شاهراه نجات پایتخت از آلودگی از «مترو و بی‌آرتی» می‌گذرد
سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل عمومی نه‌فقط یک ضرورت زیست‌محیطی، بلکه یک معامله اقتصادی سودآور برای کل جامعه است. تهران در میانه بحرانی زیست‌محیطی قرار دارد که راه‌حل‌هایش نه‌فقط فنی، بلکه اقتصادی هم هستند. هرچند مترو همچنان شاهراه نجات پایتخت از هوای آلوده است، اما توسعه سریع‌تر بی‌آرتی می‌تواند فشار کوتاه‌مدت را کاهش دهد.
پژوهش تازه مرکز مطالعات تهران نشان می‌دهد توسعه مترو و اتوبوس تندرو می‌تواند سالانه از هزاران مرگ زودرس جلوگیری کند، اما اتوبوس‌های معمولی نسبت به مترو و بی‌آرتی کم‌اثرتر هستند.
راه نجات هوای تهران
به گزارش شرق، آلودگی هوای پایتخت، «غول خاموشی» است که سالانه هزاران نفر را به مرگ زودرس می‌کشاند. پژوهشی تازه در مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران راه‌حل‌های عملی برای کاهش آلودگی هوا پیشنهاد داده است.
در این گزارش هزینه و فایده توسعه سه سیستم حمل‌ونقل عمومی مترو، اتوبوس تندرو (BRT) و اتوبوس معمولی مقایسه شده است. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل عمومی نه‌فقط یک ضرورت زیست‌محیطی، بلکه یک معامله اقتصادی سودآور برای کل جامعه است.
براساس داده‌های سازمان بهداشت جهانی، آلودگی هوا سالانه حدود هفت میلیون نفر را در جهان می‌کشد. در تهران، منابع متحرک شامل خودروها و موتورسیکلت‌ها، ۸۳ درصد از آلاینده‌های گازی و ۶۰ درصد از ذرات معلق را تولید می‌کنند. ذرات معلق ریز (PM2.5) به‌ویژه مرگبارند؛ هر تن از آن‌ها معادل شش‌هزار و ۵۰۰ دلار خسارت اقتصادی براساس برابری قدرت خرید سال ۲۰۲۳ دارد.
مترو؛ پرهزینه اما پربازده
احداث هر کیلومتر خط مترو در تهران براساس قیمت‌های سال ۱۴۰۲ بین دوهزارو ۵۰۰ تا دوهزارو ۷۰۰ میلیارد تومان هزینه دارد. این رقم شامل حفر تونل مکانیزه، احداث ایستگاه‌ها، خرید ناوگان و تأمین توان برق است. به‌رغم این هزینه سرسام‌آور، این پژوهش نشان می‌دهد مترو بیشترین تأثیر را در کاهش مصرف سوخت و آلودگی دارد؛ تنها با احداث یک خط مترو، مصرف بنزین سالانه در محدوده مورد مطالعه تا چهارهزارو ۲۶۰ لیتر کاهش یافته و انتشار مونوکسیدکربن (CO) و هیدروکربن‌ها (HC) به ترتیب ۴۸۴ و ۱۰۹ کیلوگرم کمتر می‌شود.
BRT؛ گزینه‌ای سریع‌تر و ارزان‌تر
اگرچه مترو پربازده‌ترین سیستم حمل‌ونقل است، اما بی‌آرتی از نظر نسبت سود به هزینه، مقرون‌به‌صرفه‌تر از هر گزینه دیگری ارزیابی شده است. هزینه احداث هر کیلومتر بی‌آرتی در جهان حدود ۱.۳ میلیون دلار است، درحالی‌که مترو برای همان طول مسیر ۴۳.۴ میلیون دلار می‌طلبد. در تهران نیز یک خط بی‌آرتی می‌تواند سالانه مصرف بنزین را دوهزارو ۴۷۱ لیتر کاهش دهد و میزان CO و HC را به نصف کاهش ناشی از مترو برساند. البته این سیستم به دلیل استفاده از گازوئیل در ناوگان، مصرف این سوخت را حدود ۶۶۵ لیتر افزایش می‌دهد.
اتوبوس‌های معمولی؛ کم‌اثر در تغییر الگوی سفر
در نقطه مقابل، اتوبوس‌های معمولی که بدون خط ویژه در ترافیک حرکت می‌کنند، نقش معناداری در کاهش آلودگی هوا ندارند. پژوهشگران تأکید می‌کنند که این ناوگان اگرچه هزینه راه‌اندازی پایین‌تری دارد –عمدتا محدود به خرید اتوبوس‌های جدید– اما تأثیری بر کاهش استفاده از خودروی شخصی و تغییر رفتار سفر شهروندان ندارد.
در پژوهش، رفتار سفر شهروندان تهرانی شبیه‌سازی شده است. با استفاده از «مدل چهارمرحله‌ای حمل‌ونقل» و روش «ترجیحات بیان‌شده»، محققان نشان دادند که مترو می‌تواند تقاضای حمل‌ونقل شخصی را تقریبا دو برابر بیشتر از بی‌آرتی کاهش دهد. در مقابل، حذف حتی یک خط مترو یا بی‌آرتی به‌سرعت موجب افزایش بار ترافیک، مصرف سوخت و آلودگی خواهد شد.
پژوهش مرکز مطالعات تهران نتیجه می‌گیرد مترو گران‌ترین اما کارآمدترین ابزار کاهش آلودگی هواست، بی‌آرتی سریع‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین گزینه مکمل است. اتوبوس‌های معمولی، به تنهایی دردی از بحران آلودگی دوا نمی‌کنند.
تهران در میانه بحرانی زیست‌محیطی قرار دارد که راه‌حل‌هایش نه‌فقط فنی، بلکه اقتصادی هم هستند. هرچند مترو همچنان شاهراه نجات پایتخت از هوای آلوده است، اما توسعه سریع‌تر بی‌آرتی می‌تواند فشار کوتاه‌مدت را کاهش دهد.
