ورود "سرمایه"، خروج "تقدس"
بهتر است نگران رابطه‌ی پزشک و بیمار باشید
به گفته یک جامعه شناس پزشکی ورود سرمایه به هر عرصه‌ای می‌تواند آن را از تقدس‌های پیشین جدا کند و هر چیز که بتوان به آن خندید دیگر در جایگاهی مقدس و بی‌خدشه قرار نمی‌گیرد.
فرارو- به گفته یک جامعه شناس پزشکی ورود سرمایه به هر عرصه‌ای می‌تواند آن را از تقدس‌های پیشین جدا کند و هر چیز که بتوان به آن خندید دیگر در جایگاهی مقدس و بی‌خدشه قرار نمی‌گیرد.
مزدک دانشور (جامعه‌شناس پزشکی و عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران) در گفتگو با فرارو گفت: «اگر حقیقت فرضیات و نظرات ما از منظری تاریخی نگریسته نشوند، نمی‌توانند به جامعه‌ی امروز منضم شوند. به همین دلیل باید برای توضیح آنان به گذشته نگریست.»
وی ادامه داد: «بحث «پزشکی کردن» به معنای بهبود بخشیدن جسم و جان بیماران از کهن‌ترین شغل‌های بشر محسوب می‌شود. در حقیقت ما می‌توانیم ریشه‌ای پزشکی در تغذیه بیابیم.»
وی افزود: «اینکه ما از هر غذایی انتظاری داریم و اصطلاحاتی چون سردی و گرمی برای آن به کار می‌بریم و تلاش می‌کنیم تا این طبایع را با هم ترکیب کنیم، در حقیقت نشان دهنده‌ی ریشه‌های تاریخی پزشکی است.»
دانشور ادامه داد: «درمانگری در ابتدای خود شکلی آیینی و سپس مذهبی داشته است. جایگاه درمانگران جایگاهی بوده که نه فقط برای جسم بیماران که برای روح آنان نیز تجویزاتی داشته‌اند. پس می‌توان دید کسی که اختیار روح و جسم افراد را در زیر نگاه خود دارد، چه احترام و جایگاهی در اجتماع خود نیز به دست می‌آورد.»
به گفته این جامعه‌شناس پزشکی این شیوه نگرش کل گرایانه‌ی درمانگران ماقبل مدرن (یعنی توجه به وضعیت فرد در کلیت اجتماع و بررسی مسایل روحی و روانی او)، رویکردی بود که در پزشکی مدرن به آن بی‌توجهی شد و به همین علت درمانگران سنتی هنوز به بقای خود در جامعه‌ی امروز نیز ادامه می‌دهند. (می‌توان به آمار بالای مراجعه به دعانویسان، عطاری‌ها و دیگر اشکال طب حاشیه (همچون سنگ درمانی، ماساژ درمانی، حلقه‌های عرفانی و... که به نظر مدرن می‌آیند ولی ریشه‌های کهنی دارند اشاره کرد).»
عضو گروه جامعه‌شناسی پزشکی انجمن جامعه‌شناسی ایران با اشاره به ورود پزشکی مدرن در سال‌های اول قرن بیستم به ایران گفت: «فارغ التحصیلان دارالفنون و سپس دانشکده‌ی پزشکی دانشگاه تهران، با یک گسست معرفت‌شناسی در امر پزشکی مواجه شدند. آنها دیگر بدن انسان را از دریچه‌ی سنت و در یک کلیت نمی‌دیدند بلکه با پذیرفتن پزشکی علمی غرب به عنوان مرجع بلافصل، بدن انسان را به صورتی مجزا از جامعه، روح و سنت می‌دیدند.»
دانشور با بیان آنکه در شرایط جدید پزشکان خود نهادهایی ویژه برای بررسی تخلفات پزشکی تدارک دیدند افزود: «آنان هم در دوران پهلوی اول و دوم و هم در دوران معاصر (البته تا پس از جنگ و پیش از آغاز روند کالایی سازی عرصه‌های زندگی) نه تنها از نخبگان حکومتی بودند که در شهرستان‌ها و شهرهای کوچک نیز از افراد مورد وثوق و شخصیتهای مرجع جوامع خود به حساب می‌آمدند.»
وی توضیح داد: «چنین جایگاهی در حقیقت تداوم جایگاه حکیمان و درمانگران سنتی در فضای مدرن بود که با این جایگاه و اعتبار، باعث ایجاد نوع خاص ارتباطی با بیمار می‌شد.»
وی با توضیح مقوله‌ی ارتباط با بیمار توضیح داد: «ارتباط با بیمار در جامعه‌شناسی پزشکی بر سه نوع تقسیم می‌شود: ارتباط از بالا به پایین، ارتباط برابر و ارتباط نامتوازن.»
وی افزود: «در ارتباط از بالا به پایین، پزشک به واسطه‌ی تحصیلات و جایگاهش از برتری روانی و اقتداری برخوردار است که باعث می‌شود بیمار از دستورات پزشک پیروی کامل کرده و آن را بی‌خدشه بپذیرد. پزشکانی از این دست از صفاتی سنتی نیز برخوردار می‌شوند؛ مانند نفسش حق است، دستش شفاست، دستش سبک است و... که نشان دهنده‌ی توانمندی فراطبیعی آن پزشک از دید بیمارانش است.»
