نظام به‌هم‌ریخته دانشگاهی مقصر است؟
خودکشیِ دانشجویی!
چند روز پیش یکی از دانشجویان دانشکده فنی دانشگاه تهران خودکشی کرد. مدیرکل روابط عمومی دانشگاه تهران دلیل این خودکشی را مشکلات خانوادگی این دانشجو دانست. مهدی مزروعی سبدانی دانشجوی ترم هشت دانشگاه تهران و ورودی سال ۱۳۸۷ بود. او که در تهران سکونت داشت، روز گذشته با پریدن از روی پل مدیریت دست به خودکشی زد.
فرارو- چند روز پیش یکی از دانشجویان دانشگاه تهران خودکشی کرد. مدیرکل روابط عمومی دانشگاه تهران دلیل این خودکشی را مشکلات خانوادگی این دانشجو دانست. "م. مزروعی" سبدانی دانشجوی ترم هشت دانشگاه تهران و ورودی سال ۱۳۸۷ بود. او که در تهران سکونت داشت، با پریدن از روی پل مدیریت دست به خودکشی زد.
به گزارش فرارو، خودکشی‌های دانشجویی هر چندوقت یکبار اخباری را به خود اختصاص می‌دهند. سال گذشته نیز، خبر مرگ مشکوک به خودکشی دانشجوی دکترا در رشته علوم‌سیاسی دانشگاه تهران، نظرها را به خود جلب کرد. پیش از این‌ها نیز کم نبودند دانشجویانی که به دلایل روانی و اجتماعی و به شیوه‌های مختلف خودکشی کردند.
خودکشی زنان سه‌برابر مردان
چند سال پیش و در پی اخبار پی در پی خودکشی‌های دانشجویی، رئیس حراست کل وزارت علوم گفته بود که از هر 28 خودکشی دانشجویی در ایران، 7 مورد مربوط به پسران و 21 مورد مربوط به دختران می‌شود؛ این یعنی که اقدام به خودکشی در میان زنان به طور کلی سه‌برابر است. این آمار البته مختص ایران نیست و کل خودکشی‌های جهان را شامل می‌شود. حسن اسدبیگی -معاون مرکز اورژانس اجتماعی بهزیستی کشور- نیز در همین رابطه می‌گوید "زنان سه‌برابر بیشتر از مردان دست به خودکشی می‌زنند، اما کمتر از مردان در این فرآیند می‌میرند و به طور کلی 65 درصد از مردان و 35 درصد از زنان در اثر خودکشی در ایران جان خود را از دست می‌دهند."
کارشناسان معتقدند آمار خودکشی‌ها در ایران -چه در میان دانشجویان و چه در قشرهای دیگر- تا سال‌ها مشخص نبود و بیشترین خبرهای خودکشی مربوط به بیمارستان فارابی تهران می‌شدند؛ چرا که زمانی این بیمارستان بیشترین پذیرشِ افرادی که خودکشی کرده بودند را داشت. پس از گذشت با سیر صعودی خودکشی، آمار آن از حالت پنهان درآمد و مسئولین آمار آن را با وضوح بیشتری را اعلام کردند.
خودکشی افزایش داشته است
حال ما می‌دانیم که آمار خودکشی در ایران در رتبه 48 تا 58 جهانی قرار دارد. این رتبه، به زعم بسیاری از متخصصین رتبه نسبتا بالایی نیست، اما باید از پیشرفت آن جلوگیری کرد. در سال 89 نسبت به سال 88 خودکشی در کشور 17% رشد داشته است. سال نود نیز این درصد با رشدی 4.9 درصدی مواجه بوده است. همچنین در 9ماه ابتدایی سال 92، در هر روز بیش از 11 مرگ مشکوک به خودکشی گزارش می‌شد. سال 93 نیز سالی بود که پزشکی قانونی نسبت به رشد آمار خودکشی در کشور هشدار داد.
کارشناسان و مسئولین هر دو بر دو عامل روانی و اجتماعی موثر بر خودکشی تاکید دارند. آن‌ها معتقدند که در طی سال‌های اخیر با رشد جمعیت و تغییرات سریع اجتماعی مشکلات روانی و اجتماعی زیادی گریبان ایرانی‌ها را گرفته است؛ مشکلاتی که در مرحله آخر می‌توانند به خودکشی منجر شوند.
روان‌شناسان تنش‌های روانی را بعد مهم اقدام به خودکشی افراد یک جامعه می‌دانند. آن‌ها وضعیت روانی ایرانی‌ها را نامناسب گزارش می‌دهند. چندی پیش رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران آماری از وضعیت روانی ایرانی‌ها ارائه کرد. به گفته او بیماری‌های روحی و روانی در ایران 8درصد بیشتر از متوسط جهانی است و 23.4درصد از مردم به این بیماری‌ها مبتلا هستند.
خودکشی در جامعه‌ای که شاد نیست!
