تنها نقاشی فروخته‌شده ون‌گوگ چگونه سر از روسیه درآورد؟
«تاکستان سرخ» ون‌گوگ، تنها نقاشی فروخته‌شده توسط او در زمان حیاتش، پس از سفری طولانی از پروانس به بروکسل و پاریس، اکنون در موزه پوشکین مسکو نگهداری می‌شود.
فرارو- «تاکستان سرخ» با رنگ‌آمیزی درخشان و تاریخچه‌ای پرپیچ‌وخم، نمونه‌ای از نبوغ ون‌گوگ و مسیر دشوار هنر مدرن تا رسیدن به مخاطبان جهانی است.
به گزارش فرارو به نقل از آرت نیوز پیپر، «تاکستان سرخ» یکی از درخشان‌ترین و پررنگ‌ترین مناظر پرووانسی ون‌گوگ به شمار می‌رود؛ تابلویی که شهرت اصلی‌اش نه فقط به‌خاطر رنگ‌آمیزی آتشین آن، بلکه به‌سبب یک ویژگی خاص تاریخی است: این اثر تنها نقاشی‌ای است که به طور قطعی می‌دانیم در زمان حیات هنرمند به فروش رفت. این فروش در نمایشگاهی در بروکسل در مارس ۱۸۹۰ رخ داد؛ چهار ماه پیش از آنکه ون‌گوگ درگذشت. قیمت تابلو ۴۰۰ فرانک بود که در آن زمان معادل ۱۶ پوند ارزش داشت.
امروز این نقاشی در روسیه، در «موزه دولتی هنرهای زیبای پوشکین» مسکو نگهداری می‌شود. تصمیم مدیران این موزه بر آن شد که این اثر را تحت عملیات حفاظتی قرار دهند تا از ماندگاری و سلامت آن در درازمدت اطمینان حاصل شود. این روند موجب شد نخستین بررسی علمی-فنی مدرن روی «تاکستان سرخ» انجام گیرد؛ پژوهشی که جزئیات شگفت‌انگیزی را آشکار ساخت.
لحظه الهام‌بخش در کنار گوگن
ون‌گوگ در ۲۸ اکتبر ۱۸۸۸، تنها پنج روز پس از ورود پل گوگن به آرل، در یک پیاده‌روی عصرگاهی به همراه دوست تازه‌واردش با این تاکستان مواجه شد. برداشت انگور در پروانس معمولاً در ماه سپتامبر انجام می‌شود، اما آن سال محصول کمی دیرتر رسیده بود. ون‌گوگ حدود دو هفته پیش‌تر در نامه‌ای به برادرش تئو نوشته بود: «خوشه‌هایی داریم که وزنشان به یک کیلو می‌رسد؛ انگور امسال بی‌نظیر است، همه‌اش به لطف روزهای زیبای پاییزی.»
او صحنه‌ای را که با گوگن دیده بود چنین توصیف کرد: «تاکستانی سرخ، کاملاً سرخ همچون شراب. در دوردست رنگ‌ها زرد می‌شوند و سپس آسمانی سبز با خورشید و زمین‌هایی بنفش و درخشان زرد اینجا و آنجا پس از باران که خورشیدِ در حال غروب بر آن‌ها بازتاب یافته است.» هرچند ون‌گوگ به کار در فضای باز علاقه داشت، اما «تاکستان سرخ» را در کارگاهش به پایان رساند؛ با اتکا به تخیل و حافظه. در آن زمان گوگن او را تشویق می‌کرد تا نقاشی‌هایش بیشتر خلاقانه و کمتر عین‌به‌عین باشند. بی‌گمان آن دو پس از بازگشت از پیاده‌روی، درباره صحنه تاکستان گفت‌وگو کرده‌اند.
رنگ‌های شعله‌ور
رنگ‌آمیزی ون‌گوگ در این تابلو بسیار افراطی است. تاک‌ها سرخ‌تر از آن چیزی هستند که در واقعیت انتظار می‌رود. او خودش آن را به رنگ گیاه پیچک ویرجینیا تشبیه کرد. در سمت راست تصویر چیزی دیده می‌شود که در نگاه نخست رودخانه به نظر می‌رسد، اما در حقیقت جاده‌ای است که باران اخیر آن را خیس و براق کرده است. خورشید بزرگِ در حال غروب نیز آسمانی زرد و وهم‌آلود بر فراز منظره پدید آورده است.
در گوشه بالای چپ، ردیفی از درختان جاده‌ای را که از آرل به سوی شمال‌شرق می‌رود در سایه خود گرفته‌اند. در افق دوردست، سمت راست، ویرانه‌های صومعه «مونماژور» با رنگ آبی روشن ترسیم شده‌اند. بررسی‌های موزه پوشکین نشان داد بخش‌هایی از خورشید و آسمان با فشردن مستقیم رنگ از لوله روی بوم ایجاد شده‌اند و ون‌گوگ در مواردی با انگشت خود آن‌ها را صاف کرده است. تحلیل‌های فنی همچنین آشکار ساختند که بخشی از درخشندگی اولیه آسمان از دست رفته است. ون‌گوگ از رنگ زرد کرومی استفاده کرده بود که در مواجهه با نور به مرور تیره می‌شود. بنابراین زردهای اولیه حتی درخشان‌تر و پرهیجان‌تر از وضعیت کنونی بوده‌اند.
