راز نبوغ داوینچی فاش شد؟ سرنخ‌های ژنتیکی از نوادگان زنده این نابغه
پژوهشگران با ردیابی تبار خانوادگی لئوناردو داوینچی امکان بازسازی دی‌ان‌ای این نابغه را بیش از هر زمان دیگری فراهم کرده‌اند.
فرارو- لئوناردو داوینچی، هنرمند و دانشمند برجسته رنسانس، قرن‌ها پس از مرگش همچنان موضوع تحقیقات گسترده است؛ پروژه‌ای بین‌المللی اکنون می‌کوشد با بهره‌گیری از علم ژنتیک پرده از رازهای زیستی و وراثتی او بردارد.
به گزارش فرارو به نقل از سای تک دیلی، لئوناردو داوینچی همواره به‌عنوان هنرمندی خلاق و دانشمندی پیشرو شناخته شده است؛ کسی که مرزهای علم و هنر را جابه‌جا کرد. اما اکنون پژوهشگران در تلاشی بین‌المللی به‌نام پروژه دی‌ان‌ای لئوناردو در پی آن هستند تا نه‌تنها آثار فکری و هنری او، بلکه میراث ژنتیکی‌اش را نیز بازسازی کنند.
آلساندرو وتزوزی و اگنزه ساباتو، دو پژوهشگر ایتالیایی، از انجمن میراث داوینچی در شهر وینچی، پس از سه دهه بررسی اسناد تاریخی، کتابی با عنوان «ژنیا داوینچی: تبارشناسی و ژنتیک برای دی‌ان‌ای لئوناردو» منتشر کرده‌اند. در آن شجره‌نامه‌ای گسترده از خانواده داوینچی تا سال ۱۳۳۱ میلادی ترسیم شده است؛ شجره‌ای که ۲۱ نسل و بیش از ۴۰۰ فرد را در بر می‌گیرد. چنین چارچوبی بنیانی برای یکی از جاه‌طلبانه‌ترین پروژه‌های تاریخی-ژنتیکی جهان به‌شمار می‌رود: بازسازی پروفایل ژنتیکی لئوناردو.
تأیید تداوم نسل مردانه
این پژوهشگران با استفاده از اسناد تاریخی و بایگانی‌ها توانستند شاخه‌های مختلف خانواده داوینچی را بازسازی کنند. آنان موفق شدند ۱۵ بازمانده مستقیم پدری را که با پدر لئوناردو و برادر ناتنی‌اش دومینیکو بندتو پیوند دارند، شناسایی کنند.
این کشف زمینه‌ساز آزمایش‌های ژنتیکی شد. دیوید کاراملی، هماهنگ‌کننده مطالعات انسان‌شناسی و مولکولی پروژه دی‌ان‌ای داوینچی و رئیس دانشکده زیست‌شناسی دانشگاه فلورانس، به همراه النا پیلی، انسان‌شناس پزشکی قانونی، دی‌ان‌ای شش نفر از این بازماندگان را مورد بررسی قرار دادند.
نتایج نشان داد بخش‌هایی خاص از کروموزوم Y در میان این افراد مشترک است. این یافته اثبات می‌کند که ریشه مردانه داوینچی دست‌کم در ۱۵ نسل متوالی تداوم داشته است.
کشف مقبره خانوادگی
پژوهشگران همچنین وجود مقبره‌ای خانوادگی متعلق به خاندان داوینچی در کلیسای سانتا کروچه وینچی را تأیید کردند. این مکان در همکاری با دانشگاه فلورانس در حال کاوش است و گفته می‌شود بقایای پدربزرگ لئوناردو، آنتونیو، عمویش فرانچسکو و چند تن از برادران ناتنی او، از جمله آنتونیو، پاندولفو و جووانی در آن دفن شده‌اند.
امکان مقایسه با بقایای باستانی
در جریان حفاری‌ها، انسان‌شناسان دانشگاه فلورانس، قطعاتی از استخوان‌ها را کشف کردند که برخی از آن‌ها با استفاده از کربن۱۴ تاریخ‌گذاری شدند. یکی از این بقایا که با سن خویشاوندان لئوناردو همخوانی داشت، تحت آزمایش‌های پالئوژنتیک قرار گرفت. نتایج اولیه نشان داد فرد مذکور مرد بوده است.
کاراملی توضیح داد: «برای اطمینان از این‌که دی‌ان‌ای استخراج‌شده به اندازه کافی سالم است، نیاز به تحلیل‌های دقیق‌تر وجود دارد. در صورت مثبت بودن نتایج، می‌توانیم بخش‌های کروموزوم Y را با بازماندگان امروزی مقایسه کنیم.»
در صورتی که کروموزوم Y بازماندگان زنده با بقایای یافت‌شده در مقبره وینچی مطابقت داشته باشد، نه تنها صحت اسناد تاریخی درباره پدران و اجداد لئوناردو تأیید خواهد شد، بلکه راه برای بررسی دقیق‌تر دی‌ان‌ای باقی‌مانده در آثار شخصی او مانند دست‌نوشته‌ها یا طرح‌های هنری‌اش گشوده می‌شود. این امر حتی می‌تواند به بازسازی بخش‌هایی از دی‌ان‌ای لئوناردو داوینچی منجر شود.
هدف پژوهشگران
وتزوزی درباره اهداف پروژه می‌گوید: «ما با بازسازی شجره‌نامه خانواده داوینچی تا امروز و همچنین حفظ مکان‌هایی که با زندگی او پیوند دارند، به دنبال فراهم کردن امکان پژوهش ژنتیکی بر روی دی‌ان‌ای لئوناردو هستیم. امید داریم از طریق بازیابی دی‌ان‌ای او، ریشه‌های زیستی تیزبینی خارق‌العاده، خلاقیت و حتی جنبه‌هایی از سلامت و علل مرگش را بشناسیم.»
