بازگشت کودکان؛ مطالبه انسانی یا ابزار فشار سیاسی
مهم‌ترین حاصل نشست روسیه و اوکراین در استانبول چه بود؟
دومین دور مذاکرات روسیه و اوکراین در استانبول، تنها با توافق محدود بر سر تبادل اسرا و اجساد به پایان رسید و اختلافات عمیق به‌ویژه درباره بازگشت کودکان اوکراینی و آتش‌بس همچنان باقی است. در حالی که پیشنهاد نشست چهارجانبه و تلاش اروپا برای تحریم‌های تازه مطرح است، روسیه و آمریکا هنوز بر سر شروط آتش‌بس و روند صلح توافق نکرده‌اند و خطر تشدید جنگ و موج جدید حملات در شرق اوکراین جدی‌تر شده است.
فرارو– مری ایلیوشینا خبرنگار بخش خارجی روزنامه واشنگتن پست
به گزارش فرارو به نقل از روزنامه واشنگتن پست، دومین دور مذاکرات مستقیم میان روسیه و اوکراین، روز دوشنبه در استانبول با توافقی محدود اما معنادار به پایان رسید. تنها دستاورد ملموس این گفت‌وگوها، توافق بر سر تبادل اسرای جنگی و اجساد سربازان کشته‌شده بود. طبق اعلام رستم عمروف، وزیر دفاع اوکراین و رئیس هیئت مذاکره‌کننده این کشور، روسیه همچنان حاضر به پذیرش آتش‌بس بدون قید و شرط که از دید کی‌یف شرط آغاز هرگونه روند صلح به شمار می‌رود نشده است. همچنین پیشنهاد اوکراین برای برگزاری نشست مستقیم میان رهبران دو کشور نیز با مخالفت مسکو مواجه شد. در نهایت، دو طرف تنها بر سر تبادل اسرای جنگی با جراحات شدید، اسرا زیر ۲۵ سال و اجساد حدود ۶ هزار سرباز کشته‌شده به توافق رسیدند.
بازگشت کودکان؛ شرط حیاتی کی‌یف برای پیشرفت روند صلح
رستم عمروف، وزیر دفاع اوکراین، اعلام کرد این کشور برگزاری دور تازه‌ای از مذاکرات را برای پایان ژوئن پیشنهاد داده است؛ ابتکاری که شاید روزنه‌ای برای خروج از بن‌بست فعلی باز کند. همزمان، دفتر ریاست‌جمهوری اوکراین از احتمال شکل‌گیری «فرمتی ویژه» در سطح سران خبر داده که می‌تواند به برگزاری نشست چهارجانبه میان رهبران اوکراین، روسیه، ترکیه و ایالات متحده منجر شود. عمروف در ادامه، با لحنی قاطع تأکید کرد: «این مسئله برای پیشبرد روند مذاکرات حیاتی است. بارها به مسکو گفته‌ایم که این جنگ باید پایان یابد و جامعه جهانی در این مسیر پشت ما ایستاده است. اگر روسیه واقعاً خواهان پایان جنگ است، باید گام بردارد. در غیر این صورت، تنها گزینه باقی‌مانده، اعمال تحریم‌های بین‌المللی خواهد بود.»
پس از نخستین دور مذاکرات میان روسیه و اوکراین که اواسط ماه مه برگزار شد، دو طرف توافق کردند شرایط و مطالبات خود را برای پایان دادن به جنگ به صورت کتبی با یکدیگر رد و بدل کنند. در حالی‌که اوکراین پیش از نشست استانبول، پیشنهادهای خود را روی میز گذاشت، روسیه نسخه خود را همزمان با مذاکرات ارائه داد؛ اما هیچ‌یک نتوانست فضای بی‌اعتمادی را از میان بردارد. در این میان، رستم عمروف، وزیر دفاع اوکراین، بر مطالبه‌ای انسانی انگشت گذاشت: بازگرداندن صدها کودک اوکراینی که توسط نیروهای روسی از مناطق اشغالی شرق اوکراین به روسیه منتقل شده‌اند. او با صراحت اعلام کرد: «ما فهرستی از چند صد کودک تبعیدی را به طرف روسی ارائه داده‌ایم. اگر مسکو واقعاً به مسیر صلح پایبند است، بازگرداندن حتی نیمی از این کودکان می‌تواند نشانه‌ای مثبت و گامی معنادار باشد.»
