گیاه رزماری امروزه تقریبا در سرتاسر جهان گسترش یافته است. این گیاه در آب و هوای بسیار سرد و با کمبود شدید آب بسیار مقاوم است و برای مدت طولانی می‌تواند زنده بماند. رشد گیاه رزماری بسیار آهسته است، با این حال تا ۳۰ سال عمر می‌کند.
فرارو- گیاه Rosmarinus officinalis یا رومارن از خانواده Lamiaceae، که معمولا به آن رزماری می‌گویند، یک گیاه چند ساله، با ساقه‌های چوبی، برگ‌های سوزنی، معطر و همیشه سبز است. گل‌های رزماری در فصول بهار و اواخر تابستان به رنگ‌های سفید، صورتی، بنفش یا آبی، بر روی شاخه‌های انتهایی گیاه ظاهر می‌شوند. این گیاه بومی مناطق اطراف دریای مدیترانه می‌باشد. استان مورسیا در جنوب شرقی اسپانیا، یکی از اصلی‌ترین تولیدکنندگان گیاه رزماری در دنیا است. گیاه رزماری امروزه تقریبا در سرتاسر جهان گسترش یافته است. این گیاه در آب و هوای بسیار سرد و با کمبود شدید آب بسیار مقاوم است و برای مدت طولانی می‌تواند زنده بماند. رشد گیاه رزماری بسیار آهسته است، با این حال تا ۳۰ سال عمر می‌کند.
بوی بی نظیر و خواص معجزه آسای برگ‌های گیاه رزماری موجب شده تا از دیر باز این گیاه در مصارف آشپزی کاربرد داشته باشد و از آن به عنوان ادویه یا چاشنی برای خوش عطر و طعم شدن غذا‌ها استفاده‌کنند. در این میان رزماری یک گیاه درمانی بسیار ارزشمند است که برای سلامتی پوست، مو و درمان امراض بدن موثر عمل می‌کند. این گیاه خوشبختانه با اقلیم کشورمان بسیار سازگار است و به خوبی رشد می‌کند.
گیاه رزماری را امروزه می‌توان در بسیاری از پارک‌ها و فضای سبز شهر‌های ایران مشاهده کرد. با این حال می‌توانید با کاشت و پرورش گیاه رزماری در باغچه یا گلدان در محیط خانه و آپارتمان، همیشه برای پخت و پز از برگ تازه گیاه رزماری استفاده کنید و عطر آرامش بخش این گیاه را به محیط زندگیتان بیفزایید.
رزماری منبع خوبی از آهن، کلسیم، پتاسیم، ویتامین C، ویتامین A، ویتامین B_۶ و همچنین سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها، فلانوئیدها، فیبر، پروتئین و کربوهیدرات‌ها است. طبع رزماری گرم و خشک می‌باشد.
در این مطلب شما را به خواص بی نظیر گیاه رزماری و فرآورده‌های آن، نحوه کاشت و نگهداری رزماری در منزل و کاربرد آن در آشپزی آشنا خواهیم کرد.
رزماری به علت خواص ضد میکروبی، ضد جهش‌زایی و عامل پیشگیری کننده شیمیایی، در صنعت دارویی و پزشکی به عنوان یک گیاه دارویی با ارزش شناخت شده است. از فرآورده‌های اصلی این گیاه می‌توان به اسانس و روغن اشاره کرد. همچنین فرآورده‌های دیگری مانند شامپوها، کرم و پماند رزماری نیز تولید شده‌اند.
اسانس رزماری: از تقطیر سرشاخه‌های گلدار گیاه تازه، با بخار آب به دست می‌آید و مایعی بی رنگ یا زرد کم رنگ و دارای بوی مشخص و طعم گرم کافوری است. اسانس این گیاه ماده‌ای است معطر که در صنایع عطرسازی به ویژه ادکلن‌های مردانه استفاده می‌شود. اسانس رزماری موجب اتساع عروق پوست و افزایش خون رسانی و در نتیجه تغذیه بهتر فولیکول‌های مو شده، منجر به رشد و تبدیل موه‌های نازک به ضخیم می‌گردد. فرآورده‌های حاوی این اسانس سبب رفع شوره سر می‌شود. اسانس در واقع یک روغن محرک است، که اثر آن روی سیستم اعصاب مرکزی بسیار برجسته است. از اسانس رزماری در لوازم آرایشی و بهداشتی نیز استفاده می‌کنند.
