سال ۱۳۳۲؛ کارشکنی‌ لندن در رفع تحریم‌های ایران

در کوران تحولات سیاسی - اقتصادی بهار و تابستان ۱۳۳۲شمسی، شرکت‌های ایتالیایی به مثابه روزنه امیدی در صادرات نفتی ایران ظهور کردند؛ روزنه‌ای که اگرچه در نهایت گرهی از مشکلات دولت مصدق نگشود، اما تلاشی برای شکستن سد تحریم‌های نفتی انگلیسی – آمریکایی به‌حساب می‌آمد.

با آغاز سال ۱۳۳۲ اگرچه همه خبرها تلخ و حتی ناگوار بود، اما در بحبوبه فشارها و تحریم‌های نفتی و مشکلات اقتصادی کشور، معاملات نفت ایران با شرکت‌های ایتالیایی، خبر خوشی بود که دولت مصدق را نسبت به عبور از سد بلند تحریم‌های انگلیسی امیدوار می‌کرد.

خبر روزنامه اطلاعات به نقل از منابع شرکت ایتالیایی «سوپر»، حکایت از آن داشت که قرار است ظرف چند هفته آینده تعدادی از نفتکش‌های این شرکت، از جمله «میریلا آلبا» و «پکا»، راهی بنادر جنوب شوند تا برای بارگیری نفت ایران اقدام کنند؛ اقدامی که اگرچه بی‌ارتباط با دولت ایتالیا عنوان شد، اما سود قابل توجهی برای دوطرف به‌همراه داشت. براین اساس هم بود که منابع ایتالیایی تاکید کردند این معامله ادامه خواهد داشت، چراکه دولت این کشور قصد ندارد در معاملات شرکت‌های ایتالیایی با ایران دخالت کند.

شکافی در حلقه تحریم‌ها

افزایش امیدواری‌ها در ایران برای فروش نفت به ایتالیا در شرایطی بود که با آغاز سال ۱۳۳۲ محور لندن – واشنگتن با هماهنگی روزافزون، حلقه تحریم‌های نفتی را به دور ایران تنگ‌تر کردند؛ راهبردی که می‌کوشید ضمن ادب کردن دولت ایران، مصدق را برای کنار آمدن با شرکت نفت ایران و انگلیس راضی کند.

در شرایط فشارهای فزاینده نفتی، دولت ایران نیز به دنبال یافتن جایگزین‌هایی برای فروش نفت خود و گشودن فضایی برای تنفس اقتصادی بود. در چنین شرایطی اگرچه شرکت‌های ایتالیایی از دولت ایران تخفیف‌های قابل‌توجهی گرفتند، اما با این وجود، این معامله راه موثری برای دور زدن تحریم‌ها و تأمین بخشی از درآمدهای نفتی ایران به‌شمار می‌رفت. تمایل شرکت ایتالیایی «سوپر» برای خرید نفت از ایران در حالی بود که منابع منطقه‌ای گزارش می‌دادند یکی دیگر از شرکت‌های ایتالیایی به نام «اپیم» نیز برای خرید نفت از ایران تمایل داشته و قصد اعزام نفتکش‌هایی به بنادر جنوبی ایران را دارد.

نبرد مصدق در دو جبهه

تلاش‌های دولت برای فروش نفت ایران در شرایطی بود که مصدق در جبهه داخلی نیز با مشکلات عدیده‌ای مواجه بود. رایزنی‌ها با شرکت‌های ایتالیایی به‌منظور فروش نفت در حالی پیگیری می‌شد که در نخستین روزهای اردیبهشت‌ماه قتل سرتیپ محمود افشارطوس، رئیس شهربانی کل کشور مانند بمب خبری در تهران منفجر شد و به تنش‌ها میان دولت و مخالفان دامن زد.

ازسوی دیگر تبعات ماجرای ۹اسفندماه ۱۳۳۱ و قصد محمدرضا پهلوی برای خروج از کشور و حواشی آن نیز ادامه داشت و مصدق در پیامی رادیویی خطاب به «ملت ایران» به افشاگری درباره مقاصد محمدرضا از این غائله پرداخت و تاکید کرد که شاه حق مداخله در امور کشور را ندارد. همه اینها در شرایطی بود که در جبهه خارجی، لندن هر روز گام‌های بیشتری برای تنگ‌تر کردن حلقه تحریم‌های ایران برمی‌داشت و با انواع کارشکنی‌ها، معدود خریداران نفت ایران را از معامله با تهران منصرف می‌کرد. در چنین شرایطی ایتالیایی‌ها به افزایش نقش‌آفرینی در تحولات خاورمیانه می‌اندیشیدند و اقدام به خرید نفت ایران را ابزاری برای چانه‌زنی در تحولات آتی می‌دیدند. علاوه بر این‌، آنها خرید نفت از ایران، آن‌هم با تخفیف قابل توجه را اقدامی ارزیابی می‌کردند که برای هر دوطرف منفعت به دنبال خواهد داشت.

عزم شرکت‌های ایتالیایی برای ادامه خرید نفت از ایران در بهار ۱۳۳۲ در شرایطی بود که پیش از آن، انگلیسی‌ها نفتکش ایتالیایی «میریلا آلبا» متعلق به شرکت «سوپر» را در ۲۵بهمن‌ماه ۱۳۳۱ به ونیز برده بود، توقیف و در دادگاه این شهر علیه ایران پرونده حقوقی گشوده بود.

پرونده ونیز با پیروزی ایران بسته شد؛ دستاوردی حقوقی که بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های بین‌المللی داشت و به عنوان دومین شکست حقوقی لندن از تهران (ماجرای اثبات حقانیت ایران در مجمع عمومی شورای امنیت سازمان ملل) مطرح شد. پیروزی‌های حقوقی ایران اما سبب توقف در کارشکنی‌های طرف انگلیسی نشد و این‌بار لندن از طریق دولت ایتالیا وارد عمل شد و با ایجاد مانع در صدور مجوز ورود نفت به این کشور، شرکت «سوپر» را با چالش‌های عدیده‌ای مواجه کرد؛ چالش‌هایی که در نهایت پا پس کشیدن شرکت‌های ایتالیایی در معامله نفت با ایران را به‌دنبال داشت.