نکات تکمیلی پیرامون این قطعه را با یکدیگر بررسی خواهیم کرد. بنابراین اگر می‌خواهید به پرسش‌هایی از قبیل کارتل چیست؟ یا کارتل ماشین چیست؟ پاسخ دهید، در ادامه متن با همراه باشید. در این متن موضوعاتی از قبیل جوشکاری کارتل روغن یا شکستن کارتل روغن را نیز بررسی خواهیم کرد. کارتل ماشین چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟
کارتل ماشین که در معنای صحیح با نام کارتر شناخته می‌شود، قطعه‌ای مهم و کلیدی در موتورهای درون‌سوز است که در پایین‌ترین بخش موتور و چسبیده به بلوک سیلندر قرار دارد. این قطعه را در زبان انگلیسی Oil Pan یا تابه روغن می‌نامند. به نظر می‌رسد از نام این قطعه، مشخص است که وظیفه آن چیست.
کارتل خودرو وظیفه دارد تا روغن موتور را پس از اتمام چرخه روغن‌کاری جمع‌آوری کرده و ذخیره نماید. این قطعه در واقع مخزن اصلی روغن موتور محسوب می‌شود. پمپ روغن با کارتل در تماس است و روغن مورد نیاز را برای گردش مجدد در سیستم، از طریق کارتل تأمین می‌کند. کارتل معمولا شبیه یک سینی بزرگ و عمیق است که مقادیر زیادی روغن درون آن جای می‌گیرند و به همین دلیل است که انگلیسی‌ها آن را تابه روغن می‌نامند.
کارتل در کجای ماشین قرار دارد؟
همان‌گونه که در قسمت قبلی اشاره کردیم، کارتل ماشین زیر بلوک سیلندر و در پایین‌ترین نقطه موتور قرار می‌گیرد. قرارگیری کارتل در این محل باعث می‌شود تا این قطعه در معرض آسیب‌های جاده‌ای همانند برخورد با دست‌اندازها، سنگ‌ها و اجسام تیز قرار بگیرد. برای محافظت از این قطعه، یک سپر فلزی یا پلاستیکی به نام سینی زیر موتور در نظر گرفته شده است. همچنین باید به این موضوع اشاره کنیم که این قطعه توسط واشر کارتل به بلوک سیلندر متصل می‌شود تا از هرگونه نشت روغن جلوگیری به عمل آید.
نقش کارتل در سیستم روغن‌کاری
نقش کارتل ماشین در سیستم روان‌کاری موتور خودرو حیاتی محسوب می‌شود. این قطعه چند نقش را در موتورهای درون‌سوز ایفا می‌کند که به شرح زیر هستند:
- ذخیره‌سازی : کارتل مکانی برای نگهداری تمامی روغن موتور خودرو محسوب می‌شود.
- خنک‌سازی : کارتل ابعاد بزرگی دارد و با هوای آزاد نیز در تماس است. بنابراین هنگام توقف یا حرکت خودرو، روغن ذخیره‌شده درون آن تا حدی خنک می‌شود.
- تأمین روغن مورد نیاز پمپ : لوله مکش پمپ روغن در خودروهای درون‌سوز، درون کارتل قرار دارد. روغن از این قطعه به سمت اجزای داخلی موتور کشانده می‌شود.
- تثبیت سطح روغن : در خودروهای پیشرفته‌تر، کارتل روغن به شکلی طراحی می‌شود که هنگام شتاب‌گیری یا ترمزهای ناگهانی، حرکت و پاشش روغن درون مخزن را به حداقل برساند. در نتیجه این اقدام، پمپ روغن همیشه دسترسی کافی به مقدار کافی روغن موتور خواهد داشت.
اجزا، جنس و ساختار کارتل خودرو
کارتل خودرو از چند جز اصلی تشکیل شده است. این اجزا شامل واشر، پیچ تخلیه، سینی و پلیت‌ها (صفحه آهنی داخل کارتل) هستند. در ادامه به جزئیات این بخش‌ها خواهیم پرداخت:
- سینی اصلی یا بدنه کارتل : بخش اصلی و مخزن روغن است که معمولاً از جنس فولاد یا آلومینیوم ساخته می‌شود.
- واشر کارتل : این قطعه یک درزگیر مهم است که بین کارتل و بلوک موتور قرار می‌گیرد. واشر کارتل از نشتی روغن جلوگیری می‌کند.
- پیچ تخلیه : این پیچ در پایین‌ترین نقطه کارتل قرار دارد و برای خروج روغن قدیمی هنگام تعویض روغن مورد استفاده قرار می‌گیرد. این پیچ به یک واشر فلزی یا لاستیکی مجهز است تا کاملاً آب‌بندی شود و از خروج روغن جلوگیری به عمل آید.