وی ادامه داد: «ارتباط برابر در حقیقت رابطه‌ای مدرن است که در جوامع شمال اروپا شکل گرفته است و در آن پزشک به عنوان یک متخصص در امر بدن شناخته می‌شود و نه فردی بر‌تر. در این شکل رابطه پزشک توضیحات کاملی به بیمار در رابطه با بیماری‌اش می‌دهد و او را به اصطلاح در رابطه با درمان و یا جراحی توجیه می‌کند و او را فردی بالغ و صاحب اختیار فرض می‌کند که نمی‌توان از جانبش تصمیم گرفت و یا صلاحدید ارائه داد.»
این جامعه شناس گفت: «رابطه‌ی سوم رابطه مخدوش و نامتوازن است که در آن بیمار به واسطه‌ی آشنایی اندک با مسایل پزشکی، پزشک خود را به چالش می‌کشد و پزشک برای دستیابی به موقعیت بر‌تر، خود را پشت دستگاه‌های پیچیده، تخصص‌های رنگارنگ و مطب‌های آنچنانی پنهان می‌کند تا بیمار نتواند جایگاه او را به چالش بکشد.»
به گفته دانشور این طبقه بندی صوری است و مسایلی چون ورود سرمایه‌داری به عرصه‌ی پزشکی به طور کامل می‌تواند این طبقه بندی را بی‌اعتبار کند.
وی در توضیح واکنش اخیر پزشکان گفت: «پزشکان ایرانی به واسطه‌ی سابقه سنتی و حتی مدرن، جایگاه خود را بسیار بالا می‌بینند و اینجایگاه معنوی و تقدس گونه را حتی به نفع بیماران نیز معرفی می‌کنند. پس می‌توان نتیجه گرفت که هر چیزی که این جایگاه را ازآنان بگیرد و رابطه‌ی از بالا به پایین با بیمارانشان مخدوش کند، می‌تواند مورد نقد آنان باشد.»
وی ادامه داد: «اینکه بسیاری از پزشکان از نقد درست و منطقی دفاع کرده و نقدهای در حاشیه را مخرب می‌دانند در حقیقت نگرانیشان را از پایین آمدن جایگاه‌شان بازتاب می‌دهد. زیرا هر آن‌چیز که بتوان به آن خندید دیگر در جایگاهی مقدس و بی‌خدشه قرار نمی‌گیرد.»
وی با بیان آنکه پزشکان هم تا حدی حق دارند گفت: «زیرا از میان دیگر نخبگان موجود فقط جایگاه قدسی آنان مورد سوال و تخطئه قرار گرفته است، اما آنان فراموش کرده‌اند که بیش و پیش از آنکه طنزپردازان و در حاشیه سازان جایگاه مقدسشان را مورد حمله قرار دهند، خود پزشکان با پذیرش و سپس استقبال از حضور سرمایه در پزشکی اینجایگاه را به زیر کشانده‌اند.»
وی تصریح کرد: «پزشکانی که بیمارانشان را به شکل قسط آخر ماه مسکن و ماشین و مطب می‌بینند و یا با دیدن تعداد بیماران در انتظار، دریافتی آخر روزشان را به سرعت در ذهنشان محاسبه می‌کنند، خود در به زیر کشاندن تقدس امر پزشکی مقصرند.»
وی با توضیح آنکه پزشکان در اقلیتی هم جود دارد توضیح داد: «ولی پزشکانی برای سوددهی بیشتر بیمارستان و مطبشان، آزمایش‌ها و جراحی‌ها و تصویربرداری‌های غیرلازم را برای بیماران تجویز می‌کنند و چرخ اقتصادشان را به شیوه‌ای نادرست می‌چرخانند. از قضا این سریال نیز به آنان نظر دارد.»
وی با بیان آنکه تجربه نشان داده ورود سرمایه به هر عرصه‌ای می‌تواند آن را از تقدس‌های پیشین جدا کند گفت: «به قول دو فیلسوف قرن نوزدهمی، «بورژوازی از تمام حرفه‌هایی که قبلا شریف شمرده می‌شد و اعجاب توأم با احترام مردم را برمی انگیخت، سلب حرمت و شخصیت کرده است.»
وی ادامه داد: «لذا به نظر من پزشکان بیش از آنکه نگران هتک حرمتشان به واسطه‌ی سریال‌های کم مایه و آبکی تلویزیون باشند باید به فکر حضور سرمایه در امر پزشکی و روند کالایی شدن هر چه بیشتر سلامت و درمان مردم بیافتند.»
به گفته این جامعه‌شناس، خدایی پول در روابط بین انسان‌ها، آنها را از یکدیگر بیگانه می‌کند و احترام‌ها را از بین می‌برد، پس بهتر است که نگرانی پزشکان سمت و سویی بهتر یافته و ورود پول به رابطه‌ی پزشک و بیمار را هدف بگیرد.
