کارشکنی اعراب و اسراییل علیه ایران در آستانه نشست بغداد
خوش‌بيني و لبخند رضايت شايد ملموس‌ترين دستاورد دو دور مذاكره هسته‌اي ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بود؛ مذاكراتي كه پس از وقفه‌اي چندماهه آغاز شده و كمتر ناظري به سرانجام آن اميدوار بود. با اين حال هيات‌هاي نمايندگي ايران و آژانس با روحيه مثبت و سازنده وارد مذاكرات شدند تا به منظور غلبه بر اختلافات به‌خصوص در مورد سايت نظامي پارچين، به تنظيم يك مداليته (برنامه‌كاري) بپردازند؛ مداليته‌اي كه به منظور اخذ تعهد؛ تعهدي براي محرمانه‌ماندن دريافت‌ها از بازرسي احتمالي از سايت پارچين. اين خواست جمهوري اسلامي ايران است و بازشدن درهاي سايت پارچين را تاكنون منوط به توافق دو طرف بر سر يك مداليته كرده بود.
خوش‌بيني و لبخند رضايت شايد ملموس‌ترين دستاورد دو دور مذاكره هسته‌اي ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بود؛ مذاكراتي كه پس از وقفه‌اي چندماهه آغاز شده و كمتر ناظري به سرانجام آن اميدوار بود. با اين حال هيات‌هاي نمايندگي ايران و آژانس با روحيه مثبت و سازنده وارد مذاكرات شدند تا به منظور غلبه بر اختلافات به‌خصوص در مورد سايت نظامي پارچين، به تنظيم يك مداليته (برنامه‌كاري) بپردازند؛ مداليته‌اي كه به منظور اخذ تعهد؛ تعهدي براي محرمانه‌ماندن دريافت‌ها از بازرسي احتمالي از سايت پارچين. اين خواست جمهوري اسلامي ايران است و بازشدن درهاي سايت پارچين را تاكنون منوط به توافق دو طرف بر سر يك مداليته كرده بود.
نيمي از راه طي شد؛ دو طرف تعهدكردند تا نيمه ديگر را هفته آينده گام‌به‌گام طي كنند. اگر اين اتفاق بيفتد يعني ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بتوانند در كنار هم و همراه هم، مسير رفع سوءتفاهمات را طي كنند آن وقت شايد بتوان به سرانجام مذاكرات و گفت‌وگوهاي سوم‌خرداد ميان جمهوري اسلامي ايران و گروه 1+5 اميدوار بود.
البته اين هم همراه با اما و اگرهاست؛ چراكه به عقيده «پيروز مجتهدزاده» استاد جغرافياي سياسي و ژئوپليتيك دانشگاه تربيت مدرس و تحليلگر مسايل امور بين‌المللي، هستند دست‌ها و عواملي كه نمي‌خواهند مذاكرات و گفت‌وگوهاي هسته‌اي ايران به سرانجام برسد كه به عقيده او اين نيز هوشياري بيشتر به‌خصوص از جانب جمهوري اسلامي ايران را طلب مي‌كند.
دو دور مذاكرات فني هيات‌هاي جمهوري اسلامي و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، حول محور ابعاد احتمالي نظامي برنامه هسته‌اي ايران به پايان رسيد. دو طرف توافق كردند كه اين مذاكرات هفته آينده هم ادامه پيدا كند. تداوم مذاكرات را آيا مي‌توان نشانه‌ای از سوي دو طرف به منظور غلبه بر سوءتفاهمات ارزيابي كرد؟
در حال حاضر در شرايطي هستيم كه فقط مي‌توانيم ابراز اميدواري كنيم براي سلامت و به سرانجام رسيدن اين دور از مذاكرات. به هر حال پس از وقفه‌اي طولاني طرف‌هاي درگير در مناقشه هسته‌اي ايران، از يك سو، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و از سوي ديگر گروه 1+5 به اين نتيجه رسيده‌اند كه اختلافات حول محور برنامه هسته‌اي ايران را بايد از طريق گفت‌وگو و مذاكرات رو در رو حل كرد.
چرا بايد تا اين حد نسبت به برگزاري مذاكرات فني و سياسي خوش‌بین بود؟
همه مي‌دانند كه از گذشته تاكنون دست‌ها و عواملي دركار بوده و اقداماتي در دستور كار قرار گرفته است تا در برابر توافق و تفاهم جمهوري اسلامي و طرف‌هاي درگير در مساله هسته‌اي ايران موانعي ايجاد كنند. اين دست‌ها و عوامل معرفي شده‌اند و همه آنها را مي‌شناسند. پيش از اين اسراييل تنها بود اما اكنون كشورهاي عربي حوزه خليج‌فارس برای کارشکنی علیه ایران به اين رژيم پيوسته‌اند. البته جدا از آن، نگراني‌هاي ديگري نيز وجود دارد از جمله تاثيرپذيري نماينده ايالات متحده آمريكا در شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از فضاسازي‌هاي اسراييل. بر اين اساس اميدواريم كه مانع‌تراشي‌ها و ايجاد مزاحمت‌ها مثمرثمر واقع نشود تا مذاكرات فني ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از يك‌سو و مذاكرات سياسي جمهوري اسلامي و گروه 1+5 از سوي ديگر به سلامت به سر منزل مقصود رهنمون شود.