جسی اچ. اوزبِل از دانشگاه راکفلر و مدیر پروژه نیز می‌افزاید: «حتی یک اثر انگشت روی کاغذ می‌تواند سلول‌های کافی برای تعیین توالی دی‌ان‌ای داشته باشد. زیست‌شناسی قرن ۲۱ در حال جابه‌جایی مرز میان نادانستنی و ناشناخته است. شاید به‌زودی بتوانیم اطلاعاتی درباره لئوناردو و دیگر شخصیت‌های تاریخی به دست آوریم که تصور می‌کردیم برای همیشه از بین رفته‌اند.»
فراتر از ژنتیک: کشف‌های تاریخی
کتاب منتشرشده صرفاً به ژنتیک محدود نمی‌شود؛ بلکه در ۲۱ فصل به بررسی تبارشناسی، تاریخ و جغرافیا می‌پردازد و محیطی را که بر زندگی و کار لئوناردو اثر گذاشت، بازسازی می‌کند.
با تحلیل اسناد زمین‌داری‌های قدیمی، نویسندگان توانستند هفت خانه متعلق به خانواده داوینچی در روستا و قلعه وینچی و همچنین دو ملکی که خود لئوناردو از عمویش فرانچسکو به ارث برده بود و سال‌ها با برادران ناتنی‌اش بر سر آن اختلاف داشت، شناسایی کنند.
نگاهی تازه به خانواده داوینچی
کتاب به‌طور ویژه بر دو شخصیت مهم در زندگی لئوناردو تمرکز دارد: پدربزرگ پدری‌اش آنتونیو که برخلاف تصور رایج فقط یک کشاورز نبود بلکه تاجری بود که میان اسپانیا و مراکش رفت‌وآمد می‌کرد، و مادرش کاترینا. با بررسی دقیق منابع و اسناد، تصویر روشن‌تری از کاترینا شکل گرفته که برخلاف روایت‌های رمانتیک گذشته، او را به‌احتمال زیاد برده‌ای در خدمت بانکدار ثروتمند وانی دی نیکولو دی سر وانی معرفی می‌کند. مجموعه‌ای از وصیت‌نامه‌ها و اسناد از سال ۱۴۴۹ به بعد نشان‌دهنده رابطه میان این بانکدار و سر پیرو، پدر لئوناردو است.
کشف یک اثر ناشناخته
از جذاب‌ترین بخش‌های کتاب انتشار فرضیه‌ای تازه درباره یک طراحی با زغال است که شدت بیانی کم‌نظیر دارد. این اثر بر روی طاقچه شومینه ساختمانی قدیمی در وینچی پیدا شد و اکنون در اختیار شهرداری است.
موجودی افسانه‌ای با شاخ مارپیچ بر سر، پوزه کشیده، دندان‌های قلابی، زبان آتشین، اندام‌های چنگال‌دار، بال‌های غشایی شبیه خفاش و دمی مارگونه در تصویر دیده می‌شود. پژوهشگران به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد این اثر، آن را «اژدهای تک‌شاخ» نامیده‌اند. مقایسه آن با جزئیاتی از یکی از طرح‌های لئوناردو در دهه ۱۴۷۰، احتمال انتساب آن به داوینچی را تقویت کرده است.
این فرضیه تاکنون مورد حمایت مدیر موزه و کتابخانه لئوناردیانو، روبرتا بارسانتی، و شهردار وینچی، دانیله وانی قرار گرفته است. برنامه‌هایی برای تحلیل علمی و مرمت این طراحی بزرگ (حدود ۸۰ در ۷۰ سانتی‌متر) تحت نظارت اداره کل باستان‌شناسی و هنر فلورانس و استان‌های اطراف در دست اجراست.
لئوناردو و مفهوم اپی‌ژنتیک
کتاب همچنین پیشنهاد می‌دهد که لئوناردو شاید به مفاهیمی که امروز «اپی‌ژنتیک» نامیده می‌شود، پی برده بود. او در نوشته‌هایش درباره وراثت، به تأثیر رژیم غذایی، خون و رفتار والدین بر فرزندان اشاره می‌کند؛ نکاتی که همچنان در علم ژنتیک معاصر مورد توجه است.
اگنزه ساباتو می‌گوید: «لئوناردو منشأ حیات انسان را صرفاً از منظر زیستی بررسی نمی‌کرد. در مطالعات او درباره زایش، مفهوم باروری به کنشی پیچیده بدل می‌شود که در آن طبیعت، احساس و سرنوشت به هم می‌پیوندند؛ مباحثی که امروز در کانون بحث ژنتیک و اپی‌ژنتیک قرار دارند.»
به سوی پرتره ژنتیکی لئوناردو
فصل پایانی کتاب به مقایسه شباهت‌های چهره‌ای برخی بازماندگان کنونی با خودنگاره مشهور لئوناردو اختصاص دارد. با این حال، هدف اصلی همچنان علمی است: اگر قطعات کافی دی‌ان‌ای شناسایی شود، پژوهشگران می‌توانند تصویری تازه از ویژگی‌های زیستی، جسمانی و حتی آسیب‌پذیری‌های لئوناردو که بر زندگی و آثارش تأثیر گذاشت، ارائه دهند.
جسی اوزبِل در پایان می‌گوید: «این پروژه فقط درباره خالق مشهورترین نقاشی جهان نیست؛ بلکه تلاشی است برای بازتعریف مرزهای دانش تاریخی و میراث فرهنگی. بازسازی پروفایل ژنتیکی لئوناردو نقطه عطفی بین‌المللی خواهد بود؛ هم برای علم و هم برای درک دوباره هویت تاریخی.»