روغن رزماری: روغن رزماری که با عصاره‌گیری از برگ‌های تازه و گل‌های این گیاه به دست می‌آید، دارای خاصیت آنتی باکتریایی، ضد قارچی، آنتی اکسیدانی، ضد میکروب و ضد سرطانی است. اثر درمانی رزماری بر بسیاری از بیماری‌های انسانی نظیر روماتیسم، تصلب شرائین، بیماری‌های عروق کرونر، مسمومیت کبدی، سرطان، زخم روده، آب مروارید، آسم تنفسی، زخم معده و عدم تحرک اسپرم به اثبات رسیده است. روغن فرار رزماری را می‌توان به عنوان تثبیت‌کننده چربی‌ها، روغن‌ها و غذا‌های حاوی چربی و کره در برابراکسیداسیون و تند شدگی و در گوشت‌های تخمیری به کار گرفت.
از عصاره و روغن گیاه رزماری به دلیل خاصیت محافظت از کبد، موثر در درمان بیماری آلزایمر، ضد میکروب، ضد التهاب و اثر ضد سرطان استفاده می‌شود.
تسکین درد عضلات و مفاصل: یکی از رایج‌ترین موارد استفاده از گیاه رزماری و فرآورده‌های آن، برای رفع درد مفاصل و عضلات است. امروزه پماند رزماری برای تسکین درد عضلات، در اکثر داروخانه‌ها یافت می‌شود. افرادی که دچار میگرن هستند می‌توانند کمی عصاره رزماری را روی پیشانی ماساژ دهند و برگ‌های تازه آن را ببویند. البته نوشیدن دمنوش گیاه رزماری در رفع سردرد موثر است. افرادی که طبعشان گرم است، امکان دارد با مصرف دمنوش رزماری سردرد آن‌ها بیشتر شود؛ چرا که رزماری طبعی گرم و خشک دارد. بر اساس آزمایش‌های انجام شده بر روی برخی از حیوانات، به این نتیجه دست یافته‌اندکه روغن رزماری برای کاهش درد کمی از داروی استامینوفن موثرتر عمل می‌کند. در واقع رزماری، یک داروی ضد درد بدون نسخه با کمترین عوارض است!
تقویت حافظه و قدرت تمرکز: بر اساس آزمایش‌های صورت گرفته، گفته می‌شود که رزماری حافظه را بهبود می‌بخشد و به افزایش یادگیری و تمرکز کمک می‌کند. آزمایشی در دانشگاه Northumbria انجام گرفته است. در این آزمایش افرادی به صورت کاملا تصادفی انتخاب شدند. این اعضا از افراد مسن بودند. هدف از آزمایش پی بردن به اثرات گیاه رزماری و اسطوخودوس در نحوه هوشیاری و دقت افراد در پاسخ دادن معما‌ها بود. به این منظور سه اتاق را طراحی کردند. در یکی از اتاق‌ها از اسانس و عطر گیاه اسطوخودوس استفاده کرده بودند. هوای اتاق دیگری با بوی گیاه رزماری معطر شده بود و اتاق دیگر بدون هیچ عطر و بویی انتخاب شد. در ادامه افراد را به صورت تصادفی در هر اتاق قرار دادند تا به جواب معما‌های طراحی شده پاسخ دهند. نتیجه جالبی بدست آمد. افرادی که در اتاق اسطوخودوس حضور داشتند به نیمی از سوالات، پاسخ اشتباه دادند و حس خواب آلودگی و خستگی را در خود احساس می‌کردند. کسانی که در اتاق ساده بودند تا ۶۰ درصد سوالات را پاسخ داده‌اند و آنانی که در اتاق رزماری حضور داشتند، در پاسخ دادن به معما‌ها از بقیه افراد بهتر عمل کردند. به طوری تا ۸۰ درصد از سوالات را به درستی پاسخ دادند.
