همه چیز درباره فتق؛ انواع، علل، نشانه‌ها و راه‌کار‌های پیشگیری
یکی از دردناکترین عارضه‌هایی که هر انسانی ممکن است به آن مبتلا شود، بیماری فتق است. همه ارگان‌ها و بافت‌های بدن داخل یک لایه قرار دارند که فتق درنتیجه خروج قسمتی از بافت یا ارگان داخلی از این لایه دربرگیرنده است.
فراروـ فتق یا Hernia یکی از دردناکترین عارضه‌هایی است که ممکن است هر فرد به علل مختلف یک‌بار در زندگی خود دچار آن شود. ارگان‌ها و بافت‌های بدن را معمولاً یک لایه در برگرفته است و فتق زمانی اتفاق می‌افتد که قسمتی از یک بافت یا ارگان داخلی با پیشروی خود از این لایه دربرگیرنده خارج شود.
به گزارش فرارو، بسیاری از فتق‌ها در شکم بین قفسه سینه و باسن ایجاد میشوند؛ همچنین می‌توانند در قسمت‌های فوقانی ران و کشاله ران ظاهر شوند. در اکثر موارد این مشکلات تهدیدی جدی برای حیات فرد محسوب نمی‌شوند؛ اما به خودی خود از بین نمی‌روند و نیاز به جراحی دارند.
در این مقاله به بررسی نشانه‌های بروز فتق، انواع فتق، علل ایجاد کننده آن و روش‌های درمانی خواهیم پرداخت.
فتق چه نشانه‌هایی دارد؟
رایج‌ترین علامت فتق برجستگی یا برآمدگی در ناحیه آسیب دیده است. به عنوان مثال در مورد فتق اینگوئینال یا همان فتق کشاله ران ممکن است در دو طرف استخوان شرم‌گاه خود در جایی که مفصل استخوان ران شما قرار دارد، یک توده مشاهده کنید.
در مواردی ممکن است با دراز کشیدن این توده ناپدید شود و هنگام ایستادن، خم شدن یا سرفه کردن برجستگی آن همراه با درد بیشتر احساس شود.
در بسیاری از موارد فتق هیچ علامتی ندارد. ممکن است ندانید که فتق دارید، مگر اینکه در حین معاینه فیزیکی یا معاینه پزشکی معمول برای یک مشکل دیگر به صورت غیرمستقیم ظاهر شود.
انواع فتق کدام است؟
۱. فتق اینگوئینال یا کشاله ران
کانال اینگوینال در کشاله ران شما قرار دارد. در مردان ناحیه‌ای است که طناب اسپرماتیک شکم از آن به کیسه بیضه عبور می‌کند و باعث نگه داشتن بیضه‌ها می‌شود. در زنان کانال اینگوینال دارای یک رباط است که به نگه داشتن رحم در محل خود کمک می‌کند.
فتق اینگوینال رایج‌ترین نوع فتق است. این عارضه زمانی اتفاق می‌افتد که روده‌ها از طریق یک نقطه ضعیف یا پارگی در دیواره تحتانی شکم که اغلب در کانال اینگوئینال رخ می‌دهد، به بیرون پیشروی داشته باشد. این نوع فتق در مردان نیز بیشتر اتفاق می‌افتد.
۲ . فتق هیاتال یا شکمی
پرده دیافراگم نوعی ماهیچه است که با انقباض و کشیدن هوا به داخل ریه‌ها به شما کمک می‌کند تا نفس بکشید؛ همچنین اندام‌های شکم را از اندام‌های قفسه سینه جدا می‌کند و آن‌ها را در داخل محوطه شکمی در کنار هم نگه می‌دارد. فتق هیاتال زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از معده شما از طریق دیافراگم به داخل حفره قفسه سینه بیرون زده باشد.
این نوع فتق بیشتر در افراد بالای ۵۰ سال دیده می‌شود. با این حال اگر کودکی به این بیماری مبتلا باشد، باید به برخی از نقایص مادرزادی شک کرد.
فتق هیاتال تقریباً همیشه باعث ریفلاکس معده و مری می‌شود. این اتفاق زمانی می‌افتد که محتویات معده به سمت مری نشت کند و باعث احساس سوزش شود.
