چگونه با بی‌میلی نسل Z با درس و مدرسه روبرو شویم؟

حسین چناری، مشاور کسب و کارهای آموزشی، در یادداشتی در عصر ایران نوشت: در آستانه سال تحصیلی جدید سوالی ذهن جامعه را به خود مشغول کرده است: چرا بسیاری از بچه‌های امروز «حوصله درس خواندن» ندارند؟ در پاسخ باید گفت گلایه‌ی «بچه‌های الان درس نمی‌خوانند» اگر صرفاً به «بی‌انضباطی نسل جدید» تقلیل یابد، درمان را به خطا می‌برد. 

افت علاقه به درس نتیجه‌ی هم‌زمانِ چند عامل است: نظام آموزشی متمرکز و امتحان‌محور، افق شغلی مبهم، هجوم محتوای کوتاه‌مدتِ دیجیتال، سبک‌های فرزندپروریِ نامتوازن، و مدرسه‌هایی که کمتر حسِ معنا، اختیار و تجربه‌ی موفقیت خلق می‌کنند. متاسفانه، این عوامل به‌طور ویژه با هم تلاقی می‌کنند و بی‌انگیزگی را تقویت می‌کنند. 

در این شرایط سوال درست این می‌تواند باشد که چه کاری می‌توان انجام داد؟ 

راهکارهای عملی و کم‌هزینه برای انگیزه‌بخشی 

الف) در سطح کلاس و مدرسه

۱. هدف‌های یادگیریِ شفاف و کاربردی

هر درس با «مسئله‌ی واقعی» شروع شود: یک پروژه‌ی محلی، یک محصول کوچک، یک نمایشگاه یادگیری. (مثال: در ریاضیِ آموزش نسبت‌ها، و طراحی بروشور قیمت‌گذاری یک غرفه‌ی خیریه‌ی مدرسه) 

۲. گزینش و اختیارِ هدایت‌شده

«تابلوی انتخاب» برای تکالیف: دانش‌آموز از بین سه مسیر هم‌سطح یکی را برگزیند (پادکست ۳ دقیقه‌ای، پوستر داده‌نما، حل‌تمرین تشریحی). 

۳. ارزشیابی برای یادگیری، نه فقط از یادگیری

آزمونک‌های کوتاهِ کم‌استرس، بازخورد دوخطی، فرصت «بازآزمایی پس از تمرین»، پوشه‌ی کار به‌جای یک نمره‌ی نهایی. 

۴. ریتم‌های یادگیریِ مؤثر

بازیابیِ فعال (آزمون کوتاه، پرسش و پاسخ کم‌نمره)، فاصله‌گذاری ترکیب تمرین‌ها، و توضیحِ «چراییِ علمی» این روش‌ها به خود دانش‌آموزان. 

۵. کلاس زنده با چرخه‌های کوتاه

توضیح ۱۰ دقیقه، فعالیت تیمی ۸ دقیقه، جمع‌بندی ۵ دقیقه، «تیکت خروجی» یک‌سؤالی. کوتاه، متنوع، و همراه تفریح. 

۶. سواد رسانه و مدیریت توجه

آموزش صریحِ «بهداشت دیجیتال»: تعریف زمان‌های بی‌گوشی در مدرسه، تکنیک پومودورو، خاموش‌کردن نوتیفیکیشن‌های غیرضروری، و استفاده‌ی هدفمند از فناوری. 

۷. تعلق و امنیت روانی

جلسات گفت‌وگوی کوتاه، قراردادهای رفتاری ترمیمی، تعریف فعالیتهای کوچک اما منظم برای تلاش، نه فقط نتیجه. 

۸. حلقه‌های هم‌آموزی معلمان 

هر ماه یک مسئله‌ی واقعی کلاس، یک اقدام کوچک مشترک، یک سنجه‌ی ساده، یک جمع‌بندی دوصفحه‌ای. 

