رضا شهولی
کم‌آبی و راه‌های برون رفت از بحران
با توجه به مواجه بودن کشور ایران با مسائل و مشکلات عمده از جمله جنگ تحمیلی و آثار بعد از آن، بازسازی و ترمیم زیرساخت های از دست رفته و نیز نا محسوس بودن کم آبی در دهه ۶۰ اقدامات جدی و قابل توجهی برای مواجهه با کم آبی و چالش های متعاقب آن صورت نگرفت، اگر فرض را بر این بگذاریم که اقداماتی هم انجام گرفته باشد شواهد موجود نشان می دهد آن اقدامات احتمالی تاثیر چندانی بر ممانعت از بروز مشکلات ناشی از کم آبی نداشته است.
رضا شهولی*؛ با توجه به مواجه بودن کشور ایران با مسائل و مشکلات عمده از جمله جنگ تحمیلی و آثار بعد از آن، بازسازی و ترمیم زیرساخت های از دست رفته و نیز نا محسوس بودن کم آبی در دهه 60 اقدامات جدی و قابل توجهی برای مواجهه با کم آبی و چالش های متعاقب آن صورت نگرفت، اگر فرض را بر این بگذاریم که اقداماتی هم انجام گرفته باشد شواهد موجود نشان می دهد آن اقدامات احتمالی تاثیر چندانی بر ممانعت از بروز مشکلات ناشی از کم آبی نداشته است.
اخیرا پیشنهادی از طرف وزارت نیرو مبنی بر تشکیل کارگروه سازگاری با کم آبی مطرح شده است. این اتفاق خجسته هر چند با تاخیر می تواند شروع حرکت در مسیری طولانی باشد که پیمودن آن اجتناب ناپذیر است اما آنچه که از سایر مسائل مربوط به کارگروه حائز اهمیت است ترکیب اعضای کارگروه است.
به نظر می رسد علاوه بر استفاده از نظرات صاحبان اندیشه و علم فعال در این حوزه لازم است کارگروهی با عضویت آحاد اعضای جامعه تشکیل گردد تا از این طریق با اهمیت آب آشنا، در خصوص مشکلات ناشی از کم آبی توجیه و اگر بتوانند راهکاری عملی موثری ارائه نمایند.
فارغ از مسائل مقطعی و روزمره‌ای که اذهان افراد جامعه را معطوف و مشغول به خود کرده است توجه به مسائل اساسی و به مراتب مهم‌تر، از جمله بحران آب و کم آبی و شیوه مواجهه با این چالش است که تبعات زیانبار و انکار ناپذیری بر آن مترتب است.
لازم است آحاد جامعه در حاشیه استفاده از فضای مجازی دقایقی را به مطالعه در خصوص اهمیت آب و نقش آن در معیشت مردم و بخصوص آیندگان اختصاص دهند.
بعضی کارشناسان معتقدند تفکر توسعه بر مبنای کشاورزی و آب شکست خورده است. از منظر نگارنده همچنان می توان به برنامه های توسعه محور بر مبنای کشاورزی امیدوار بود مشروط بر این که توسعه بر مبنای شرایط موجود طراحی و اجرا گردد.
راه‌های برون رفت از شرایط بحرانی آب بسیار زیادند اما آنچه که می تواند تاثیر بسزائی در این خصوص داشته باشد توجه و صرف هزینه برای عملی کردن این راهکارها است. همانگونه که می دانیم عمده مناطق کشور ما دارای اقلیم گرم و خشک است.
میانگین بارندگی سالانه آن حدود یک چهارم میانگین بارش جهانی است و میانگین تبخیر آن حدود سه برابر میانگین جهانی است. عملی ترین راهکار برای مبارزه با کم آبی اولا درک صحیح از شرایط اقلیمی کشور و ثانیا برنامه ریزی بر اساس شرایط موجود است.
لازم است معیشت مردم در استان‌های مختلف بر اساس شرایط کنونی تطبیق گردد. به ندرت می توات کشاورزی را پیدا نمود که تفاوت میزان مصرف آب برای تولید هندوانه و گندم را بداند. به این دلیل که معیشت خود و خانواده و آینده ی تبار خود را صرفا در ادامه کشت هندوانه می بیند. اهمیتی ندارد که بداند میزان مصرف آب در زراعت هندوانه دو برابر میزان مصرف آب در زراعت گندم است.
در کشور برزیل مساحتی بالغ بر هفت میلیون هکتار نیشکر کاری وجود دارد. در مناطقی از این کشور که به کشت نیشکر اختصاص دارد میزان بارندگی سالانه از حدود 1500 میلیمتر در سال تجاوز می‌کند. جالب‌تر اینکه زمان وقوع بارش‌ها در فصل تابستان و دقیقا در دوره رشد گیاه نیشکر می باشد. اما نکته مهم که در اینجا باید به آن توجه نمود اصرار بر کشت گیاه نیشکر با نیاز آبی 30 تا 35 هزار متر مکعب در هکتار در سال(فقط در بخش زراعت نیشکر.
میزان مصرف آب در پروسه استحصال شکر نیز به این عدد باید اضافه گردد) در خوزستانی می باشد که میانگین بارندگی بلند مدت آن از 250 میلیمتر در سال تجاوز نمی کند و البته حدود 80 درصد از این میزان بارش در فصولی از سال نازل می شود که گیاه نیشکر به آن نیازی ندارد.
⭕بنابراین کارشناسان کارگروهی که وصف آن رفت باید سودمندی نسبی بین کشت چغندرقند و نیشکر در خوزستان را با لحاظ نمودن شرایط کم آبی بررسی نمایند.
⭕ باید کشت جایگزین زراعت پرمصرف هندوانه و خربزه در مناطق کویری و کم آب مثل سمنان تعیین و یا در صورت امکان برای مردم این مناطق معیشت جایگزین تعریف گردد.
⭕ روش های نوین آبیاری که باعث کاهش میزان مصرف آب تا حدود 50 درصد می گردند شناسائی و با تسهیلات ویژه در اختیار عموم کشاورزان قرار گیرد.
⭕ برای تولید هر کیلوگرم گوشت حدود 15500 لیتر آب و برای تولید یک کیلوگرم چرم 17000 لیتر آب مصرف می شود. سودمندی نسبی واردات بعضی محصولات با کشت آنها در سرزمینی کم آب بررسی گردد.
⭕ امکان کشت و تولید بسیاری از محصولات در گلخانه وجود دارد. راه‌های توسعه کشت های گلخانه‌ای در دستور کار قرار گیرد.
⭕ حدود 20 میلیون هکتار از اراضی دنیا با فاضلاب آبیاری می شود. راه‌های استفاده از پساب بررسی و در اختیار کشاورزان قرار گیرد.
⭕ در بسیاری از مناطق بعلت عدم آگاهی کشاورزان از میزان نیاز کشور به میزان تولید، سالانه بخش زیادی از محصولات بعلت وفور تولید در زمین مدفون می گردد. کارگروه تنظیم الگوی کشت در هر منطقه تشکیل گردد.
⭕ در ایران به ازاء هر شهروند حدود 375 کیلوگرم مواد غذایی دورریز می شود. فرهنگ اصلاح الگوی مصرف ترویج گردد.
*دانشجوی دکتری اگروتکنولوژی
و کنشگر محیط زیست
و کنشگر محیط زیست