۳ . فتق نافی
برآمدگی اطراف منطقه ناف شامل بخشی از روده یا بافت چربی است که از طریق دیواره شکم در نزدیکی ناف بیرون می‌زند. فتق ناف در کودکان و نوزادان زیر ۶ ماه بیشتر دیده می‌شود.
فتق ناف تنها نوعی است که اغلب با تقویت عضلات دیواره شکم در سن یک یا دو سالگی کودک به خودی خود از بین می‌رود. اگر فتق تا ۵ سالگی از بین نرفته باشد، می‌توان از جراحی برای اصلاح آن استفاده کرد.
بزرگ‌سالان همچنین می‌توانند فتق ناف داشته باشند. این می‌تواند در اثر فشار مکرر به شکم به دلیل مواردی مانند چاقی، ضربه یا بارداری‌های متعدد باشد.
بارداری می‌تواند عامل ایجاد فتق باشد
بارداری به فشار مضاعف به بافت‌های شکمی همراه است. اگر باردار هستید و فکر می‌کنید فتق دارید، حتماً به پزشک خود مراجعه کنید.
اغلب ترمیم فتق می‌تواند به پس از زایمان موکول شود. با این حال اگر فتق کوچکی که قبل یا حین بارداری وجود دارد بزرگ‌تر شود یا باعث ناراحتی شود، ممکن است برای ترمیم آن توصیه به جراحی شود. زمان ترجیحی برای انجام این کار در سه ماهه دوم بارداریاست.
اغلب ترمیم فتق می‌تواند به پس از زایمان موکول شود. با این حال اگر فتق کوچکی که قبل یا حین بارداری وجود دارد بزرگ‌تر شود یا باعث ناراحتی شود، ممکن است برای ترمیم آن توصیه به جراحی شود. زمان ترجیحی برای انجام این کار در سه ماهه دوم بارداریاست.
فتق‌هایی که قبلاً ترمیم شده‌اند، ممکن است با حاملگی‌های بعدی دوباره برگردند. این عارضه به این دلیل است که بارداری باعث فشار بر روی عضله شکم می‌شود که ممکن است با جراحی ضعیف شده باشد.
دلایل ایجاد فتق چیست؟
فتق در اثر ترکیبی از ضعف و فشار عضلانی ایجاد می‌شود. فتق بسته به علت آن می‌تواند به‌سرعت یا در درازمدت ایجاد شود.
برخی از دلایل عمده ضعف یا فشار عضلانی که می‌تواند منجر به فتق شود، عبارت‌اند از:
• آسیب ناشی از لاپاروسکوپی یا جراحی
• سرفه مزمن یا اختلال انسدادی مزمن ریوی (COPD)
• ورزش شدید یا وزنه‌برداری سنگین
• بارداری به‌ویژه بارداری‌های متعدد
• یبوست که باعث تحریک فشار در هنگام دفع می‌شود.
• اضافه وزن یا چاقی
• سیگار کشیدن با تضعیف عضلات بافت همبند خطر ایجاد فتق را افرایش می‌دهد.
برخی از دلایل عمده ضعف یا فشار عضلانی که می‌تواند منجر به فتق شود، عبارت‌اند از:
• آسیب ناشی از لاپاروسکوپی یا جراحی
• سرفه مزمن یا اختلال انسدادی مزمن ریوی (COPD)
• ورزش شدید یا وزنه‌برداری سنگین
• بارداری به‌ویژه بارداری‌های متعدد
• یبوست که باعث تحریک فشار در هنگام دفع می‌شود.
• اضافه وزن یا چاقی
• سیگار کشیدن با تضعیف عضلات بافت همبند خطر ایجاد فتق را افرایش می‌دهد.
تشخیص فتق چگونه انجام می‌شود؟
برای تشخیص وضعیت شما ابتدا پزشک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. پزشک ممکن است در طی این معاینه احساس برآمدگی در ناحیه شکم یا کشاله ران شما کند که هنگام ایستادن، سرفه یا کشیدگی بزرگ‌تر شود.
