شاهنامه خوانی با فرارو: کیومرث و تاسیس دولت در جامعه پلنگینه پوش

فرارو- قاسم توکلی؛ شاهنامه فردوسی پیش از هر چیزی «کتاب ایران» است. در این متن بیش از 1600 بار نام ایران به اشکال مختلف تکرار شده و در هیچ اثری (چه قبل از اسلام و چه بعد از اسلام) نام ایران اینچنین پربسامد نبوده است! شاهنامه فقط کاخ بلند زبان فارسی را حراست نکرده بلکه نگاهبان موجودیت سیاسی‌ای به نام ایران نیز بوده است. فردوسی با شاهنامه‌اش نه تنها فرهنگ و زبان عجم را زنده کرد («عجم زنده کردم بدین پارسی») بلکه ایران را نیز از زیر سم ستوران اقوام و قبایل مهاجم بیرون کشید و در ساحت زبان، فرهنگ و ادب تا ابد جاودانه ساخت. آری شاهنامه علاوه بر اینکه سند هویت ملی ماست، سند مالکیت ملی ما نیز بر چهارگوشه این فلات به شمار می رود.

شاهنامه صرفاً روایت یک سلسله جنگهای کهنه پادشاهان و پهلوانان نیست، شاهنامه ظفرنامه‌نویسیِ فلان پادشاه یا بهمان سلسله برای عرض چاکری و جان نثاری نیست، شاهنامه همچنین صرفاً کنار هم قرار دادن یکسری داستانهای اخلاقی و خردمندانه هم نیست، شاهنامه بیانگر فلسفه تاریخ و خودآگاهی هویتی ملت ایران است! شاهنامه «ایران»ی است که به ایرانی بودن خود می اندیشد! آری به همین دلیل است که هر کس بخواهد بداند ایران چیست؟ و ایرانی کیست؟ در نخستین گام به او آدرس شاهنامه را می دهند! آری شاهنامه خوانی چیزی جز خودخوانی و خودکاوی ایران و ایرانی نیست!

در پروژه حاضر تلاش داریم این اثر سترگ نیاکانی را به زبانی ساده و البته علمی به خوانشِ تحلیلی بگیریم و از آخرین کتب و مقالات علمی پژوهشگرانِ شاهنامه پژوه برای رمزگشایی از ژرفای این اثر و راهیابی به مغز سخن آن، بهره جوییم. امید که مقبول نظر شما مخاطبین عزیز قرار گیرد، ایرادات را به دیده عفو بنگرید و ما را از نظرات و انتقادات خود محروم نسازید.

پی‌نوشت: خوانش تحلیلی را مستقیماً از پادشاهی کیومرث (گَیومَرت) آغاز کرده ایم و تحلیل مقدمه سترگ این اثر را به فرصتی مناسب واگذارده‌ایم.

برای متن خوانش نیز از دو منبع شاهنامه چاپ مسکو و شاهنامه تصحیح استاد خالقی مطلق استفاده شده است تا چیزی از قلم نیفتاده باشد چرا که هدف اصلی، تحلیلِ محتوا و مغز سخن این اثر است.

«زمانه سراسر پر از جنگ بود// به جویندگان بر، جهان تنگ بود» (ابوالقاسم فردوسی)