- بافل‌ها، پلیت‌ها یا صفحات آهنی : صفحات داخلی کارتل هستند که برای کنترل حرکت روغن در هنگام رانندگی پرشتاب و جلوگیری از کف کردن آن درون کارتل جاسازی شده‌اند.
جنس بدنه و مقاومت مکانیکی
آن‌طور که در قسمت‌های قبل اشاره کردیم، کارتل خودرو در معرض ضربات خارجی و همچنین تغییرات دما قرار دارد. بنابراین کارتل باید مقاومت مناسبی داشته باشد. به‌طور معمول کارتل‌ها از جنس فولاد یا آلومینیوم ساخته می‌شوند.
ورق فولادی فشرده رایج‌ترین و ارزان‌ترین ماده‌ای است که برای ساخت کارتل استفاده می‌شود. این قطعه مقاومت خوبی در برابر ضربه دارد اما وزن آن بالاتر از کارتل آلومینیومی است.
ماده دیگری که برای ساخت کارتل مورد استفاده قرار می‌گیرد، آلومینیوم است. استفاده از آلومینیوم برای ساخت کارتل به تکنیک ریخته‌گری نیاز دارد. کارتل‌های آلومینیومی معمولاً سبک‌تر هستند و درون آن‌ها از پره‌های خنک‌کننده استفاده شده است تا حرارت را به بیرون انتقال دهند. کارتل‌های آلومینیومی برای خودروهای اسپرت یا گران‌قیمت استفاده می‌شوند.
تفاوت کارتل‌های فلزی و آلومینیومی
|
ویژگی |
کارتل فولادی (فلزی) |
کارتل آلومینیومی |
|
وزن |
سنگین‌تر |
سبک‌تر |
|
هزینه |
ارزان‌تر |
گران‌تر |
|
خنک‌کاری |
ضعیف‌تر |
بهتر (به‌دلیل رسانایی بهتر آلومینیوم) |
|
مقاومت در برابر ضربه |
معمولاً انعطاف‌پذیرتر (کمی خم می‌شود) |
شکننده‌تر (با ضربه شدیدتر احتمال ترک خوردن وجود دارد) |
|
کاربرد |
خودروهای اقتصادی و معمولی |
خودروهای اسپرت و مدرن |
انواع کارتل خودرو
به‌طور کلی دو نوع کارتل در خودروها وجود دارد. نحوه تقسیم‌بندی کارتل‌ها براساس نوع مدیریت روغن است. این دو نوع، کارتل تر و کارتل خشک هستند.
کارتل تر چیست؟
کارتل تر (Wet Sump) نوع رایج سیستم روغن‌کاری است که در اکثر خودروهای معمول بازار مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این سیستم، کارتل زیر موتور قرار دارد و تمام روغن موتور هنگامی که فرآیند روغن‌کاری تمام می‌شود، در همین مخزن ذخیره می‌شود. پمپ روغن نیز روغن موتور را بهصورت مستقیم از همین کارتل به درون موتور پمپاژ می‌کند. کارتل‌های تر ساده هستند، قابلیت اطمینان بالایی دارند و هزینه تولید آن‌ها نیز پایین است.
کارتل خشک چیست؟
کارتل خشک (Dry Sump) برای خودروهای اسپرت و مسابقه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این سیستم، کارتل زیر موتور قرار دارد اما بسیار کم‌عمق است. در کارتل‌های خشک، روغن به سرعت جمع‌آوری می‌شود و در زمانی کوتاه توسط پمپ‌های مکش به یک مخزن جداگانه روغن که در جای دیگری از خودرو قرار دارد، منتقل می‌شود.
