بازار سیرجان و گفتگو با فروشندگان «جیرجیرک»
خوردن حشرات در خیلی از کشورهای آسیای شرقی و آفریقایی رواج دارد. می‌گویند در چین هر جنبنده‌ای، مشتری خودش را دارد. کشوری پر جمعیت که نمی‌تواند سخت‌گیری‌های ما را در خوردن رعایت کند. اما خوردن هرجنبنده و بویژه حشراتی مثل سوسک و عقرب و هزارپا و جیرجیرک، هیچ وقت در پیشینه غذایی ما نبوده و با فرهنگ و ذائقه ما جفت و جور نیست.
به گزارش ایران، با این همه در ایران هم کم نیستند افراد یا گروه‌هایی که در شرایط استیصال، قحطی و بیماری و بنا به توصیه‌های غیرعلمی به خوردن غذاهای غیرمعمول روی بیاورند.
رمان «چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم» زویا پیرزاد را که خوانده‌اید؟ تصویر باران ملخ و طوفان ملخ را یادتان هست؟ آن سال برای تمیز کردن حیاط خانه مجبور می‌شوند پارو به دست بگیرند و گونی گونی ملخ بگذارند دم در. این وضعیت وضعیتی مثل استیصال از بیماری یا حتی خشکسالی و گرسنگی نیست اما شرایط عجیبی است که در پیوند با اعتقادی بی‌پایه و دهان به دهان شدن آن می‌تواند عده‌ای را به خوردن باران ملخی که از آسمان می‌بارد، ترغیب کند.
رمان «چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم» زویا پیرزاد را که خوانده‌اید؟ تصویر باران ملخ و طوفان ملخ را یادتان هست؟ آن سال برای تمیز کردن حیاط خانه مجبور می‌شوند پارو به دست بگیرند و گونی گونی ملخ بگذارند دم در. این وضعیت وضعیتی مثل استیصال از بیماری یا حتی خشکسالی و گرسنگی نیست اما شرایط عجیبی است که در پیوند با اعتقادی بی‌پایه و دهان به دهان شدن آن می‌تواند عده‌ای را به خوردن باران ملخی که از آسمان می‌بارد، ترغیب کند.
این روزها گزارش کوتاه یک روزنامه محلی و تصاویر آن از سنت خوردن جیرجیرک بهاره در سیرجان کرمان بازتاب زیادی در شبکه‌های اجتماعی داشته و تقریباً گروهی و کانالی نیست که آنجا حرفی از جیرجیرک خوردن نباشد. سنتی که نه تنها در سیرجان بلکه در بسیاری از مناطق جنوب و جنوب شرقی رواج دارد. سیرجانی‌ها در اصطلاح محلی به جیرجیرک، «جرووک» می‌گویند و در قالب مصرف دارویی یا به‌عنوان تنقلات از آن استفاده می‌کنند. البته جیرجیرک خوراکی با آن جیرجیرکی که در شهرها نیز دیده می‌شود و در اصطلاح محلی به آن «جکو» می‌گویند فرق دارد.
اوایل خرداد عده‌ای از روستاییان و عشایر شهرستان سیرجان به مناطق کوهستانی و پر درخت رفته و جیرجیرک جمع می‌کنند. آنها بخشی را برای مصرف خودشان و قسمتی را برای فروش به شهر می‌آورند. بومی‌ها جیرجیرک خوراکی را در همان روزهای پس از تولد مصرف می‌کنند؛ یعنی زمانی که این حشره تنها آب می‌خورد اما اواخر خرداد و در پایان عمر 40 روزه‌شان که به مصرف برگ درخت و سایر حشرات روی می‌آورند و خون در بدن آنها پخش می‌شود، دیگر منبع غذایی به حساب نمی‌آیند.
یکی از روستاییان سیرجان که دستی در گرفتن جیرجیرک دارد می‌گوید: «از زمانی که یادم می‌آید خانواده ما در فصل بهار جیرجیرک می‌خوردند. خواص خیلی زیادی دارد. برای نفخ و کمردرد و پادرد خیلی خوب است. البته الان بچه‌های ما خیلی علاقه‌ای به خوردن آن نشان نمی‌دهند. در شهر هم مثل قدیم مشتری ندارد اما باز هم چند گونی می‌فروشیم.
جیرجیرک در منطقه «گدار»، «چارگنبد»، «زیدآباد» و اطراف «بلورد» سیرجان خیلی زیاد است. این حشره روی بوته‌های «قیچ» یا درختان «بنه» می‌نشیند و در طول روز نمی‌توان آنها را گرفت اما دم صبح که هوا خنک است روی قیچ، گونی می‌اندازیم و بعد با کندن بوته و تکان دادن آن، جیرجیرک‌ها را توی گونی می‌ریزیم. اگر هم روی درخت بنه باشند، چادری زیر آن پهن می‌کنیم و در هوای سرد، با تکاندن درخت جیرجیرک‌ها روی پارچه می‌ریزند که باز جمع می‌کنیم و می‌ریزیم توی گونی. به اندازه مصرف خودمان برمی‌داریم و بقیه را هم می‌فروشیم به دستفروش‌های جلوی بازار. آنها هم توی پلاستیک‌های نیم کیلویی می‌فروشند.»
از کباب خوشمزه‌تر است!
