هوش مصنوعی؛ یار جدید چین
چین، کشوری که در قرن بیستم به لحاظ اقتصادی جدی گرفته نمی‌شد، در سال۲۰۰۸ به عنوان ناجی به داد اقتصاد رکود‌زده جهان رسید؛ در سال‌های اخیر به جایی رسیده است که نگرانی غربی‌ها را برانگیخته است. زمانی آمریکایی‌ها با کمک به چین به دنبال کنترل کردن اتحاد جماهیر شوروی بودند؛ اما، اکنون به هر روشی متوسل می‌شوند تا خود چین را مهار کنند. روش‌هایی که در بهترین حالت رشد چین را محدود کرده است؛ اما، روند را تغییر نداده است.
در همین راستا، نشریه فایننشیال تایمز، در گزارشی با عنوان «آسیب‌پذیری‌هایی که پیشرفت صنعت چین را محدود می‌کند» در ۳۰ ژوئن سال جاری منتشر کرده است. این گزارش درصدد است تا نشان دهد که چین با وجود توانایی‌هایش، نتوانسته بر ده‌ها ضعف‌های عمیق خود که اتفاقا بلوک‌های اساسی تولید مدرن هستند، غلبه کند. اما، بخش‌های اعظم این گزارش به وضوح اعتراف می‌کند که صنعت چین از یک واردکننده محض به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان صنعتی جهان تبدیل شده است. امری که تاکنون با سیاست‌های منسجم صنعتی دولت چین محقق شده است. مضاف بر این، این گزارش به ما نشان می‌دهد که با وجود اینکه صنعت چین همچنان فاصله معناداری از رقبای غربی و حتی ژاپنی خود دارد؛ اما، یک چیز دارد همه‌چیز را بهم می‌ریزد: هوش مصنوعی! مطابق این گزارش که در ادامه به ترجمه بخشی از آن خواهیم‌پرداخت، هوش مصنوعی سرعت پیشرفت صنعت چین را آنچنان متحول کرده است که تمام رقبای چین را دل‌نگران نموده است. هر چند که هنوز زمان اعلام پیروزی چین نرسیده است.
از فرش به عرش
به گزارش دنیای اقتصاد، اوایل دهه ۱۹۵۰، زمانی که حزب کمونیست در تلاش بود تا چینِ ویران‌شده از سال‌ها جنگ را بازسازی کند، مائو تسه‌تونگ، رهبر حزب کمونیست چین، با صراحت وضعیت نابسامان صنعت کشور خود را اینگونه توصیف کرد: «ما می‌توانیم میز و صندلی، فنجان و قوری بسازیم؛ اما، نمی‌توانیم یک خودرو، هواپیما، تانک یا تراکتور تولید کنیم.»
خیلی زود، کارخانه شماره ۱ تولید تراکتور و کارخانه‌ای مجاور آن برای ساخت بلبرینگ در شهر باستانی لویانگ در استان مرکزی هنان تاسیس شد. این دو پروژه به گفته کارینا خاصنولینا از دانشگاه لایپزیگ، بخشی از ۱۵۶ پروژه صنعتی بودند که در قالب برنامه پنج‌ساله نخست حزب کمونیست چین طراحی شدند. تنها چند سال بعد، در سال ۱۹۵۸، نخستین تراکتور ساخت چین با نام “دونگ‌فانگ هونگ “ به معنای «شرق سرخ است» با موفقیت تولید شد.
حال هفتاد سال بعد از آن زمان، چین به یک قدرت جهانی تبدیل شده است؛ آنچنان که اکنون چین دومین اقتصاد بزرگ دنیا و یکی از دو ابرقدرت واقعی نظامی است. اما، همان‌طور که رهبران این کشور در پکن به‌خوبی آگاهند، چین هنوز موفق نشده از ده‌ها «گلوگاه‌های انسدادساز» صنعتی خود عبور کند. از منظر غرب، خبر خوب آن است که این «گلوگاه‌های انسدادساز» مانعی بر سر راه استقلال صنعتی چین هستند و آن را در برابر فشارهای آمریکا به ویژه در دوران جنگ‌های تجاری و محدودیت‌های صادراتی آسیب‌پذیر نگه می‌دارند. نکته جالب توجه آن است که این نقاط فقط به تراشه‌های پیشرفته محدود نیستند، بلکه شامل مجموعه‌ای از قطعات و مواد مختلف و حیاتی برای تولیدات مدرن نیز می‌شوند.
اما همه‌چیز همین‌جا تمام نمی‌شود. خبر بد، دست‌کم برای غرب و شرکت‌هایش آن است که چین با رویکردی منظم و روشمند در حال رفع این چالش‌هاست و از ابزارهایی مانند هوش مصنوعی برای تسریع این فرآیند بهره می‌برد. این مساله آنچنان جدی است که رقبای بزرگ اروپایی، ژاپنی و آمریکایی که برای مدت‌ها به‌دلیل ضعف کیفیت و نوسان در تولیدات چینی از رقابت مستقیم مصون مانده‌بودند، اکنون در وضعیت هشدار قرار گرفته‌اند.