سايت پارچين اكنون به مبناي اختلاف جمهوري اسلامي ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي دستيابي به يك توافق تبديل شده است. چرا موضوع اين سايت تا اين حد حاد شده و چه معذوريت‌هايي وجود دارد كه مانع از بازشدن درهاي اين سايت به روي بازرسان شده است؟
اولا بنده درجريان جزييات موارد مورد اختلاف دو طرف به‌خصوص اتهاماتي كه حول محور سايت پارچين مطرح شده نيستم. بعيد است فردي هم وجود داشته باشد كه چنين ادعايي را مطرح كند. با اين حال آنچه كه جمهوري اسلامي درباره سايت پارچين مطرح مي‌كند امري قابل توجه است. جمهوري اسلامي ايران معتقد است كه سايت پارچين، يك سايت نظامي است و در آن هيچ فعاليت هسته‌اي در جريان نيست. بنابراين با در نظر گرفتن اين موضوع اين حق را براي خود قايل است كه اسرار نظامي خود را همچون كشورهاي ديگر چون انگلستان، فرانسه و... محرمانه نگه دارد و از انتشار آن جلوگيري كند. اين همان مساله‌اي است كه كشورهاي ديگر هم به آن اعتقاد دارند. به طور مثال حدود دو سال پيش آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براساس گزارشي مدعي انجام فعاليت‌هاي هسته‌اي غيرمتعارف در يك سايت نظامي متعلق به دولت بريتانيا شده بود و بر پايه آن درخواست بازديد از اين سايت را مطرح كرد. با اين حال دولت بريتانيا به منظور جلوگيري از انتشار احتمالي اسرار نظامي خود مانع از بازديد بازرسان آژانس از اين سايت شد.
چرا بايد نسبت به بازرسي‌هاي آژانس چنين نگراني‌هايي وجود داشته باشد؟
چون تاكنون چندين بار اين اتفاق افتاده است كه پس از بازرسي بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از سايت‌ها و تاسيسات هسته‌اي كشورها از جمله كشور ما، اطلاعات جمع‌آوري شده به جاي آنكه در پوشه‌هاي محرمانه اين نهاد بين‌المللي محفوظ بماند سر از رسانه‌ها درآورده‌اند و گاهي برخي از اين اطلاعات به ادعاهايي الصاق مي‌شد و خود آن به يك مورد ادعايي و اتهامي تبديل مي‌شود.
آيا واقعا ادعاها مي‌توانند تبديل به يك اتهام شوند؟
متاسفانه يكي از انتقادات جدي كه نسبت به عملكرد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي وجود دارد اين است كه دست به انتشار اطلاعاتي مي‌زند كه از دقت لازم برخوردار نيست و در ادامه خود آژانس هم نمي‌تواند صحت آن را اثبات كند. بنابراين با توجه به اينكه دست‌هايي در كار است تا مناسبات جمهوري اسلامي ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را دستخوش تنش و اختلاف كند، دو طرف بايد با خردورزي تلاش كنند تا اختلافات خود را در خلوتگاه خود و پشت درهاي بسته حل‌وفصل كنند و از هر نوع گفت‌وگو و مذاكره‌اي به منظور غلبه بر سوءتفاهمات استقبال كنند.
در ماه‌هاي گذشته هم كه مناسبات تهران و آژانس به تنش كشيده شد، ايران تاكيد كرد كه آژانس ادعاهاي خود حول محور برنامه هسته‌اي ايران را براساس دريافت سازمان‌هاي جاسوسي به دست آورده است. آيا واقعا آژانس مي‌تواند بر پايه ادعاهاي سازمان‌هاي جاسوسي، كشورهاي عضو را متهم كند؟
به هيچ‌وجه. آژانس براساس قواعد و قوانين خود تنها مجاز است كه برنامه هسته‌اي كشورهاي عضو را طبق بازرسي بازرسان خود مورد بررسي قرار دهد. با اين حال همان‌طور كه پيش از اين شاهد بوديم گاهي اوقات اطلاعات گروه‌هاي نيمه‌چريكي و نيمه‌جاسوسي كه ارتباط مستقيم و غيرمستقيم با اسراييل دارند، مي‌تواند در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي جوي سنگين عليه جمهوري اسلامي ايران ايجاد كند.