همچنین رسیدن افراد به افسردگی‌های شدید منجر می‌شود تا آن‌ها خود را از میان ببرند. افسردگی افراد یک جامعه در برابر شادی افراد آن جامعه قرار دارد. اوایل سال جدید بود که رتبه کشورها در شادی توسط سازمان ملل در گزارشی اعلام شد. در این آمار، ایران رتبه 110 را در میان 158 کشور داشت. این رتبه از نظر روان‌شناسان رتبه‌ای صحیح و در عینِ حال هشداردهنده است. فرید براتی‌سده -روان‌شناس- در گفتگو با فرارو رتبه شادی ایران را بسیار تاسف‌بار خواند و تاکید کرد که نبود شادی در یک جامعه منجر به ایجاد انواع آسیب‌ها و مشکلات خواهد شد.
شرایط روانی و محیط اجتماعی افراد در چگونگی برخورد آن‌ها با زندگی نقش دارد. جامعه‌شناسان معتقدند هر نوع وضعیت روانی متاثر از شرایطی محیطی و اجتماعی است. بر اساس تحلیل‌هایی که سازمان بهداشت جهانی قبل‌تر در مورد بیلان خودکشی در ایران انجام داده بود، آن را جزء کشورهایی دانست که از لحاظ اجتماعی در مرحله گذار قرار دارد؛ مرحله‌ای که به‌دلیل رفتن از سنت به مدرنیته آمار خودکشی را افزایش خواهد داد.
خودکشی‌های آنومیک!
دکتر محمدعثمان حسین‌بُر -جامعه‌شناس و استاد دانشگاه- در گفتگو با فرارو گفت: "جامعه ایران یک جامعه در حال گذار است که هنجارهای قدیم آن باید جایشان را به هنجارهای جدید بدهند، اما هنوز این اتفاق نیفتاده که در نتیجه ما شاهد آشفتگی‌های فردی و جمعی خواهیم بود. این آشفتگی‌ها بنابر نظریات امیل دورکیم -نظریه‌پرداز فرانسوی- عمدتا منجر به خودکشی‌های آنومیک می‌گردند؛ یعنی خودکشی‌هایی که در پی بی‌نظمی‌های اجتماعی شکل گرفته‌اند."
دکتر سعید معیدفر -جامعه‌شناس و عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران- نیز در گفتگو با فرارو و درباره دلایل مستقیم و غیر مستقیم خودکشی در ایران می‌گوید: "تضعیف پیوندهای اجتماعی از مهم‌ترین دلایل مستقیم خودکشی در ایران است. بیکاری، تورم، مشکلات اقتصادی و... نیز از دلایل غیرمستقیم آن هستند. همه این عوامل منجر شده‌اند تا خشونت به خانواده ایرانی راه پیدا کند و قتل‌های خانوادگی، همسرکشی‌ها و خودکشی در خانواده زیاد شود."
نظام به‌هم‌ریخته دانشگاهی ما!
خودکشی دانشجویان نمی تواند بیرون از دایره مشکلات روانی و اجتماعی باشد. این خودکشی اما به این دلیل که از سمت قشر تحصیل‌کرده صورت می‌گیرد می‌تواند بسیار متاثرکننده‌تر باشد و صدمات بیشتری به جامعه وارد کند. اما به طور خاص چه عواملی منجر می‌شوند تا این قشر دست به خودکشی بزنند؟ دکتر سیدحسن حسینی -جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران- در گفتگو با فرارو از نظام دانشگاهی آسیب‌زای ایران سخن می‌گوید. وی معتقد است "ایران یکی از به‌هم‌ریخته‌ترین اشکال دانشگاهی دنیا را دارد و عدم وجود عدالت و شرایط مناسب در آن می‌تواند انگیزه خودکشی را در دانشجویان افزایش دهد."
دکتر حسینی در رابطه با وضعیت دانشجویان دانشگاه‌ها و راه‌های کمک به آن‌ها در ادامه گفت: این دانشجویان اغلب ممکن است مشکلات زیادی داشته باشند. مرکز مشاوره دانشگاه قاعدتا باید به این افراد کمک کند، اما این مراکز خوب عمل نمی‌کنند و ناکارآمد هستند، در نتیجه دانشجویی که مشکلات زیادی دارد و نمی‌تواند آن‌ها را حل کند در اثر فشار زیاد دست به خودکشی خواهد زد.
چه باید کرد؟
دکتر حسین‌بُر نیز درباره حمایت‌هایی که لازم است از دانشجویان گردد می‌گوید "دانشگاه باید عوامل آسیب‌زایی که در دوره‌های مختلف زمانی ممکن است رخ دهند را شناسایی و از آن پیشگیری کند تا دانشجویان فشار کمتری را متحمل گردند."
براساس نظر کارشناسان اجتماعی و روانشناسی، مسائل و مشکلات اجتماعی به هم پیوسته‌اند و فرد و جامعه در هر زمینه‌ای بر یکدیگر اثر گذار خواهند بود. خودکشی نیز که در پی عوامل مختلف ایجاد می‌گردد متاثر از ابعاد مختلفی است که در یک جامعه وجود دارد. در نتیجه تا زمانی که مسائل و مشکلات اجتماعی حل نگردند، خودکشی نیز کاهش نخواهد داشت، چرا که لازمه یک حیات سالم، داشتن جامعه‌ای سالم است.