در بسیاری از موارد باید به سوالاتی که در ادامه مطرح شده است، به‌درستی پاسخ دهید تا به پزشک در تشخیص کمک کرده باشید:
• اولین بار چه زمانی متوجه برآمدگی شدید؟
• آیا علائم دیگری را تجربه کرده‌اید؟
• آیا فکر می‌کنید مورد خاصی وجود دارد که احتمالاً باعث بروز آن شده باشد؟
• کمی در مورد سبک زندگی خود بگویید. آیا شغل شما با جا به‌جایی وسایل سنگین همراه است؟
• آیا با دقت ورزش می‌کنید؟
• آیا سابقه سیگار کشیدن دارید؟
• آیا سابقه خانوادگی ابتلا به فتق دارید؟
• آیا در ناحیه شکم یا کشاله ران خود جراحی کرده‌اید؟
• پزشک شما همچنین ممکن است از آزمایشات تصویربرداری برای کمک به تشخیص آن‌ها استفاده کند.
در بسیاری از موارد باید به سوالاتی که در ادامه مطرح شده است، به‌درستی پاسخ دهید تا به پزشک در تشخیص کمک کرده باشید:
• اولین بار چه زمانی متوجه برآمدگی شدید؟
• آیا علائم دیگری را تجربه کرده‌اید؟
• آیا فکر می‌کنید مورد خاصی وجود دارد که احتمالاً باعث بروز آن شده باشد؟
• کمی در مورد سبک زندگی خود بگویید. آیا شغل شما با جا به‌جایی وسایل سنگین همراه است؟
• آیا با دقت ورزش می‌کنید؟
• آیا سابقه سیگار کشیدن دارید؟
• آیا سابقه خانوادگی ابتلا به فتق دارید؟
• آیا در ناحیه شکم یا کشاله ران خود جراحی کرده‌اید؟
• پزشک شما همچنین ممکن است از آزمایشات تصویربرداری برای کمک به تشخیص آن‌ها استفاده کند.
این موارد می‌تواند مواردی از قبیل زیر باشد:
o سونوگرافی شکمی که از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصویری از ساختار‌های داخل بدن استفاده می‌کند.
o سی تی اسکن که از پرتو‌های ایکس و فناوری رایانه برای تولید تصویر استفاده می‌کند.
o اسکن MRI که با ترکیبی از آهن‌ربا‌های قوی و امواج رادیویی برای ساختن تصویر استفاده می‌کند.
o سونوگرافی شکمی که از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصویری از ساختار‌های داخل بدن استفاده می‌کند.
o سی تی اسکن که از پرتو‌های ایکس و فناوری رایانه برای تولید تصویر استفاده می‌کند.
o اسکن MRI که با ترکیبی از آهن‌ربا‌های قوی و امواج رادیویی برای ساختن تصویر استفاده می‌کند.
جراحی فتق چگونه انجام می‌شود و چه مراقبت‌هایی پس از عمل دارد؟
اگر فتق شما بزرگ‌تر شده است یا درد ایجاد می‌کند، ممکن است پزشک تصمیم به جراحی آن بگیرد. این کار ممکن است با دوختن سوراخ دیواره شکم که در حین جراحی بسته شده است، انجام شود تا فتق شما را ترمیم کند.
ترمیم فتق با جراحی باز یا لاپاراسکوپی انجام می‌شود. در جراحی لاپاراسکوپی فقط با چند برش کوچک از یک دوربین کوچک و تجهیزات جراحی کوچک شده برای ترمیم فتق استفاده می‌شود. همچنین آسیب کم‌تری به بافت اطراف می‌زند.
در طی جراحی باز جراح نزدیک به محل فتق برشی ایجاد می‌کند؛ سپس بافت برآمده را به داخل شکم بر می‌گرداند و ناحیه را می‌بندند.
همه فتق‌ها برای جراحی لاپاراسکوپی مناسب نیستند. اگر فتق شما نیاز به ترمیم جراحی باز داشته باشد، پزشک متخصص با تعیین نوع فتق و میزان شدت آن مشخص می‌کند که کدام نوع از عمل برای شما مناسب‌تر است.
بعد از جراحی ممکن است در اطراف ناحیه جراحی درد داشته باشید. پزشک دارویی را برای کمک به تسکین این ناراحتی هنگام بهبودی تجویز می‌کند.
دستورالعمل‌های جراح خود را که شامل مراقبت از زخم است، حتماً دنبال کنید. در صورت مشاهده علائم عفونت مانند تب، قرمزی یا ترشحات در محل یا دردی که به طور ناگهانی بدتر می‌شود، فوری با آن‌ها تماس بگیرید.