پس بر اين اساس به نظر شما ايران حق دارد كه نسبت به آژانس بي‌اعتماد باشد؟
بله؛ براي همين هم آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه در حال حاضر طلب همكاري بيشتر از جمهوري اسلامي مي‌كند ابتدا بايد اقدام به جلب نظر و اعتماد ايران كند كه اگر قرار است موضوعي حول محور برنامه هسته‌اي ايران مطرح شود مبتني بر دريافت‌هاي خود آژانس و بازرسان باشد نه بر پايه ادعاهاي نهادهاي جاسوسي و اينكه اگر قرار است ايران اقدام به همكاري با آژانس كند و امكان بازديد و بازرسي را براي بازرسان فراهم كند، اطلاعات دريافتي محرمانه باقي بماند و به نوعي آژانس در راستاي همكاري با ايران در مسير قانوني حركت كند. البته بايد اين نكته را مد نظر قرار داد كه در اين مسير جمهوري اسلامي ايران نيز وظايفي دارد از جمله اينكه بايد از اقدامات حساسيت‌برانگيز بپرهيزد.
پس از پايان مذاكرات ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، رسانه‌هاي غربي در تحليل‌هاي خود از نتايج مذاكرات اعلام كردند كه تهران اين بار مصمم است تا اقدام به كاهش اختلافات با آژانس كند. تا چه حد با اين تحليل هم‌عقيده هستيد؟
من هم اميدوارم كه اقدامات جمهوري اسلامي ايران در نهايت منجر به پاسخگويي به خواست‌هاي طرف مقابل و رفع سوءتفاهمات شود. دو طرف براي غلبه بر اختلافات چاره‌اي جز جديت در مذاكرات و گفت‌وگوها ندارند. من پيش از اين‌بارها بر اين موضوع تاكيد كرده‌ام كه گفت‌وگو تنها راه رسيدن به يك تفاهم ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي است. همين راه نيز پيش روي ايران و گروه 1+5 قرار دارد، چراكه قدرت‌هاي بزرگ هم راهي جز حل مسالمت‌آميز مناقشه هسته‌اي ايران ندارند. پس از كسب تجربه از مناقشه ايران و غرب بر سر امكان يا توان مسدودكردن تنگه هرمز، آنها به اين نتيجه رسيدند كه حرف از جنگ عليه ايران نمي‌تواند چندان كارآمد باشد چراكه هرگونه جنگ احتمالي در منطقه كه يك پاي آن جمهوري اسلامي ايران باشد با هزينه‌هاي غيرقابل جبراني همراه خواهد بود. آنها همچنين به اين نتيجه رسيده‌اند كه تحريم هم ديگر كاركرد خود را از دست داده است چراكه تحريم‌ها همه مدارج انتهاي خود را طي كرده‌اند و اعمال تحريم‌ها عليه جمهوري اسلامي ايران سقف خود را پشت سر گذاشته است و هنوز نتوانسته ايران را به تسليم وادارد. از طرف ديگر بخشي از مشكلات اقتصادي‌اي كه در كشور ايجاد شده است به دليل اعمال تحريم‌ها است. بنابراين با در نظر گرفتن مشكلاتي كه دو طرف با آن روبه‌رو هستند بايد گفت كه چاره‌اي جز مذاكره و گفت‌وگو و همچنين مصالحه ندارند.
با توجه به فضاي مذاكرات فني و سياسي هسته‌اي ايران چه چشم‌اندازي براي آينده اين گفت‌وگوها پيش‌بيني مي‌كنيد؟
در نيمه راهي كه طرف‌هاي درگير در مناقشه هسته‌اي ايران در آن گام برداشته‌اند با وجود نبود هيچ‌گونه تضميني كه حكايت از تداوم حركت در اين مسير دارد بنده چشم‌انداز روشني از آينده مذاكرات و گفت‌وگوهاي هسته‌اي ايران دارم. با اين حال همان‌طور كه گفتم ما هيچ تضميني براي تداوم حركت در اين مسير در اختيار نداريم. بر اين اساس تنها مي‌توانيم به هر دو طرف اخطار كنيم اسراييل، كشورهاي عرب منطقه به‌خصوص عربستان و برخي جناح‌هاي سياسي در آمريكا و اروپا به دنبال ايجاد مانع در برابر گفت‌وگوها هستند و اين هوشياري بيش از پيش طرفين به‌خصوص ايران را مي‌طلبد كه اجازه ندهند مذاكرات از مسير كنوني خارج شود.