تقویت سیستم ایمنی بدن: در برگ تازه و گل‌های گیاه رزماری مقادیری از ویتامین‌ها از جمله ویتامین C است. این گیاه معطر برای تقویت سیستم ایمنی بدن بسیار مفید می‌باشد. علاوه بر این، در اجزای فعال رزماری، ترکیبات آنتی اکسیدان و ضد التهاب است. این ترکیبات یک خط دفاعی در پشت سیستم ایمنی بدن شما شکل می‌دهند که از بروز بیماری‌های عفونی جلوگیری می‌کند. از دمنوش برگ و گل گیاه رزماری برای تقویت سیستم ایمنی و مقاومت بدن در برابر ویروس‌ها می‌توان استفاده کرد.
تقویت و رشد مو: یکی از رایج‌ترین انواع ریزش مو، آلوپسی آندروژنتیک است که بیشتر به عنوان طاسی مردانه شناخته می‌شود، اگرچه می‌تواند در خانم‌ها هم این مشکل بروز کند. روغن رزماری در جلوگیری از حمله اثرات جانبی تستوسترون به فولیکول‌های مو، که علت این بیماری است، آلوپسی آندروژنتیک را درمان می‌کند. استفاده از روغن رزماری به مدت شش ماه روزانه بر روی پوست سر در افرادی که دچار آلوپسی یا طاسی آندروژنتیک شده‌اند از هر داروی گران قیمت دیگری، موثرتر است.
کاهش استرس: عوامل زیادی می‌توانند باعث استرس شوند، از جمله آزمون‌های استخدامی و کنکور که جز اولین عوامل ایجاد استرس در جوانی به شمار می‌روند. عطر و بوی گیاه رزماری خلق و خوی شما را بهتر و استرس را کاهش می‌دهد. در آروماتراپی (رایحه درمانی) نیز از اسانس گیاه رزماری برای رفع استرس استفاده می‌کنند. بوییدن برگ‌های معطر گیاه رزماری ممکن است به کاهش اضطراب قبل از امتحان کمک کند و در کنترل ضربان قلب موثر باشد.
برای دفع حشرات مضر و حتی آفات گیاهان حیاط شما: روغن رزماری برای جلوگیری از نیش حشرات بسیار موثر است. رزماری همچنین به دفع برخی حشرات مکنده خون که می‌توانند ویروس‌ها و باکتری‌های مضر را گسترش دهند کمک می‌کند. علاوه بر این، استفاده از اسانس رزماری با مخلوط سموم آفت‌کش، از گسترش کنه تارعنکبوتی روی گیاهان و سبزیجات باغچه شما، بدون این که به گیاه آسیب بزند، جلوگیری می‌کند.
موثر در درمان سندروم رینود: در دانش پزشکی به کاهش چشمگیر جریان خون در رگ‌های دست و پا و احساس سرمای شدید بدن، کبودی، رنگ پریدگی و سردی دست و پا سندروم رینود می‌گویند. برخی از افراد هستند که در تمام طول سال دست و پای آن‌ها سرد است؛ اما در فصول سرد سال و مواقعی که فرد استرس دارد، تشدید می‌شود. سندروم رینود در بین مرد و زن وجود دارد، اما در خانم‌های بین ۲۰ تا ۴۰ سال شایعتر است. ماساژ دادن دست و پا با استفاده از روغن رزماری در افراد مبتلا به سندروم رینود، به گردش بهتر خون و گرم شدن دست و پا کمک می‌کند. برای تایید این تاثیرات، تحقیقات بیشتری لازم است، اما رزماری می‌تواند یک آزمایش ارزشمند، کم عوارض و کم هزینه باشد.
مفید برای پیشگیری از بیماری آرتریت روماتوئید مفصلی: آرتریت روماتوئید، یک بیماری خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به بافت‌ها، مانند زانو و سایر مفاصل حمله می‌کند و به پوشش مفصلی آسیب می‌رساند و موجب التهاب می‌شود. شواهد اولیه نشان می‌دهد که روغن رزماری ممکن است به کاهش التهاب بافتی ناشی از این بیماری، کمک کند. البته تحقیقات بیشتری باید در مورد تاثیر رزماری بر کاهش التهاب بافت، صورت گیرد.
