نوای آشنای سوگ و ایستادگی

روزنامه ایران در مطلبی نوشت: عکس‌العمل بموقع چیزی‌ست که اگر یک هنرمند اصول آن را بداند به، سلاحی مجهز تبدیل می‌شود فراتر از همتایانش. 

خانواده کامکارها و در صدر آن‌ها هوشنگ کامکار که پیوسته به عنوان رهبر و مدیر این خانواده حضور داشته است این حضور بموقع را خوب آموخته‌اند. 

حضور آن‌ها در بحرانی‌ترین شرایط ثابت شده است و پیوسته در تمامی سال‌های حضورشان در موسیقی ایران چه موسیقی کردی که موسیقی زادگاهی آنان است چه موسیقی سنتی ایران سمت درست تاریخ ایستاده‌اند. 

هوشنگ کامکار که نه تنها در موسیقی سنتی ایران بلکه در موسیقی کلاسیک نیز سرآمد است و قطعات بسیاری را برای ارکستر ساخته و تنظیم کرده است، به تازگی و در طول جنگ دوازده روزه اسرائیل و ایران نیز قطعه یاران کجایید را ساخته و منتشر کرده است. 

«یاران کجایید» با نوای مارشی که بی‌شباهت به تعزیه نیست آغاز می‌شود. بارها تمام آن‌ها که با نواهای سوگ در موسیقی ملی ایران آشنایند، صداهایی را از این جنس شنیده‌اند که مارش عزاست. مارش‌هایی از جنس «سمفونی خرمشهر» مجید انتظامی، «سمفونی خسوف» سعید شریفیان، «نی نوا» ی حسین علیزاده و بسیاری از آثاری که مستقیم یا غیرمستقیم روایتی از جنگ و مقاومت را در بر داشته‌اند. 

در آخرین ساخته هوشنگ کامکار ما علاوه بر شنیدن ترکیبی از مارش‌های جنگی و عزا، ورود می‌کنیم به قطعات آشنای میهنی ایرانی همچون «ای ایران» که ترجیع‌بند تکرارشونده این قطعه است. 

مارش‌ها با واریاسیون‌های مختلف به «ای ایران» می‌رسند و در میانه نواهای ساخته شده، مخاطب می‌تواند به این قطعه معروف ملی-میهنی همچون نخ تسبیح متصل شود و روند آن را دریابد. «ای ایران» که این روزها بیش از همیشه مورد توجه قرار گرفته است، به عنوان حبل‌المتینی که یک ملت به آن تمسک جسته‌اند مطرح شده و در «یاران کجایید» نیز بارها به آن رجوع شده است. 

از دیگر قطعاتی که می‌توان نوای آن را به شکلی پررنگ در «یاران کجایید» شنید، قطعه «شهیدان» با مطلع معروف «کجایید‌ای شهیدان خدایی» از ساخته‌های قدیمی خودش با صدای بیژن کامکار در دوران جنگ هشت‌ساله ایران و عراق است؛ قطعه‌ای که در آن زمان ساخته و منتشر و تبدیل به یکی از ماندگارترین آواهای آن دوران شد. 

کامکار در این قطعه نیز بار دیگر سراغ یاد و خاطره قطعه قدیمی خودش رفته و گریزهای متعددی به آن زده است. حتی می‌توان در بخش‌هایی از «یاران کجایید» نواهایی از «ایران‌ای سرای امید» را نیز شنید؛ انگار که این قطعه، تابلویی‌ست موسیقایی برای ادای دین به موسیقی‌های وطنی ایران با استفاده از تم‌های مشهوری از قطعات ماندگار موسیقی ایران. ترکیبی آشنا، حماسی و خاطره‌انگیز از آنچه موسیقی ملی ایران را به ایستادگی و وطن‌پرستی و در عین حال غمی که در جای جای تاریخ سراغ این سرزمین آمده است گره زده. 

شاید کمتر قطعه‌ای تا به امروز در موسیقی ملی ایران با چنین مختصاتی ساخته شده باشد که بتواند روایتگر تاریخ موسیقی ملی- میهنی بویژه در جنگ‌های مختلف باشد که به صورت ارکسترال با ارکستر بزرگ قابلیت اجرا داشته و در آن ارجاعات متعدد به ساخته‌های قبلی آهنگسازان مختلف با همین موضوع شده باشد. از این حیث، هوشنگ کامکار قطعه‌ای را در این برهه از زمان ساخت که خود به تنهایی می‌تواند مرورگر خاطرات موسیقایی یک میهن باشد.

نویسنده: نسیم قاضی‌زاده، پژوهشگر موسیقی