مشاهده بی سابقه فلامینگوها در دریاچه زریوار؛ فلامینگوها چطور آینده انسان را پیش گویی میکنند؟
مشاهده ۷۰ بال فلامینگو در دریاچه مریوان شاید در نگاه اول نویدبخش تنوع زیستی باشد، اما از نگاه متخصصان محیط زیست، می‌تواند نشانه ای از بحران های عمیق‌تر محیط زیستی باشد.
مشاهده ۷۰ بال فلامینگو در دریاچه زریوار، در فصلی که معمولا این پرندگان مهاجر در مسیر کوچ نیستند، تصویری چشم‌نواز اما نگران‌کننده پیش روی کارشناسان گذاشته است. حضوری غیرمنتظره که شاید در نگاه اول نویدبخش تنوع زیستی باشد، اما از نگاه متخصصان محیط زیست، می‌تواند نشانه ای از بحران های عمیق‌تر باشد؛ نشانه‌ای از تخریب تالاب‌ها و از بین رفتن مسیرهای اصلی مهاجرت که فلامینگوها را ناگزیر به تغییر مقصد و توقف در زیستگاه‌های غیرمعمول کرده است.
به گزارش همشهری آنلاین، یک پرنده‌شناس و موسس انجمن پرنده‌نگری و پرنده‌شناسی «طرلان»، با نگاه دقیق‌تر به این موضوع می‌گوید:«مشاهده فلامینگو در زریوار بی‌سابقه نیست، اما هرگز در این تعداد دیده نشده‌اند. فلامینگوها معمولا در دسته‌های چند صدتا تا چند هزار بال مهاجرت میکنند و این که حالا تنها ۷۰ فلامینگو در دریاچه زریوار دیده شده‌اند، نیاز به تحلیل دقیق و پژوهش علمی دارد.»
علیرضا هاشمی، می‌افزاید:« این پدیده ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد؛ از جمله تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین که مسیرهای پروازی را دستخوش تغییر می‌کند. اما آن‌چه نگران‌کننده‌تر است، نابودی زیستگاه‌هایی است که فلامینگوها در گذشته به‌عنوان مقصد انتخاب می‌کردند.روزگاری دریاچه ارومیه میزبان هزاران فلامینگو و پلیکان بود، اما امروز نه تنها خود دریاچه در آستانه خشک‌شدن کامل است، بلکه تالاب‌های اطراف آن هم تقریبا از بین رفته‌اند.»
گسست جمعیت فلامینگوها
هاشمی توضیح می‌دهد که پرندگان مهاجر، از جمله فلامینگوها، وقتی با نابودی زیستگاه‌های اصلی روبه‌رو می‌شوند، به ناچار به دسته‌های کوچک‌تر تقسیم می‌شوند و به زیستگاه‌های پراکنده و جدید پناه می‌برند. این در حالی است که بسیاری ممکن است دیدن پرنده در مناطقی تازه را نشانه‌ای مثبت تلقی کنند، در حالی‌که چنین پراکندگی یک هشدار است. اگر کار آماری دقیقی انجام می‌شد، می‌دیدیم که در جایی که امروز ۷۰ فلامینگو دیده شده مثلا باید دست‌کم ۷۰۰ بال حضور می داشت. این یعنی نه‌تنها زیستگاه‌ها فقیر شده، بلکه ظرفیت پذیرش پرندگان مهاجر را هم از دست داده‌اند.»
او با اشاره به شرایط مشابه در فریدونکنار، می‌گوید:« شکار بی‌ضابطه هم یکی دیگر از عوامل کاهش جمعیت پرندگان است. اما کاهش کیفیت زیستگاه‌ها، نبود منابع غذایی کافی و استرس ناشی از نبود امنیت، شرایط زیستی فلامینگوها را به شدت تهدید می‌کند.زیستگاه‌های فقیر، مثل خانواده‌ای هستند که خودشان در تامین معاش ناتوان هستند و حالا میزبان مهمان‌های زیادی هم شده‌اند.این وضعیت هم برای پرندگان و هم برای تعادل اکوسیستم خطرناک است.»