مقابله با سلول‌های سرطانی: همانگونه که اشاره شد، روغن رزماری اثرات آنتی اکسیدانی و ضد التهابی دارد. در مطالعات اولیه نشان داده است که ترکیبات این گیاه با سلول‌های سرطانی مقابله می‌کند.
سلامت کبد: مطالعات حیوانی نشان می‌دهد که روغن رزماری در آزاد سازی صفرا موثر است. این رویداد در هضم چربی اهمیت دارد و موجب فعال سازی مکانیسم‌های دفاعی آنتی اکسیدانی برای محافظت از کبد می‌شود.
خوشبو کننده دهان: گیاه رزماری یک عامل طبیعی ضد باکتریایی است، که در کنار عطر بی نظیر برگ‌های گیاه، یک خوشبو کننده عالی دهان محسوب می‌شود و در سلامت دهان و دندان موثر است. یک لیوان از دمنوش سرد شده رزماری را در دهان خود غرغره کنید تا باکتری‌ها نابود شوند و بوی بدن دهان گرفته شود.
در کنار تمام خواص این گیاه، بهتر است بدانید که رزماری می‌تواند اثرات جانبی منفی داشته باشد.
افرادی که مبتلا به صرع و فشار خون هستند از مصرف دمنوش یا برگ‌های تازه گیاه در آشپزی بپرهیزند. این گیاه ممکن است اثراتی در تشدید بیماری داشته باشد. روغن رزماری را به هیچ وجه به عنوان روغن خوراکی مصرف نکنید. روغن رزماری تنها برای استعمال خارجی است. هر شخصی که به آسپرین آلرژی دارد، از مصرف فرآورده‌های گیاه رزماری بپرهیزد، چرا که عناصر شیمیایی دارد که شبیه آسپرین است. مصرف طولانی مدت از این گیاه مضر خواهد بود. مصرف خودسرانه رزماری در زنان باردار موجب سقط جنین می‌شود.
بیشترین استفاده از گیاه رزماری در آشپزی، برای مواد سرخ کردنی است. برگ‌های تازه با بوی بی نظیر، رنگ و بویی متفاوت را به غذای شما می‌دهند. برای سرخ کردن ماهی، مرغ و میگو می‌توانید در پایان سرخ کردن از برگ‌های تازه گیاه رزماری استفاده کنید. برخی از رزماری برای تهیه چای استفاده می‌کنند. البته می‌توانید پودر برگ خشک شده این گیاه را با انواع ادویه‌ها مخلوط کنید. به این طریق یک ترکیب عالی برای خوش عطر شدن انواع خورش و سوپ ایجاد می‌کنید.
کاشت گیاه رزماری در منزل بسیار راحت است. این گیاه مقاومت زیادی در برابر خشکی خاک و سردی هوا دارد. اما کم نوری را به هیچ وجه نمی‌پسندد. رزماری در طول روز به ۶ تا ۸ ساعت نور مستقیم خورشید نیاز دارد. این گیاه معمولا در سراسر نقاط کشورمان به خوبی رشد می‌کند. کاشت گیاه رزماری در گلدان و باغچه میسر است.
شما می‌توانید گیاه رزماری را از اکثر گلخانه‌ها تهیه کنید. این گیاه در صورت محیا بودن نور زیاد، آبیاری کم، خاک نسبتا سنگین و زهکش بالا به سرعت رشد می‌کند و در طی کمتر از پنج سال می‌توانید ده‌ها گلدان گیاه تنومند رزماری داشته باشید. اگر به یک گیاه رزماری چند ساله دسترسی دارید، می‌توانید با تهیه قلمه در آغاز فصل بهار و کاشت آن در یک گلدان حاوی ماسه، کودبرگ، کمی کود پوسیده دامی و کمپوست آن را به راحتی تکثیر کنید. اگر در محیط بسته منزلتان یک مکان پر نور دارید که حداقل ۳ ساعت نور مستقیم دریافت می‌کند، می‌توان گلدان گیاه رزماری را به آن جا انتقال داد. اما نگهداری این گیاه در محیط بسته منزل، طراوت و شادابی محیط بیرون را نخواهد داشت و به صورت علفی رشد خواهد کرد.