پس از ترمیم فتق ممکن است چندین هفته نتوانید به طور عادی حرکت کنید. لازم است از انجام هرگونه فعالیت شدید خودداری کنید. علاوه‌بر این باید از بلند کردن اجسام سنگین به‌شدت خودداری کنید.
جراحی باز غالباً به روند بهبودی طولانی‌تری نسبت به جراحی لاپاراسکوپی نیاز دارد. جراح به شما اطلاع می‌دهد که چه زمانی می‌توانید به روال عادی خود بازگردید.
درد فتق را با موارد زیر تسکین دهید
درحالی‌که درمان‌های خانگی فتق شما را درمان نمی‌کنند، مواردی وجود دارد که می‌توانید برای کمک به علائم خود انجام دهید.
افزایش مصرف فیبر ممکن است به رفع یبوست کمک کند که باعث کاهش تنش در حین حرکات روده می-شود. خستگی و تنش روده باعث تشدید فتق می‌شود. برخی از نمونه‌های غذا‌های پر فیبر شامل غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات است.
تغییرات رژیم غذایی همچنین می‌تواند به علائم فتق هیاتال کمک کند. سعی کنید از وعده‌های غذایی بزرگ و سنگین اجتناب کنید. بعد از غذا دراز نکشید و خم نشوید و وزن بدن خود را در محدوده سالم نگه دارید.
برای جلوگیری از ریفلاکس اسید از غذا‌هایی که باعث ایجاد آن میشوند، مانند غذا‌های پرادویه و غذا‌هایی که بر پایه گوجه فرنگی هستند، خودداری کنید. علاوه‌بر این ترک سیگار نیز ممکن است به شما کمک کند.
ورزش درست به کاهش ابتلا به فتق و کاهش عوارض آن کمک می‌کند.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۸ تأثیرات یک برنامه ورزشی را روی افراد چاقی که قرار بود تحت عمل جراحی ترمیم فتق شکمی قرار گیرند، بررسی کرد. مشاهده شد افرادی که برنامه ورزشی را به پایان رسانده‌اند، پس از جراحی عوارض کم‌تری داشتند.
لازم به یادآوری است که برخی از انواع ورزش‌ها مانند وزنه‌برداری یا ورزش‌هایی که شکم را تحت فشار قرار می‌دهند، ممکن است فشار در ناحیه فتق را افزایش بدهند. این ممکن است باعث برجستگی بیشتر فتق شود. همین امر در مورد تمریناتی که به طور نامناسب انجام میشوند؛ نیز صدق می‌کند.
با رعایت موارد زیر از ابتلا به فتق پیشگیری کنید
می‌توانید برای جلوگیری از ابتلا به فتق برخی از تنظیمات ساده سبک زندگی را انجام بدهید. این مراحل با هدف کاهش میزان فشار وارد بر بدن شما انجام می‌شود:
• سیگار نکشید!
• برای جلوگیری از سرفه مداوم در هنگام بیماری به پزشک خود مراجعه کنید.
• وزن خود را در محدوده سالم حفظ کنید.
• سعی کنید هنگام دفع مدفوع یا ادرار فشار وارد نکنید.
• برای جلوگیری از یبوست به اندازه کافی غذا‌های پر فیبر بخورید.
• تمریناتی را انجام دهید که به تقویت عضلات شکم کمک می‌کند.
• سیگار نکشید!
• برای جلوگیری از سرفه مداوم در هنگام بیماری به پزشک خود مراجعه کنید.
• وزن خود را در محدوده سالم حفظ کنید.
• سعی کنید هنگام دفع مدفوع یا ادرار فشار وارد نکنید.
• برای جلوگیری از یبوست به اندازه کافی غذا‌های پر فیبر بخورید.
• تمریناتی را انجام دهید که به تقویت عضلات شکم کمک می‌کند.
• از بلند کردن وزنه‌هایی که برایتان سنگین است، خودداری کنید. اگر مجبور به بلند کردن وزنه‌ای سنگین هستید، حتماً زانوی خود را خم کنید و همانند تصویر کم‌ترین فشار را به کمر و شکم خود وارد کنید.