توافق بر سر مبادله اجساد و اسرا؛ اما اختلاف‌ها بر سر کودکان پابرجاست
به نظر می‌رسد بحث درباره سرنوشت کودکان اوکراینی، بر شدت تنش‌های مذاکرات افزوده است. ولادیمیر مدینسکی، وزیر پیشین فرهنگ روسیه و عضو تیم مذاکره‌کننده مسکو، پس از پایان جلسه، با لحنی تند کی‌یف را به «اجرای نمایشی برای تحریک احساسات اروپایی‌ها» متهم کرد. او در اظهاراتی طعنه‌آمیز گفت: «اگر می‌خواهید کسی اشک بریزد، یک کودک را نشان دهید.» مدینسکی تأکید کرد که برخلاف ادعای اوکراین، هیچ کودکی ربوده نشده است: «در واقع، موضوع تنها ده‌ها کودک است. این کودکان نه دزدیده شده‌اند و نه اسیر. بلکه سربازان ما جان خود را به خطر انداختند تا آنها را نجات دهند و اکنون ما در تلاشیم والدین‌شان را پیدا کنیم.»
کرملین همچنان قاطعانه اتهام انتقال اجباری کودکان اوکراینی از مناطق اشغالی را رد می‌کند؛ موضوعی که به یکی از اصلی‌ترین نقاط اختلاف میان مسکو و کی‌یف تبدیل شده است. سال گذشته، دادگاه بین‌المللی کیفری با استناد به اتهام «تبعید و انتقال غیرقانونی» کودکان، حکم جلب ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و ماریا لووا-بلووا، مسئول حقوق کودکان این کشور را به اتهام ارتکاب جنایات جنگی صادر کرد. در همین حال، ولادیمیر مدینسکی، مذاکره‌کننده ارشد روسیه، تأیید کرد که دو طرف به توافق‌هایی در زمینه مبادله اسرا و اجساد دست یافته‌اند. او همچنین از پیشنهاد روسیه برای برقراری یک آتش‌بس موقت دو تا سه روزه در بخش‌هایی از خط مقدم خبر داد؛ فرصتی برای بازیابی اجساد سربازان در شرایطی که به گفته او «گرما و وضعیت غیربهداشتی» اوضاع را پیچیده‌تر کرده است.
حمله پهپادی بی‌سابقه اوکراین؛ مسکو در شوک، استانبول در انتظار صلح
ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، در واکنش به پیشنهاد آتش‌بس موقت روسیه، آن را «ابلهانه» توصیف کرد و با صراحت اعلام کرد که این قبیل توافق‌ها هیچ تغییری در واقعیت جنگ ایجاد نمی‌کند. او با انتقاد از اظهارات ولادیمیر مدینسکی، مذاکره‌کننده روس، گفت: «مدینسکی به‌خوبی می‌داند مبادلات محدود اجساد سربازان یک روال مرسوم است؛ جایی که همه طرف‌ها می‌دانند قرار نیست کسی به دیگری شلیک کند.» زلنسکی تأکید کرد که آتش‌بس واقعی باید برای پیشگیری از افزایش شمار اجساد برقرار شود، نه صرفاً به‌عنوان یک وقفه کوتاه در جنگ. او در سخنرانی خود پس از نشست «نه‌گانه بخارست» و کشورهای نوردیک در لیتوانی، تصریح کرد: «تمام این بازی دو یا سه روزه صرفاً یک مانور لفظی است.»
ملاقات حساس روز دوشنبه در کاخ باشکوه چیرگان استانبول برگزار شد؛ جایی که هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، با سخنرانی افتتاحیه خود ضمن قدردانی از نقش آمریکا در تسهیل تماس مستقیم میان روسیه و اوکراین، بر اهمیت پشتیبانی واشنگتن تأکید کرد.
فیدان خطاب به حاضران تصریح کرد: «حمایت و اعتماد آمریکا به این مذاکرات بسیار حیاتی است»، و با اشاره به نقش رئیس‌جمهور ترامپ گفت: «عزم ترامپ برای برقراری صلح، پنجره‌ای تازه از فرصت‌ها گشوده است.» با این حال، جای خالی نمایندگان رسمی ایالات متحده در استانبول کاملاً محسوس بود. این دور از گفت‌وگوها تنها یک روز پس از حمله بی‌سابقه پهپادی اوکراین به پایگاه‌های نظامی روسیه برگزار شد؛ عملیاتی که با نام رمز «شبکه عنکبوت» پنج فرودگاه استراتژیک از سیبری تا قلب روسیه را هدف قرار داد. منابع اطلاعاتی اوکراین اعلام کردند که پهپادها طی ماه‌ها به‌طور مخفیانه وارد خاک روسیه شده بودند تا مقدمات این حمله کم‌سابقه را فراهم کنند.
