پشت پرده مذاکرات صلح؛ آیا جنگ اوکراین به پایان می‌رسد؟

فرارو- دونالد ترامپ، هشتم اوت را به‌عنوان «روز ضرب‌الاجل» برای ولادیمیر پوتین تعیین کرده بود: یا جنگ را متوقف کن یا با تحریم‌هایی فلج‌کننده روبه‌رو شو. اما با گذشت ساعات، نشانه‌ای از اجرای این تهدید دیده نشد و ضرب‌الاجل بدون سر و صدا سپری شد.

به گزارش فرارو به نقل از نشریه اکونومیست، سرانجام، حوالی ساعت شش عصر، کاخ سفید اعلام کرد که قرار است پانزدهم اوت نشستی میان ترامپ و پوتین در آلاسکا برگزار شود؛ نشستی که به‌گفته منابع رسمی، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین در آن حضور نخواهد داشت. به نظر می‌رسد پوتین این امتیاز دیپلماتیک را بی‌آنکه امتیازی ملموس بدهد، تنها با بهره‌گیری هوشمندانه از گفت‌وگوهای اخیرش با فرستادگان آمریکایی کسب کرده است.

پیشنهاد شگفت‌انگیز پوتین؛ آتش‌بس هوایی و دریایی پیش از نشست آلاسکا

با این حال، همه‌چیز به نمایش و مانورهای سیاسی ختم نمی‌شود. نشانه‌هایی دیده می‌شود که حاکی از آغاز واقعی یک روند صلح است؛ روندی که تا همین چند هفته پیش، بسیاری آن را مرده و دفن‌شده می‌دانستند. به اطلاع اکونومیست رسیده است که ولادیمیر پوتین، پیش از برگزاری نشست آلاسکا، پیشنهاد آتش‌بسی محدود در عرصه‌های هوایی و دریایی را مطرح کرده است. منابع آگاه حتی از طرحی بلندپروازانه‌تر خبر می‌دهند: بسته‌ای از توافقات که می‌تواند چارچوب یک «توقف» درگیری را ترسیم کند. با این همه، فاصله مواضع کی‌یف، مسکو و واشنگتن همچنان عمیق است و تردیدها درباره نیت واقعی کرملین پابرجاست. در میدان نبرد، نشانی از توقف دیده نمی‌شود؛ بمباران‌های روسیه همچنان ادامه دارد.

شکل و شمایل توافق صلحی که آمریکا، روسیه و اوکراین بر سر آن مذاکره می‌کنند، همچنان مبهم و چندلایه است. منابع آگاه می‌گویند چند متن موازی و در حال تکمیل به‌طور هم‌زمان در گردش است؛ فرایندی که خود مذاکره‌کنندگان آن را «کارهای هم‌زمان و پیش‌رونده» توصیف کرده و به گفته ناظران، همین ساختار پیچیده موجب سردرگمی شده است.

تا پیش از سفر غیرمنتظره استیو ویتکاف، نماینده ویژه دونالد ترامپ به مسکو در ششم اوت، پیش‌نویس‌ها تقریباً به‌صورت روزانه میان کی‌یف و مسکو رد و بدل می‌شد. در یکی از نسخه‌های کلیدی، پیشنهاد شده بود که جنگ در خط تماس فعلی متوقف شود، بدون آنکه اوکراین اشغال بخش‌هایی از خاک خود توسط روسیه را به رسمیت بشناسد. همچنین محدودیت‌هایی برای تعداد نیروهای مسلح دو کشور در نظر گرفته شود. در این طرح، عضویت اوکراین در ناتو کنار گذاشته می‌شود، اما راه پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا همچنان باز خواهد ماند.