فلامینگوها مهدکودک دارند
هاشمی با اشاره به ویژگی جالب زندگی اجتماعی فلامینگوها می‌گوید:« فلامینگوها در دسته‌های بزرگ زندگی میکنند و حتی برای جوجه‌هایشان مهدکودک تشکیل می‌دهند. جوجه‌ها به شکل گروهی نگهداری می‌شوند و تعدادی از بزرگ‌ترها مراقبشان هستند. وقتی جمعیت پراکنده و کوچک می‌شود، این ساختار اجتماعی هم فرو می‌پاشد و توان بقا کاهش می‌یابد.»
او هشدار می‌دهد که این جمعیت‌های کوچک و پراکنده، تحت استرس و تغذیه نامناسب، آمادگی لازم برای مهاجرت زمستانه را از دست می‌دهند. فلامینگوهایی که باید از عرض‌های شمالی‌تر به تالاب‌های غنی جنوب ایران مهاجرت کنند، حالا در پهنه‌هایی با منابع غذایی محدود، یا حتی کویرهای یزد، گرفتار می‌شوند.دیدن چند فلامینگو بی‌رمق در دل کویر و نجات دادن آن‌ها، در نگاه اول ممکن است احساس خوبی بدهد، اما واقعیت آن است که این‌ها نشانه بحران است.»
از نگاه این پرنده شناس، گسست جمعیتی در گونه‌هایی که نیاز به زندگی گروهی دارند، زنگ خطر جدی است. او می‌گوید:« اگر شرایط، چه از نظر تغذیه و چه از نظر ایمنی به این منوال ادامه یابد، احتمال بروز تلفات گسترده در جمعیتی از پرندگان که در پهنه‌های آبی و زیستگاه‌های ایران با کمبود منابع غذایی مواجه هستند و تحت استرس شدید قرار دارند، بر اثر شیوع ویروس آنفلوانزای فوق‌حاد پرندگان در سال آینده بسیار افزایش می‌یابد. از سوی دیگر، این پرندگان در آستانه مهاجرت زمستانه قرار دارند. زمانی که با سوء تغذیه مواجه هستند و در نتیجه جابه‌جایی‌های پراسترس، میان زیستگاه‌ها، انرژی و آمادگی جسمی لازم را از دست داده‌اند، توان کافی برای انجام مهاجرت موفق را نخواهند داشت.»
ارزیابی سلامت زیستگاه با پرندگان
هاشمی می‌گوید: پرندگان به‌عنوان یکی از شاخص‌های زیستی ( بایو اندیکاتورها یا زیست‌شناسگرها ) شناخته می‌شوند. به این معنا که می‌توان از وضعیت سلامت آن‌ها برای ارزیابی سلامت کلی یک زیستگاه یا اکوسیستم استفاده کرد.از آنجا که پرندگان در سطوح بالاتری از زنجیره‌ی غذایی قرار دارند، نسبت به دیگر گونه‌ها مانند جوندگان، معیارهای دقیق‌تر و حساس‌تری برای سنجش شرایط محیطی به شمار می‌آیند. به بیان دیگر، کاهش جمعیت پرندگان می‌تواند نشانه‌ای از وجود مشکل در زیستگاه باشد.بنابراین، بررسی وضعیت پرندگان می‌تواند ابزار موثری برای سنجش سلامت محیط‌های طبیعی و اکوسیستم‌ها باشد.
او از مسئولان محیط زیست می‌خواهد تا با دیده‌بانی دقیق، پژوهش علمی، و مدیریت فعال، اجازه ندهند روند تخریب زیستگاه‌ها به جایی برسد که دیگر جبران‌پذیر نباشد:« همان‌طور که کم‌آبی و بحران زیست‌محیطی به انسان‌ها هم رسیده، این هشدار درباره پرندگان هم یک نشانه است. شاید گسست جمعیت پرندگان، روزی برای انسان هم تکرار شود. امیدوارم آن روز هیچ‌گاه نرسد.»
با وجود زیبایی ظاهری حضور فلامینگوها در دریاچه زریوار، واقعیت آن است که این رخداد بیش از آنکه نویدبخش باشد، هشداری از وضعیت ناپایدار زیستگاه‌های طبیعی ایران است. زیستگاه‌هایی که با کاهش کیفیت و منابع، دیگر پاسخگوی نیازهای گونه‌های مهاجر نیستند و جمعیت‌ها را به اجبار پراکنده کرده‌اند.