در همین باره: 

پس لرزه‌های خروج آمریکا از برجام؛ بودجه دانش آموزان ایرانی نصف شد

زمان اعلام نتایج آزمون استخدامی ماده ۲۸ آموزش و پرورش

ب) در سطح خانواده

۱. چارچوب‌های مهربان و روشن

ساعت مطالعه‌ی مشخص، جایگاه ثابت بچه‌ها، تعریف مقررات برای موبایل بیرون از اتاق و همچنین در زمان درس. 

۲. تبدیل «کنترل» به «مربی‌گری» 

سؤال‌های مربی‌گرانه: امروز چه چیزِ جدیدی یاد گرفتی؟ کجا گیر کردی و مشکل داشتی؟ قدم بعدی‌ات چیست؟ 

۳. تقویت «معنا» 

ربط‌دادن درس به علایق کودک (ورزش، موسیقی، بازی)، دعوت از الگوهای نزدیک (فامیل/دوست) برای گفت‌وگو درباره‌ی مسیرِ یادگیری بچه‌ها. 

۴. خواب و تغذیه

ریتم خواب منظم، استفاده از نور روز، فعالیت بدنی برای پایداری توجه. 

ج) در سطح سیاست‌گذاری

۱. کاهش اهمیت امتحان‌های پرریسک و تقویت سنجش‌های تکوینی و کارنمایی. 

۲. مستندسازی و به‌رسمیت‌شناختن پروژه‌های دانش‌آموزی در کارنامه بچه‌ها. 

۳. توانمندسازی معلم: بسته‌های رشد حرفه‌ای کوتاه، کاربردی و مدرسه‌مبنا؛ کاهش گزارش‌خواهی‌های موازی. 

۴. راهنمایی شغلی و مهارت‌های زندگی از متوسطه‌ی اول: مسیرهای تحصیلی متنوع و محترم (نظری–فنی–هنری) با پیوند به کارآموزی واقعی. 

چک‌لیست یک‌ماهه برای مدیر/معلم

• هفته‌ای ۴ مشاهده‌ی ۱۰ دقیقه‌ای از کلاس‌ها + بازخورد دوخطی. 

• تابلوی انتخابِ تکلیف را برای یک درس طراحی کنید. 

• برای دو مبحث اصلی ماه، سه آزمون کوتاه، پرسش و پاسخ کوتاهِ بازیابی بگیرید. 

• یک پروژه‌ی کوچکِ محلی تعریف کنید (نمایشگاه یک‌روزه در مدرسه). 

• یک جلسه‌ی والدینِ موضوع‌محور ۴۵ دقیقه‌ای: «کمک‌کردن بدون کنترل‌گری». 

• سیاست استفاده از گوشی را شفاف، کوتاه، همدلانه و یکپارچه اجرا کنید. 

نشانه‌های موفقیت (شاخص‌های قابل‌پیگیری) 

یک. افزایش حضور و مشارکت کلاسی: داده‌ی مشاهده‌ای و روش تیکت خروجی

دو. کاهش تعویق تکالیف و بهبود کیفیت محصول‌های دانش‌آموزی. 

سه. ثبات یا رشد نمره‌های میان‌مدت با کاهش پراکندگی بین کلاس‌ها. 

چهار. افزایش مراجعه‌ی داوطلبانه‌ی دانش‌آموزان برای بازخورد. 

پنج. مشارکت بیشتر والدین در نشست‌های کوتاه و هدفمند. 

جمع‌بندی

بی‌میلیِ نسل امروز به درس، «مشکل اخلاقی دانش‌آموز» نیست؛ مسئله‌ی طراحیِ تجربه‌ی یادگیری است. هر جا مدرسه و خانواده توانسته‌اند معنا (یادگیری این مطلب به چه درد می‌خورد؟)، اختیار (من کجای این تصمیم هستم؟)، و تجربه‌ی موفقیت‌های کوچکِ پی‌درپی را فراهم کنند، علاقه بازمی گردد: حتی در دلِ فشارهای اقتصادی. 

نسخه‌ی برنده، نه پرهزینه و نه پیچیده است: انباشتی از اقدام‌های کوچک، تکرارشونده و سنجش‌پذیر که سرمشق مدرسه را از «نمره‌محوری کوتاه‌عمر» به «یادگیریِ ماندگار» جابه‌جا می‌کند.