معامله پنهان پوتین و ترامپ: صلح در ازای سرزمین؟

دیپلماسی استیو ویتکاف، نماینده ویژه دونالد ترامپ، ظاهراً ماهیت مذاکرات صلح را دگرگون کرده است. او در دیداری سه‌ساعته با ولادیمیر پوتین، تصویری از بازگشت روسیه به اقتصاد جهانی را ترسیم کرد که می توان به لغو تحریم ها تا رفع محدودیت های تجاری بر صادرات نفت و گاز اشاره کرد. به گفته منابع مطلع، در همین جلسه پوتین پیشنهادی غیرمنتظره مطرح کرد: اگر اوکراین به‌طور داوطلبانه به مرزهای اداری استان‌های دونتسک و لوهانسک عقب‌نشینی کند، روسیه عملیات نظامی را متوقف خواهد کرد. چنین توافقی، دستاوردی نظامی برای کرملین به ارمغان می‌آورد که ارتش روسیه در سه سال و نیم جنگ خونین هرگز به آن دست نیافته بود.

ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، این پیشنهاد را «غیرقابل‌قبول» خواند و تأکید کرد: «اوکراین هرگز حتی ذره‌ای از سرزمین خود را  واگذار نخواهد کرد.» هنوز مشخص نیست ویتکاف پیش از ارائه این طرح، با دولت اوکراین یا حتی تمام همکاران آمریکایی خود هماهنگ کرده بود یا نه. یک منبع آگاه این روند را «یک افتضاح تمام‌عیار» توصیف کرده است.

تحولات اخیر پیرامون توافق آتش‌بس، تا حدی بازتابی از واقعیت‌های سیاست داخلی دولت ترامپ است؛ جایی که آشوب، بی‌اطلاعی و خودمحوری برخی چهره‌ها، به اندازه خود میدان جنگ در تعیین مسیر حوادث نقش داشته‌اند. در مراحل ابتدایی، زمانی که روابط میان ترامپ و زلنسکی سرد و فاصله‌دار بود، سکان گفت‌وگوها عمدتاً در دست استیو ویتکاف قرار داشت. استیو ویتکاف با فشار برای دستیابی به یک «توافق بزرگ» در پی بازتنظیم روابط واشنگتن و مسکو بود. با این حال، منتقدان این مسیر را ساده‌انگارانه می‌دانستند؛ به‌ویژه پیشنهاد به رسمیت شناختن ادعای روسیه بر سرزمینی که حتی موفق به تصرف کامل آن نشده بود.

در ادامه، قدرت در تیم مذاکره‌کننده آمریکا به جناحی منتقل شد که حول محور کیت کلاگ، ژنرال بازنشسته و دیگر نماینده ویژه ترامپ شکل گرفته بود. این گروه تمرکز بیشتری بر جزئیات میدانی جنگ داشتند که می‌توان به ارسال تسلیحات غربی و اعمال تحریم‌ها گرفته تا رصد مانورهای دیپلماتیک مبهم کرملین اشاره کرد. همزمان با تشدید حملات پهپادی و موشکی پوتین به شهرهای اوکراین، لحن ترامپ نیز سخت‌تر شد و به مواضع کلاگ نزدیک‌تر گردید. یک منبع آگاه در کی‌یف می‌گوید که آخرین بسته پیشنهادی آمریکا ترکیبی از هر دو رویکرد یعنی معامله‌گرانه و سخت‌گیرانه را در بر می‌گیرد.

زلنسکی در باتلاق فساد؛ آیا غرب همچنان از او حمایت خواهد کرد؟

هیچ تردیدی نیست که ولادیمیر پوتین، صرف برگزاری نشست آلاسکا را یک پیروزی دیپلماتیک برای خود می‌داند؛ آن‌هم بی‌آنکه پیش‌تر وعده روشنی برای پایان جنگ داده باشد. تصویر بیرونی ماجرا نیز به نفع اوست: این دیدار، نخستین نشست سران آمریکا و روسیه در چهار سال گذشته و پرزرق‌وبرق‌ترین حضور بین‌المللی پوتین از زمان تصمیم فاجعه‌بارش برای آغاز جنگ در سال ۲۰۲۲ خواهد بود.

مدتی ابهام وجود داشت که آیا ولودیمیر زلنسکی هم در این میز مذاکره حضور خواهد داشت یا خیر. کرملین از ابتدا به‌شدت مخالف بود، چرا که هر ترتیبی که اوکراین را هم‌سطح روسیه نشان دهد، خط قرمز مسکو محسوب می‌شود. گزارش‌های اولیه حاکی از آن بود که کاخ سفید تنها به یک نشست سه‌جانبه رضایت می‌دهد. اما ترامپ بعدتر اعلام کرد که چنین ضرورتی وجود ندارد.