تغییرات در ترکیب‌بندی
ون‌گوگ در حین کار تغییراتی نیز اعمال کرد. مثلاً در بالای سمت راست، فردی که اکنون در جاده ایستاده مرد است، اما در طرح نخست زنی با دامن و بلوز سفید و کلاهی بر سر بوده است. زن برجسته‌ای که با لباس آبی تیره در مرکز تابلو خم شده و درون سبدی کار می‌کند نیز بعدها افزوده شد. زنی دیگر در کناره سمت راست جاده، پوششی سنتی بر تن دارد که به زنان معروف آرل تعلق دارد. کارشناسان موزه پوشکین احتمال می‌دهند او «ماری ژینو» باشد؛ دوست ون‌گوگ که به همراه همسرش کافه‌ای در نزدیکی خانه زرد اداره می‌کرد، همان مکانی که ون‌گوگ در آن زندگی و کار می‌کرد.
مسیر پرپیچ‌وخم تابلو
تاریخچه «تاکستان سرخ» پرماجراست. ون‌گوگ در آوریل ۱۸۸۹ تابلو را برای برادرش تئو به پاریس فرستاد. تئو آن را بسیار زیبا توصیف کرد و در آپارتمان تازه‌اش که با همسرش جو بونگر به آن نقل مکان کرده بودند آویخت. چند ماه بعد فرصتی فراهم شد تا چند اثر ون‌گوگ در نمایشگاه گروه هنری «بیست نفر» در بروکسل به نمایش درآید. او در ژانویه ۱۸۹۰ این تابلو را در میان آثار منتخب خود قرار داد. در همان نمایشگاه، آنا بوخ، نقاش بلژیکی، آن را خرید و تا سال ۱۹۰۷ در مالکیت خود نگه داشت.
در سال ۱۹۰۹ ایوان موروزوف، مجموعه‌دار آوانگارد روس و صاحب کارخانه نساجی، تابلو را خریداری کرد. بهای آن تا ۳۰ هزار فرانک افزایش یافته بود؛ نشانه‌ای از شهرت رو به رشد ون‌گوگ. پس از انقلاب ۱۹۱۷، مجموعه موروزوف مصادره و ملی شد. موروزوف یک سال بعد به فنلاند مهاجرت کرد و در ۱۹۲۱ درگذشت. در ابتدا نقاشی‌ها در عمارت او در مسکو نگهداری و همان‌جا به موزه عمومی تبدیل شدند.
در ۱۹۴۸ «تاکستان سرخ» به موزه پوشکین منتقل شد. اما در سال‌های پایانی حکومت استالین، به دلیل نگاه منفی او به هنر مدرن فرانسوی، اثر از دید عموم کنار گذاشته شد. پس از مرگ استالین و آغاز روند استالین‌زدایی بار دیگر تابلو به نمایش درآمد و طی بیش از ۶ دهه گذشته هرگز از مسکو خارج نشده است.
نگرانی درباره سلامت تابلو
در سال‌های اخیر با برنامه‌ریزی برای برگزاری نمایشگاه بزرگ «مجموعه موروزوف» در پاریس، دوباره بحث وضعیت جسمی تابلو مطرح شد. نهایتاً تصمیم گرفته شد که اثر به دلیل شکنندگی بیش از حد قادر به سفر نیست. مارینا لوشاک، مدیر وقت موزه پوشکین اعتراف کرد بسیار غم‌انگیز است که این نقاشی نتواند در نمایشگاه‌های جهانی حضور یابد. از همین رو تصمیم به مرمت حفاظتی آن گرفته شد. نمایشگاه «مجموعه موروزوف: نمادهای هنر مدرن» در سال ۲۰۲۲ در بنیاد لویی ویتون پاریس برگزار شد و نزدیک به ۲۰۰ اثر مدرن به نمایش درآمد؛ اما «تاکستان سرخ» در میان آن‌ها غایب بود.
قاب طلایی یا چارچوب ساده؟
امروز این تابلو در قاب طلایی پرزرق‌وبرقی به نمایش درآمده که احتمالاً متعلق به زمان خرید موروزوف در سال ۱۹۰۹ است. این قاب اکنون بخشی از تاریخ اثر به شمار می‌رود و بعید است تغییر کند. با این حال، چنین قابی هرگز مطابق نظر ون‌گوگ نبود. او در نامه‌ای به تئو تأکید کرده بود قاب‌ها باید بسیار ساده باشند: «چوب‌های باریکی که روی چهارچوب میخ می‌شوند و با رنگی ساده پوشیده می‌شوند.» حتی طرحی ابتدایی از قاب مدنظر خود برای «تاکستان سرخ» کشیده بود.
«تاکستان سرخ» امروز نه‌تنها یادگار نبوغ ون‌گوگ بلکه سندی زنده از سرگذشت پرپیچ‌وخم هنر مدرن است؛ اثری که از تاک‌های پروانس به بروکسل، سپس به پاریس و سرانجام به مسکو رسید و اکنون در قاب طلایی خود در موزه پوشکین نگهداری می‌شود. تنها نقاشی فروخته‌شده در زمان حیات ون‌گوگ همچنان میلیون‌ها نگاه را به خود جذب می‌کند، هرچند به‌سبب شکنندگی‌اش، شاید دیگر هرگز سفری تازه به بیرون از روسیه نداشته باشد.