مقامات روسیه حمله اخیر را «عملیات تروریستی» خواندند و چندین کارشناس برجسته نزدیک به کرملین، اوکراین را به تلاش برای اخلال در روند مذاکرات متهم کرده و خواستار واکنش شدید شدند. با این حال، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در سخنانی تأکید کرد: «اینکه این دیدار علیرغم حادثه دیروز برگزار شد، خود یک موفقیت مهم است.»
در آستانه مذاکرات استانبول، مقامات اوکراینی رایزنی‌های فشرده‌ای با مشاوران متحدان اروپایی خود از جمله آلمان، ایتالیا و بریتانیا انجام دادند. این روزها اروپا نه تنها بر حمایت سیاسی از کی‌یف افزوده، بلکه نسبت به تهدیدهای فزاینده روسیه نیز صراحتاً هشدار می‌دهد. کی یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا روز دوشنبه طی سخنانی از اسکاتلند اعلام کرد: «تهدید روسیه را نمی‌توان نادیده گرفت.» او ضمن اشاره به طرح‌های بلندمدت برای افزایش بودجه دفاعی بریتانیا تأکید کرد: «بریتانیا نسبت به تهدید مداوم روسیه کاملاً هوشیار خواهد بود؛ چه این تهدید در خاک اوکراین بماند و چه ابعاد گسترده‌تری پیدا کند.»
اروپا زیر فشار زلنسکی؛ بسته تحریمی جدید علیه مسکو دوباره روی میز
ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین هشدار داد که اگر روسیه مذاکرات استانبول را به دور باطلی از گفت‌وگوهای بی‌حاصل تبدیل کند، باید سطح تازه‌ای از فشار بر مسکو اعمال شود. زلنسکی با تأکید بر ضرورت واکنش قاطع غرب، ابراز امیدواری کرد که تلاش‌های اروپا برای تصویب بسته جدیدی از تحریم‌های سخت علیه روسیه دوباره احیا شود. او تأکید کرد: «تحریم‌های تازه نباید فقط از سوی اروپا اعمال شوند. باید بر اقدامات مشترک گروه هفت شامل ایالات متحده و تمامی کشورهایی که واقعاً خواهان صلح هستند تمرکز کنیم.» رئیس‌جمهور اوکراین بر اهمیت اجماع کامل متحدان غربی در اجرای تحریم‌های چندجانبه تأکید کرد و گفت: «ضروری است که تک‌تک شرکای ما، بدون استثنا، دقیقاً از این رویکرد حمایت کنند.» این مواضع در حالی مطرح می‌شود که بی‌میلی دولت ترامپ برای تشدید محدودیت‌ها علیه روسیه، روند فشارها بر کرملین را با چالش و تردیدهای تازه روبه‌رو کرده است.
دولت ترامپ که از ابتدا بر مذاکرات مستقیم پافشاری داشت، اکنون آشکارا از قفل شدن روند گفت‌وگوها میان کی‌یف و مسکو ابراز ناامیدی می‌کند. آمریکا در آخرین ابتکار خود، پیشنهاد آتش‌بس ۳۰ روزه بدون هیچ پیش‌شرطی را روی میز گذاشت؛ طرحی که بلافاصله با استقبال اوکراین مواجه شد، اما با مخالفت قاطع روسیه روبه‌رو شد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه اعلام کرد که پیش از پذیرش هرگونه توقف درگیری، باید «پارامترهای متعددی» به دقت مورد بررسی قرار گیرد و به‌جای آتش‌بس فوری، پیشنهاد گفت‌وگوهای مستقیم را مطرح کرد. این در حالی است که در روزهای پس از دور نخست مذاکرات استانبول، موج حملات متقابل دو طرف نه‌تنها فروکش نکرد بلکه ابعاد جدیدی به خود گرفت از حملات پهپادی گسترده گرفته تا شلیک موشک‌های بالستیک روسیه به شهرهای اوکراین.
در حالی که بن‌بست مذاکرات میان کی‌یف و مسکو ادامه دارد، جی دی ونس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا و مارکو روبیو، وزیر امور خارجه بارها هشدار داده‌اند که تداوم این وضعیت می‌تواند به خروج واشنگتن از روند دیپلماتیک منجر شود. پیام صریح آمریکا این است: اگر پیشرفتی حاصل نشود، حمایت سیاسی و دیپلماتیک نیز بی‌معنا خواهد شد. همزمان، اوکراین خود را برای موج تازه‌ای از حملات روسیه در فصل تابستان آماده می‌کند؛ یورشی که به گفته مقامات نظامی و تحلیلگران اوکراینی، هدف اصلی آن تصرف منطقه استراتژیک دونتسک در شرق کشور است؛ هدفی که کرملین از نخستین روزهای جنگ در پی دستیابی به آن بوده است.
