فرونشست زمین تهدیدی برای مردم ورامین

روزنامه اعتماد طی یادداشتی نوشت: پدیده فرونشست زمین شامل نشست و حرکت عمودی و رو به پایین زمین است که تا حدود اندکی با حرکت افقی هم می‌تواند همراه باشد. این پدیده، حرکتی بدون بازگشت بوده و آسیب‌های آن به وضعیت جغرافیایی و توپوگرافی زمین بسیار جدی و مهم است. عوامل متعددی موجب فرو نشست زمین می‌شوند که از مهم‌ترین آن‌ها کاهش سفره‌های آب زیرزمینی است و البته در ایران امروزه عمده‌ترین دلیل فرونشست همین مساله است. برداشت بی‌رویه آب از منایع زیرزمینی باعث ایجاد خلل و فرج در خاک می‌شود و زمین مانند اسفنجی که آبش را گرفته باشند، پایین می‌رود و دیگر آن قسمت از زمین برای همیشه از دست می‌رود. با ایجاد فرو نشست، آبخوان آن منطقه برای همیشه از بین خواهد رفت.

شکست‌هایی که در جای‌جای اراضی کشاورزی دشت ورامین به چشم می‌خورد، قدیمی نیست و به لحظه رخ می‌دهد. نشست‌هایی که به چشم دیده شده و با صداهای بسیار مهیب مانند صدای انفجار همراه است که اگر در شب‌هنگام رخ دهد، یقینا می‌تواند کشاورزی را که فارغ از فعل و انفعالات زیر زمین، مشغول آبیاری اراضی خود است، به داخل زمین ببلعد. نشست‌های زمین نه‌تنها اراضی کشاورزی را نابود کرده که زیرساخت‌هایی مانند تأسیسات آبیاری، دکل‌های برق فشارقوی و چاه‌های منطقه را نیز با خطر ریزش همراه ساخته و اگر امروز برای ایمن‌سازی آن چاره‌ای اندیشیده نشود، فردا بسیار دیر خواهد بود.

پدیده فرونشست زمین، نه فقط اراضی معین‌آباد پیشوا که منطقه ابردژ ورامین را نیز تحت‌تأثیر قرار داده، جایی که شکاف‌های عمیق در زمین، بیش از ۱۰ هزار هکتار جنگل‌های تاغ مصنوعی را که به منظور تثبیت شن‌های روان در دل کویر کاشته شده را نابود کرده و از آن جنگل انبوه، تنها بوته‌هایی اندک باقی مانده است. شکاف زمین تا چند ده متری راه‌آهن سراسری تهران - مشهد کشیده شده است و کسی نمی‌داند که این مورد چه خطراتی را می‌تواند برای مسیری که روزانه ده‌ها قطار مسافربری در آن تردد می‌کنند، به همراه آورد.

کارشناسان، نشست زمین در معین‌آباد را سالانه بیش از ۳۶ سانتی‌متر اعلام می‌کنند، پدیده‌ای که سفره‌های زیرزمینی این منطقه را در آستانه نابودی کامل قرار داده و این سفره‌ها دیگر قادر به ذخیره آب در خود نیستند. در دشت ورامین بالغ بر یک هزار و ۸۰۰ حلقه چاه آب مجاز و یک هزار و ۴۰۰ حلقه چاه آب غیرمجاز حفر شده که این چاه‌ها با افزایش میزان برداشت آب از سطح آب‌های زیرزمینی، باعث بروز پدیده فرونشست زمین شده‌اند. برخی مناطق جنوب شرق، جنوب، جنوب غرب، دشت شهریار و ری، محور مواصلاتی آزادگان، قرچک، ورامین و پیشوا، پدیده فرونشست سالیانه زمین از ۱۰ تا ۳۶ سانتی‌متر دارند.

امروز در وسعتی بالغ بر ۷۰۰ کیلومتر مربع از شهرستان‌های ورامین، پیشوا و پاکدشت که معادل کلانشهر تهران است پدیده فرونشست زمین رخ می‌دهد که اگر این پدیده به تأسیسات زیربنایی مانند راه‌آهن، بزرگراه‌ها، دکل‌های برق و خانه‌های روستایی و شهری برسد، خطرات و خسارات بسیاری را به بار آورده و باعث ایجاد ناپایداری در سازه‌ها می‌شود. به علت شکاف‌های عمیق ایجاد شده در منطقه معین‌آباد، ادامه آبیاری غرقابی در مزارع این منطقه امکان‌پذیر نیست و باید سیستم آبیاری بارانی از سوی مسوولان وزارت جهاد کشاورزی جایگزین شود.

فرونشست در ورامین تاثیراتی را در مسیر خط راه‌آهن تهران- مشهد به همراه داشته است و متخصصان درحال مطالعه میزان و چگونگی این تاثیرات هستند. از دلایل پدیده فرونشست در معین‌آباد می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: برداشت فراوان آب در منطقه ورامین و آبیاری مزارع و گلخانه‌ها، افت فشار ایستابی و کاهش آب‌های زیرزمینی موجب فرونشست زمین شده و عوارض آن خطوط برق، راه‌آهن، زمین‌های کشاورزی، مناطق مسکونی و… را فراگرفته است.

فرونشست زمین در پایتخت بیشتر در مناطق جنوب غربی، جنوب تهران و ورامین مشاهده می‌شود. البته در سایر مناطق کشور از جمله مشهد، سمنان، قزوین، کرمان و… هم وجود دارد، اما به دلیل آنکه در تهران این پدیده در نزدیکی مراکز جمعیتی رخ می‌دهد بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

نویسنده: فرشاد قوشچی، استاد دانشگاه