تفاوت‌های کاربردی و ساختاری کارتل خشک و تر:
|
ویژگی |
کارتل تر (Wet Sump) |
کارتل خشک (Dry Sump) |
|
محل ذخیره روغن |
مستقیماً در کارتل زیر موتور |
مخزن روغن خارجی (Separate Reservoir) |
|
تعداد پمپ |
یک پمپ اصلی |
یک پمپ فشار و چند پمپ مکش |
|
ارتفاع موتور |
موتور بلندتر (کارتل زیر آن است) |
موتور کوتاه‌تر (قابلیت نصب پایین‌تر) |
|
کنترل روغن در پیچ‌ها |
محدود (احتمال کمبود روغن‌رسانی) |
عالی (روغن همیشه در مخزن خارجی است) |
|
کاربرد |
خودروهای شهری و خانوادگی |
خودروهای مسابقه‌ای و سوپر اسپرت |
علائم خرابی و ترکیدن کارتل ماشین
خرابی کارتل که در شکل‌های ترکیدگی یا نشتی ظهور می‌کند، یکی از مشکلات جدی این قطعه است. این مشکل می‌تواند منجر به آسیب‌های فاجعه‌باری شود که سلامت موتور را به خطر می‌اندازند. خرابی کارتل چند نشانه دارد که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت:
نشتی روغن در زیر خودرو
شایع‌ترین علامت خرابی کارتل، نشتی روغن و مشاهده لکه‌های روغن موتور زیر خودرو است. این علامت هنگامی که خودرو را برای مدت طولانی پارک کرده‌اید، بروز پیدا می‌کند. نشتی کارتل خودرو می‌تواند بر اثر ضربه مستقیم به بدنه کارتل یا فرسودگی و خرابی واشر کارتل باشد. همچنین در صورت بروز مشکل برای پیچ تخلیه نظیر سفت شدن بیش‌ازحد یا خرابی واشر پیچ، روغن موتور از کارتل به بیرون نشت خواهد کرد.
روشن شدن چراغ چک روغن
اگر کارتل سوراخ شود یا نشتی شدید در آن به وجود آید، سطح روغن موتور کاهش خواهد یافت. هنگامی که سطح روغن موتور به کمتر از حد ایمن برسد، سنسور فشار روغن فعال می‌شود و چراغ هشدار روغن نیز روشن خواهد شد. در این شرایط باید بلافاصله موتور را خاموش کنید و سطح روغن را چک نمایید. ادامه حرکت در وضعیتی که چراغ روغن خودرو روشن است، به موتور آسیب جدی وارد می‌کند. همچنین اگر سطح روغن بهصورت غیرطبیعی پایین می‌آید، ممکن است خودرو دچار روغن‌سوزی شده باشد.
صداهای غیرعادی موتور
کمبود شدید روغن در اثر نشتی کارتل، باعث می‌شود تا اجزای متحرک موتور به خوبی روغن‌کاری نشوند و در اصطلاح خشک کار کنند. بنابراین اگر کارتل نشتی داشته باشد، صداهای ناهنجاری از میل‌لنگ، یاتاقان‌ها و سوپاپ‌ها به گوش خواهد رسید. شنیده شدن صدای ساییدگی فلز روی فلز، نشان‌دهنده اصطکاک و آسیب داخلی به موتور است.
دلایل خرابی یا ترک کارتل خودرو
عوامل مختلفی ممکن است باعث خرابی کارتل خودرو شوند. این عوامل ممکن است بهصورت فیزیکی یا شیمیایی، بر سلامت کارتل تأثیر منفی بگذارند. در ادامه دلایل خرابی این قطعه را بررسی خواهیم کرد.
ضربه مستقیم به کارتل
شایع‌ترین دلیلی که باعث ترک خوردن یا سوراخ شدن کارتل می‌شود، برخورد مستقیم بدنه آن با اجسام خارجی است. این اتفاق هنگامی رخ می‌دهد که با سرعت بالا از روی دست‌اندازهای بزرگ عبور کنید، سنگ‌ها و قطعات فلزی سطح جاده به کارتل برخورد کنند، خودرو از ناحیه کارتل دچار سانحه شود یا با خودرو سواری به آفرود بروید.
دمای بالا و شوک حرارتی
یکی دیگر از دلایل نشتی کارتل، شوک حرارتی است. اگر موتور برای مدت طولانی بدون روغن‌کاری مناسب کار کند، دچار افزایش دما می‌شود. در این زمان اگر آب سرد روی کارتل بپاشد، این قطعه دچار شوک حرارتی خواهد شد. شوک حرارتی باعث می‌شود تا ترک‌هایی روی بدنه کارتل ایجاد شود.
نقص در طراحی یا تولید
گاهی اوقات راننده در خرابی کارتل تقصیری ندارد و این قطعه به‌دلیل ساخت نامناسب دچار مشکل شده است. استفاده از آلیاژ نامرغوب در تولید کارتل، نصب نامناسب واشر و رزوه‌های خراب پیچ تخلیه، باعث آسیب‌پذیری کارتل می‌شوند که در نتیجه آن نشتی اتفاق خواهد افتاد.
راه‌های جلوگیری از خرابی کارتل ماشین
حتماً تابه‌حال متوجه شده‌اید که کارتل خودرو یک قطعه حساس است و اهمیت بالایی دارد. بنابراین باید از آن محافظت کرد تا آسیب نبیند. در ادامه راهکارهایی برای محافظت از کارتل خودرو ارائه شده‌اند.