در همین راستا، الیزا هورهاگر، نماینده ارشد فدراسیون صنایع آلمان (BDI) در پکن می‌گوید: «آنچه باید ما را به تامل وادارد، این است که وابستگی فناورانه چین به غرب با سرعتی چشمگیر در حال تغییر است. شرکت‌های خارجی هنوز در تولید محصولات صنعتی باکیفیت، به‌واسطه شهرت خود در دقت و مهندسی، برتری دارند؛ اما، رقبای چینی به سرعت در حال رسیدن هستند.» اگرچه برخی از این انسدادها، مانند تولید تراشه‌های پیشرفته، هنوز سال‌ها یا شاید دهه‌ها تا تسخیر کامل فاصله دارند؛ اما شواهد نشانگر آهن هستند که برخی دیگر، مانند الیاف کربن برای صنایع هوایی یا بلبرینگ‌ها، به‌نظر می‌رسد بزودی حل‌وفصل شوند.
در این میان، نکته جالب توجه آنجاست که رئیس‌جمهورهای متوالی آمریکا طی سال‌های اخیر به‌تدریج محدودیت‌هایی بر صادرات فناوری وضع کرده‌اند تا مانع دسترسی چین به تکنولوژی‌های پیشرفته شوند؛ چراکه آنها بیم آن داشته و دارند که این فناوری‌ها در تقویت نظامی چین و تهدید امنیت ملی آمریکا نقش داشته‌باشند. درست در همین راستا، کایل چن، پژوهشگر سیاست صنعتی چین در دانشگاه پرینستون بیان می‌کند که همین فشارهای روسای جمهوری آمریکاست که باعث شده پکن منابع بیشتری را به جبران آسیب‌پذیری‌های خود اختصاص دهد و به همین سبب، انگیزه شی نیز برای خودکفایی صنعتی، با بازگشت ترامپ و آغاز جنگ تجاری جهانی شدت بیشتری نیز گرفته است.
جاه‌طلبی که در شی جی پینگ، در بازدید نمادین خود از کارخانه بلبرینگ لویانگ در این دیدار با مهندسان این کارخانه گفت: «ما از واردات کبریت و صابون و آهن به مرحله‌ای رسیده‌ایم که اکنون بزرگ‌ترین کشور تولیدی جهان آن هم با کامل‌ترین مجموعه صنایع هستیم. ما مسیر درستی را پیموده‌ایم. چین باید بخش تولید خود را ارتقا دهد؛ بر خوداتکایی و خودبهبودی اصرار ورزد و بر فناوری‌های کلیدی تسلط یابد.»
هنوز برای قضاوت زود است
مطابق برخی مشاهدات، در پارکی صنعتی در حومه هانگژو چین، نشانه‌هایی از یک انقلاب صنعتی آرام دیده می‌شود. مطابق این گزارش‌ها، مهندسان شرکت دیپ ویژن از فناوری پردازش تصویر که ابتدا برای جراحی دستگاه گوارش طراحی شده‌بود، اکنون برای حل یک مساله قدیمی یعنی تولید انبوه بلبرینگ‌های باکیفیت استفاده می‌کنند. اهمیت این ماجرا در آنجاست که بلبرینگ‌های پیشرفته برای کاهش اصطکاک در قطارهای پرسرعت، حفارهای تونل، خودروهای برقی، روبات‌های انسان‌نما و پهپادها حیاتی‌اند. کزیمو ریس، تحلیلگر انرژی در موسسه تریویوم چین، می‌گوید در تجهیزاتی مانند توربین‌های بادی دریایی که به بلندی ۲۰۰ متر می‌رسند و باید ۲۵ سال دوام بیاورند، بلبرینگ‌ها باید فشار و وزن بسیار زیادی را تحمل کنند. در نتیجه، تولید بلبرینگ‌های کارآمد برای ما بسیار مهم است.
با اینکه چین بزرگ‌ترین بازار مصرف بلبرینگ در جهان است؛ اما، صنعت ۵۳ میلیارد دلاری این محصول در جهان تحت سلطه شرکت‌هایی مانند SKF سوئد، Schaeffler آلمان، Timken آمریکا و شرکت‌های ژاپنی NSK، NTN و JTEKT است. طبق گزارش سالانه SKF، شش تولیدکننده برتر این محصول، حدود ۵۵ درصد از بازار جهانی بلبرینگ را در اختیار دارند و سهم شرکت‌های چینی نیز در حدود ۲۵ درصد است. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۰ از دانشگاه فناوری و علوم ووهان نشان داد که فاصله قابل‌توجهی میان شرکت‌های چینی و رقبای سوئدی و ژاپنی در کنترل نقص‌های ساختاری و دقت ابعادی وجود دارد. همچنین، گزارش شرکت سرمایه‌گذاری Kai Yuan در سال ۲۰۲۴ نیز نشان داد که محصولات میان‌رده تا پیشرفته تنها حدود ۲۰ درصد از کل تولید شرکت‌های چینی را تشکیل می‌دهند.