هیچ‌کس با قطعیت نمی‌داند که ولادیمیر پوتین واقعاً به‌دنبال صلح است یا تنها در حال آزمودن و بازی‌دادن دونالد ترامپ می باشد. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین به برخی نشانه‌ها اشاره کرده که می‌تواند حاکی از «تمایل» مسکو به توقف جنگ باشد، اما تحولات میدانی روایت پیچیده‌تری ارائه می‌دهند. نیروهای روسی ابتکار عمل را در اختیار دارند و در سراسر جبهه در حال پیشروی‌اند.  یک منبع نزدیک به ستاد فرماندهی اوکراین می‌گوید که اغلب فرماندهان نظامی انتظار دارند جنگ دست‌کم یک سال دیگر ادامه یابد. گفته می‌شود پوتین حتی به وعده‌های ژنرال‌های خود دل بسته است؛ وعده‌هایی که بنا بر برخی گزارش‌ها، سقوط اوکراین را ظرف سه ماه نوید می‌دهند.

با این حال، اجرای حملات وسیع در جبهه‌ای که به‌طور شبانه‌روزی زیر دید و تیررس پهپادهای شناسایی و تهاجمی قرار دارد، فوق‌العاده دشوار است. روسیه همچنان برای دستاوردهای تاکتیکی محدود، بهای سنگینی به شکل تلفات انسانی می‌پردازد.

در همین حال، منابع مالی کرملین رو به کاهش است. تاکنون، روسیه توانسته نیازهای نیروی انسانی جبهه را با جذب داوطلبان و پرداخت پاداش‌های کلان جبران کند. اما با وخیم‌تر شدن وضعیت مالی دولت، ادامه این روند بدون اعلام بسیج عمومی دشوار خواهد بود؛ تصمیمی که پوتین تا این لحظه در برابر آن مقاومت کرده است. رکود اقتصادی پیش‌ِرو ممکن است کرملین را به سمت تثبیت دستاوردهای کنونی و تغییر مسیر به کارزاری کم‌هزینه‌تر برای بی‌ثبات‌سازی اوکراین از درون سوق دهد. با این حال، چنین راهبردی نه‌تنها فروش آن به افکار عمومی روسیه به‌عنوان یک پیروزی را دشوار می‌کند، بلکه ممکن است با گرایش‌های ملی‌گرایانه و توسعه‌طلبانه شخص پوتین نیز در تضاد باشد.

ابرهای تیره بر صحنه سیاست داخلی اوکراین نیز سایه افکنده‌اند. اقدام ولودیمیر زلنسکی در اواخر ژوئیه برای محدود کردن استقلال نهادهای ضدفساد که در حال تحقیق درباره اعضای حلقه نزدیک به او بودند حرکتی نادرست و پرهزینه بود. اگرچه او در نهایت و آن هم تحت فشار اعتراضات گسترده، از این تصمیم عقب‌نشینی کرد و موقعیت سیاسی خود را حفظ نمود، اما این ماجرا زخمی بر جای گذاشت؛ زخمی که هم در نگاه ده‌ها هزار معترض خیابانی باقی است و هم در ذهن شرکای غربی که به‌طور بی‌سابقه‌ای، یک متحد درگیر جنگ را به شکل علنی مورد انتقاد قرار دادند.

این ماجرا هنوز به نقطه پایان نرسیده است. تحقیقات ضدفساد اکنون با جدیت و سرعت بیشتری پیگیری خواهد شد و می‌تواند بر کارزار انتخاباتی‌ای که احتمالاً پس از دستیابی به یک توافق صلح آغاز می‌شود، سایه بیفکند. یکی از مقامات ارشد یک نهاد ضدفساد می‌گوید: «چنین پرونده‌هایی شتاب خود را پیدا می‌کنند. بعضی مسائل خودبه‌خود از بین نمی‌روند مثل یک سرماخوردگی نیست.»