خیز ۴ استان برای ثبت ملی «خونبس»
استان‌های فارس، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان و چهارمحال و بختیاری در حال آماده‌سازی پرونده ثبت ملی آیین خونبس هستند. خونبس رسمی است که براساس آن وقتی در جریان یک درگیری میان دو طایفه یا خانواده فردی به قتل می‌رسید، به منظور پایان دادن به درگیری‌ها و ایجاد رابطه خویشاوندی یکی از دختران خانواده قاتل به عقد یکی از نزدیکان مقتول درآورده می‌شد.
استان‌های فارس، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان و چهارمحال و بختیاری در حال آماده‌سازی پرونده ثبت ملی آیین خونبس هستند. خونبس رسمی است که براساس آن وقتی در جریان یک درگیری میان دو طایفه یا خانواده فردی به قتل می‌رسید، به منظور پایان دادن به درگیری‌ها و ایجاد رابطه خویشاوندی یکی از دختران خانواده قاتل به عقد یکی از نزدیکان مقتول درآورده می‌شد.
اولین بار در بهمن ماه سال 89 مسوولان میراث فرهنگی استان لرستان از تلاش برای ثبت ملی خونبس سخن به میان آوردند، با این حال از آن زمان تاکنون هنوز این آیین به فهرست آثار ثبت شده ملی ایران وارد نشده است. علاوه بر این مرداد‌ماه گذشته نیز از سوی مسوولان اداره میراث استان کهگیلویه و بویراحمد خبر آمد پرونده ثبت ملی خونبس تهیه شده و برای ورود این آیین به فهرست آثار ثبت شده ملی ایران تلاش خواهد شد.
در جدیدترین رخداد براساس اخباری که به «شرق» رسیده است، علاوه بر این دو استان، استان‌های فارس و چهارمحال و بختیاری نیز در حال تهیه پرونده ثبت ملی خونبس هستند. این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که برخی این رسم را آیینی خشونت‌بار و بر ضد حقوق زنان می‌دانند، چراکه در قالب آن زنی به عقد فرد دیگری در می‌آید که ممکن است رغبتی به این موضوع نداشته باشد. اما او به دلیل وابستگی به خانواده قاتل در میان خانواده (مقتول) شوهر خود مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرد.
در مخالفت با تلاش‌ها برای ثبت ملی خونبس «نیره توکلی» استاد جامعه‌شناسی به «شرق» گفته بود: «به اعتقاد من این رسم ناپسند، سنت ملی ایرانیان نیست، این یک پدیده قبیله‌ای و قومی است و ملی نیست. از آن‌سو چون برخوردی فراقانونی با یک مساله فراقانونی دیگر که کشت و کشتار بوده نیز هست، رسم قابل دفاعی نیست که ارزش ثبت ملی داشته باشد. در این رسم برای حل مشکل، یک قربانی جدید می‌آفریدند و دختری بیگناه را با ازدواج اجباری و قراردادی، از مسیر زندگی و ازدواج طبیعی خارج می‌کردند.»
از سوی دیگر اما مسوولانی که برای ثبت ملی این رسم در حال تهیه پرونده هستند، از مزایای آن می‌گویند، از جمله «محمدرضا اسدی» معاون میراث فرهنگی استان لرستان که در این‌باره معتقد است: «خونبس از آیین‌های کهن استان لرستان است که به منظور جلوگیری از خون و خونریزی و ترویج فرهنگ ارزشمند بخشش صورت می‌گیرد.»
او می‌گوید: «خونبس» که در بیشتر شهرستان‌های استان لرستان با رعایت آداب خاصی اجرایی می‌شود قدمتی کهن دارد و در هنگام وقوع قتل و خونریزی صورت می‌گیرد. در این مراسم ریش‌سفیدها و خانواده قاتل برای طلب بخشش نزد خانواده داغدار مقتول می‌روند. پرونده ثبت ملی خونبس از آن حیث که پیام‌آور صلح و آشتی بین اقوام است برای ما اهمیت بسیاری دارد و امیدواریم در حافظه همیشه ایران جاودانه شود.»
همچنین «رحیم دادی‌نژاد» معاون میراث فرهنگی استان کهگیلویه و بویراحمد در این رابطه گفته است: «در زمان‌های گذشته، وقتی بین عشایر و گروه‌های مردم دعوا یا جنگی درمی‌‌گرفت و یک نفر از یکی از طرفین کشته می‌شد، گروه یا خانواده مقتول برای خونخواهی، شخصی از خانواده یا طایفه قاتل را می‌کشت و این جریان به صورت سلسله‌وار ادامه می‌یافت. به همین دلیل هم برای جلوگیری از ادامه جنگ و دعوا و پایان دادن به قتل و کشتار و اصلاح روابط خانواده‌ها مراسمی با عنوان خونبس و با حضور واسطه‌هایی از هر دو طرف برگزار می‌شد که در آن یک ازدواج اجباری صورت می‌گرفت و خواهر یا یکی از نزدیکان قاتل را به عقد برادر یا یکی از نزدیکان مقتول درمی‌آوردند.»
وی با اشاره به اینکه این آیین مزایا و معایبی داشت، افزود: «خونبس به دلیل ازدواج اجباری که در آن اتفاق می‌افتاد امروزه منسوخ شده اما از طرف دیگر به دلیل جلوگیری از ادامه خونریزی، اقدام کارسازی بوده است. در مراسم خونبس، قرآنی توسط ریش‌سفیدان وسط گذاشته و قاتل بخشیده می‌شد. خانواده قاتل نیز هدایایی برای خانواده مقتول می‌آوردند که با آیین خاصی این هدایا پذیرفته می‌شد.»
با وجود این اما تاکنون ثبت ملی این رسم هنوز محقق نشده است. استان لرستان پیش از این تلاش کرده بود در چهارمین اجلاس شورای ثبت کشور در جزیره قشم این اثر را به‌نام خود به ثبت برساند، اما موفق نشد.
همچنین اگرچه مسوولان استان کهگیلویه و بویراحمد پیش از این از تلاش برای تهیه و ارایه پرونده ثبت این رسم برای ارایه به پنجمین اجلاس شورای ثبت کشور که روز گذشته در استان البرز برگزار شد خبر داده بودند اما این پرونده به دلایلی از سوی این استان در این دوره ارایه نشد. با این حال اما آن‌گونه که «اصغر آتش‌فراز» کارشناس اداره میراث فرهنگی استان کهگیلویه و بویراحمد به «شرق» گفت علاوه بر دو استان ذکر شده استان‌های چهارمحال و بختیاری و فارس نیز درصدد تهیه پرونده خونبس برای ثبت ملی هستند و به احتمال زیاد این آیین در آینده به عنوان یک پرونده به‌نام این چهار استان به ثبت ملی خواهد رسید.