خانمی که مقابل بازار سنتی دوقلوی سیرجان درحال خریدن جیرجیرک است می‌گوید: «خوردن جیرجیرک هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند. ما جیرجیرک‌ها را زنده توی آب می‌ریزیم که بمیرند، بعد حدود 5 دقیقه می‌جوشانیم و آب کش می‌کنیم. بعد دست و پا و بال‌ها را جدا می‌کنیم و توی تابه برشته می‌کنیم. نمک و کمی آبلیمو هم اضافه می‌کنیم تا حسابی خوشمزه شود.»
فروشنده در مورد انواع جیرجیرک می‌گوید: «جیرجیرک‌های کوهی دو نمونه زرد و مشکی دارد که به آنها میشی و بزی می‌گویند و رنگ مشکی آن کمیاب‌تر و خوشمزه‌تر است. اما نباید بگذاریم «خون کنند» جیرجیرک که خون کرد، دیگر نمی‌شود خورد. ما هر کیسه پلاستیکی را 5 هزار تومان می‌فروشیم. مشتری کم شده، خیلی‌ها وقتی می‌بینند روی‌شان را برمی‌گردانند.»
لایو اینستاگرام با جیرجیرک
بابک 22 ساله از معدود جوان‌های سیرجانی است که جیرجیرک دوست دارد و امسال نیز خورده است. او می‌گوید: «الان خیلی از جوان‌ها کلاس می‌گذارند و دیگر جیرجیرک نمی‌خورند. اما اگر عکس‌های اینستاگرام دوست‌های من را نگاه کنید اکثراً عکس از جیرجیرک خوردن را در اینستاگرام به اشتراک گذاشته‌اند. یکی از دوستانم هم چند روز پیش از برشته کردن جیرجیرک لایو گذاشت.»
وی در واکنش به اینکه به هر حال جیرجیرک نوعی سوسک و حشره است و خوردن آن چندش‌آور است، می‌گوید: «بعضی از این جیرجیرک‌ها پفکی و بعضی هم گوشتی هستند. آنهایی که پفکی هستند انگار که دارید چیپس می‌خورید و آنهایی که گوشتی هستند مزه میگو دارد، حتی خوشمزه‌تر. دوستام موقع تفریح از جیرجیرک به‌عنوان تنقلات استفاده می‌کنند اما خواهرم اصلاً حاضر نیست به جیرجیرک دست بزند چه برسد به اینکه بخورد.»
جیرجیرک و بیماری‌های پنهان
معاون بهداشتی دانشکده علوم پزشکی سیرجان در گفتوگو با «ایران» مردم را از مصرف جیرجیرک منع می‌کند. دکتر محمد موقری می‌گوید: «حتی اگر تاکنون فردی به دلیل خوردن جیرجیرک مریض نشده باشد، دلیلی برای بیماری‌زا نبودن آن نیست. مواردی هم که به‌عنوان خواص درمانی مطرح می‌کنند در مراجع رسمی و قانونی اثبات نشده، پس برای ما قابل پذیرش نیست.»
وی می‌افزاید: «قطعاً خوردن این گونه حشرات ضررهای پنهانی دارد که شاید در چند روز اول مصرف مشخص نشود و بعداً فرد دچار عارضه‌های پوستی و گوارشی شود. قطعاً وقتی حدود 20 روز از عمر این حشره بگذرد، مصرف آن باعث مسمومیت می‌شود. چندین مورد که بر اثر مصرف جیرجیرک دچار عارضه پوستی شده بودند طی دو هفته پیش به مراکز درمانی سیرجان مراجعه کردند. بنابراین با پیگیری‌های انجام شده و هماهنگی قضایی با دستفروشانی که در سطح شهر اقدام به فروش جیرجیرک می‌کردند برخورد شد و همه آنها جمع‌آوری شدند. البته حجم افرادی که این حشره را مصرف می‌کنند نسبت به جمعیت شهرستان، بسیار کم است و انعکاس آن در رسانه‌ها خیلی بیشتر از آن چیزی است که واقعیت دارد.»
خوردن جیرجیرک حرام است
مراجع دینی پاسخ کاملاً شفافی در مصرف جیرجیرک مطرح کرده‌اند. این حشره از خانواده سوسک‌هاست و طبق فتاوای همه مراجع تقلید خوردن حشرات حرام است. در استفتایی از دفتر رهبر معظم انقلاب پرسش شده است: با توجه به اینکه در مواردی خوردن حشرات برای درمان بیماری‌ها مفید است (مثل ساس و جیرجیرک) آیا این کار از لحاظ شرعی جایز است؟ پاسخ دفتر رهبر معظم انقلاب به این پرسش: «به طور کلی خوردن حشرات حرام است ولی معالجه با چیزهاى حرام در صورتى که یقین داشته باشد بیمارى قابل علاج بوده و علاج هم منحصر در استعمال آن است، به مقدار رفع ضرورت جایز است.»
و نیز پاسخ دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی به این پرسش: «غیر از ملخ، خوردن سایر حشرات جایز نیست.» ایشان همچنین در پاسخ به این پرسش که خوردن حشره‌ای 6 پا و بالدار که در مناطق سردسیر کرمان وجود دارد چه حکمی دارد؟ گفته‌اند: «جایز نیست.» در تازه‌ترین واکنش نیز، هفته گذشته حجت‌الاسلام سیدمحمود حسینی امام جمعه سیرجان عنوان کردند: «خرید، فروش و خوردن جیرجیرک حرام است و با فروشندگان برخورد قانونی می‌شود.»