وانگ شوای‌لین، بنیان‌گذار ۳۸ ساله دیپ‌ویژن، در دفتر بالای کارخانه‌اش توضیح می‌دهد که چگونه تیمش با ترکیب چیپ‌های هوش مصنوعی و حسگرهای تصویری می‌تواند نقص‌هایی تا اندازه ۲ میکرون (۰.۰۰۲ میلی‌متر) را در بلبرینگ‌ها شناسایی کند. وانگ می‌گوید سیستم بازرسی دیپ‌ویژن، کنترل کیفیت را برای مشتریانش، از جمله لویانگ، به‌طور چشمگیری بهبود می‌بخشد. به گفته او این فناوری، کنترل کیفی را در کارخانه‌هایی مانند لویانگ متحول کرده است. به‌طور مثال، یکی از شرکت‌های چینی چینی موفق شده نرخ صلاحیت محصول خود (یعنی درصد بلبرینگ‌های قابل‌فروش) را از کمتر از ۹۰ درصد به ۹۷ درصد برساند. همچنین، تعداد شکایات مشتریان سالانه یک شرکت چینی دیگر نیز از ۴۰۰ مورد به دو یا سه مورد کاهش یافته و نیاز به نیروی انسانی برای بازرسی از ۱۵۰ نفر به تنها چند نفر رسیده است.
وانگ در ادامه همین مساله به موضوع بسیار مهمی اشاره می‌کند و می‌گوید: «یک کلیشه قدیمی وجود دارد که چین نمی‌تواند ماشین‌های دقیق بسازد؛ اما، در استفاده از هوش مصنوعی در تولید، همه از یک نقطه یعنی حدود سال ۲۰۱۷–۲۰۱۸ شروع کرده‌ایم و چین اکنون این فناوری‌ها را سریع‌تر به‌کار گرفته، پس محصولات ما هم بهتر خواهند شد.» بررسی شرکت China Policy به سفارش BDI که در ماه مه منتشر شد، نشان می‌دهد که کارخانه‌های چین هنوز در مراحل ابتدایی بهره‌گیری از هوش مصنوعی صنعتی هستند؛ اما، پکن قصد دارد ظرف ۱۰ سال آینده، سطحی پیشرفته از تولید هوشمند را در اغلب کارخانه‌های بزرگ پیاده‌سازی کند.
با این حال، در حال حاضر تولیدکنندگان خارجی بلبرینگ هنوز برتری فنی محسوسی نسبت به چین دارند، به‌ویژه در ساخت قطعاتی که باید در محیط‌های شدید یا برای دوره‌های طولانی کار کنند. با این وجود، غول‌های این صنعت اکنون از پیشرفت چین و کاهش حد فاصل آنها و چینی‌ها نگران شده‌اند. ویوین وانگ، مدیر بازاریابی SKF در چین، با اشاره به سابقه طولانی این شرکت در بازار چین از سال ۱۹۱۲ و پایان دودمان چینگ، به شبکه گسترده تولید، ۶۰۰۰ نیروی انسانی و نرخ بالای بومی‌سازی این شرکت در چین اشاره می‌کند و اعتراف می‌کند: «ما به توانمندی‌های رو به رشد رقبای‌مان، از جمله چینی‌ها، آگاهیم؛ اما از موضع قدرت عمل می‌کنیم.»
ساداتسونه کازاما، معاون طراحی محصول در شرکت NTN ژاپن می‌گوید شرکت‌های چینی از نظر فناوری تولید به سطح جهانی رسیده‌اند؛ اما، در طراحی هنوز عقب‌اند. او می‌افزاید: «زمانی تصور عمومی این بود که محصولات چینی ارزان و بی‌کیفیتند؛ اما، اکنون دیگر تفاوت زیادی وجود ندارد.» با این حال، شرکت‌های ژاپنی هنوز در کیفیت بلندمدت، قابلیت اطمینان و خدمات پس از فروش عملکرد بهتری دارند. یک مقام سیاستگذار صنعتی در دولت ژاپن، که نخواست نامش فاش شود، گفت که کیفیت کالای چینی هنوز باید آزمون زمان را پس بدهد: «رشد چین شگفت‌انگیز است. اما هنوز ۲۰ سال هم نمی‌گذرد که آنها تولید فناوری‌های دقیق را آغاز کرده‌اند. برای سنجش دوام محصولات باید حداقل ۳۰ سال صبر کنیم.»