استفاده از سینی زیر موتور
نصب سینی زیر موتور بهترین راه پیشگیری از خرابی کارتل است. این سینی‌ها از جنس فولاد، آلومینیوم یا پلاستیک ساخته می‌شوند. وظیفه این سینی‌ها، جذب ضربات احتمالی است. همچنین نصب سینی زیر موتور از برخورد سنگ و فلزات با کارتل خودداری می‌کند.
چک کردن سطح روغن بهصورت منظم
چک کردن هفتگی سطح روغن در موتورهای درون‌سوز، موضوعی حیاتی است. با انجام این کار می‌توانید متوجه شوید که آیا نشتی در موتور اتفاق افتاده است یا خیر. درصورت بروز نشتی، می‌توانید آن را شناسایی و رفع کنید.
انجام سرویس‌های دوره‌ای در موعد مقرر
انجام سرویس‌های دوره‌ای یکی دیگر از راه‌های حفظ سلامت کارتل و سیستم روغن‌کاری است. در این سرویس‌ها، روغن موتور و فیلتر روغن تعویض می‌شوند. همچنین وضعیت واشر کارتل و پیچ تخلیه نیز بررسی می‌شود تا مطمئن شوید که هیچ‌گونه نشتی از این ناحیه وجود ندارد.
روش‌های تعمیر و رفع نشتی روغن از پیچ کارتل
برای تعمیر کارتل آسیب‌دیده، نخست باید به میزان آسیب وارده توجه کنید. در آسیب‌های کوچک، امکان تعمیر کارتل وجود دارد تا برای مدتی همچنان بتوانید از این قطعه استفاده کنید. بااین‌حال در آسیب‌های بزرگ، راهی به جز تعویض کارتل وجود ندارد.
تعمیر موقت با چسب یا جوشکاری
در زمان بروز نشتی‌های جزئی، ترک‌های محدود یا سوراخ‌های کوچک، می‌توانید از چسب زدن یا جوشکاری برای تعمیر کارتل استفاده کنید. این روش، یک راه‌حل اضطراری است که باعث می‌شود تا خودرو بتواند همچنان به فعالیت خود برای مدتی محدود ادامه دهد. همچنین باید توجه داشته باشید که جوشکاری کارتل باید توسط جوشکار ماهر و پس از تخلیه کامل روغن انجام شود.
تعویض کامل کارتل
هنگامی که کارتل دچار آسیب ساختاری جدی شده باشد، ترک‌های بزرگ و متعدد روی آن مشاهده شود یا رزوه پیچ تخلیه خراب شده باشد، بایستی نسبت به تعویض کارتل اقدام کنید. در این وضعیت باید روغن به‌طور کامل تخلیه شود، پیچ‌های نگهدارنده باز شوند، کارتل قدیمی جدا شود، سطح بلوک موتور تمیز شود و سپس کارتل جدید به همراه واشر نصب شود.
هزینه‌های تقریبی تعمیر یا تعویض کارتل چقدر است؟
هزینه‌های تعمیر یا تعویض کارتل بسته به کاری که شما می‌خواهید انجام دهید، متغیر است. ترمیم رزوه پیچ تخلیه با استفاده از چسب، کمترین هزینه را به همراه دارد. جوشکاری ترک‌های کوچک هزینه بالاتری را روی دست شما می‌گذارد و به مهارت جوشکار بستگی دارد.
در نهایت تعویض کامل کارتل بیشترین هزینه را برای شما به دنبال خواهد داشت. در این حالت بایستی کارتل و قطعات آن خریداری و نصب شوند. همچنین باید روغن موتور و فیلتر روغن نیز تعویض شوند. هزینه تعویض کامل کارتل یک خودرو ایرانی مرسوم در سال ۱۴۰۴ به همراه بررسی‌های پس از آن، حدود ۱۶ تا ۲۰ میلیون تومان است.
جمع بندی
در نگاه اول، کارتل ماشین قطعه‌ای کم‌اهمیت به نظر می‌رسد که تنها وظیفه آن جمع‌آوری روغن موتور است. بااین‌حال اگر عمیق‌تر نگاه کنید، متوجه خواهید شد که این قطعه حامی و تضمین‌کننده عملکرد روان سیستم روغن‌کاری موتور است. موقعیت این قطعه که زیر موتور قرار دارد، باعث می‌شود تا کارتل در معرض آسیب‌های جدی فیزیکی قرار بگیرد و بایستی از آن محافظت به عمل آید. نصب یک سینی محافظ، انجام سرویس‌های دوره‌ای و چک کردن مداوم سطح روغن موتور، سلامت این قطعه را برای مدتی طولانی تضمین خواهد کرد.
