صدمات سد داریان به محیط زیست کردستان
شمارش معکوس برای "چشمه خدایان"
سد داریان دو ماه دیگر آبگیری می‌شود. با شروع آبگیری این سد، چشمه بل کردستان زیر دریاچه آن غرق می‌شود. کارشناسان محیط زیست می‌گویند این چشمه تاریخی قربانیِ دیگرِ سدسازی‌ها است. با این وجود اعتراض‌ها به آبگیری این سد از طرف فعالان محیط زیست و محلی‌ها هنوز ادامه دارد.
به گزارش فرارو، سال 88 عملیات ساخت سد داریان بر روی رودخانه سیروان کردستان آغاز شد. متولیان هدفِ ساخت این سد را تامین آب آشامیدنی و تنظیم برق برای استان کرمانشاه اعلام کردند.
هم‌زمان با شروع فعالیت‌ها برای ساخت این سد تا به امروز مخالفانِ آن ساکت ننشستند. آن‌ها معتقدند که ساخت این سد مانند خیلی از سدسازی‌های دیگر به محیط زیست ضربه خواهد زد. بهانه تامین برق منطقه به‌واسطه این سد از نظر آن‌ها بیهوده است، چرا که نیروگاه سنندج درحال حاضر پنج‌برابر این سد برق تولید می‌کند.
مخالفان آبگیری سد داریان همچنین به قدمت تاریخی چشمه بل یا کانی بل اشاره می‌کنند. آن‌ها می‌گویند این سد از ارزش ویژه هویتی و ملی برخوردار است.
چشمه بل که به چشمه خدایان معروف است، شصت‌وچهارمین اثر ملی کشور و در فهرست میراث طبیعی ایران قرار دارد. علاوه بر این کانی بل لقب کوتاه‌ترین رودخانه جهان را دارد و یکی از سالم‌ترین آب‌معدنی‌ها از آب این چشمه تولید می‌شود.
ارزش چشمه بل اما نتوانسته جلوی ساخت سد داریان را بگیرد. از سال 88 تا کنون برای این سد 3 هزار میلیارد ریال هزینه شده است. مسئولان علاوه بر تاکید بر این هزینه معتقدند که این سد می‌توان اشتغال زیادی ایجاد کند و جلوگیری از آبگیری آن به ضرر است.
با این‌حال فعالان محیط زیست در شش سال اخیر نسبت به صدمات سد داریان ابراز نگرانی کرده‌اند. یکی از عمده‌ترین نگرانی‌های آن‌ها مخلوط‌شدن آب چشمه بل با آب مخزن سد بوده است.
چشمه بل نجات یافت؟
سال گذشته نگرانی و فشار مردم کردستان و دوستداران محیط زیست در نهایت مجریان این طرح را واداشت تا پروژه‌ای را برای نجات چشمه بل کلید بزنند. نتیجه این پروژه خرداد 94 رونمایی شد. مجریان طرح مظهر جدیدی برای آب این چشمه ساختند. آن‌ها مظهر جدید را 120 متر از مظهر قدیم کانی بل بالاتر بردند تا با آبگیری سد حیات چشمه به خطر نیفتد.
با بالا بردن مظهر آب چشمه بل از فشار آب آن کاسته شده است. در مظهر اصلی خروج چشمه بل سه تا چهار هزار لیتر در ثانیه بود. با انتقال خروج آب اما تنها 400 تا 450 لیتر آب در ثانیه از آن آب خارج می‌شود.
با این‌حال، پس از این پروژه مسئولان از نجات چشمه بل سخن گفتند و آن را بسیار موفقیت‌آمیز خواندند. آن‌ها معتقدند که با این کار نگرانی درباره اختلاط آب کانی بل با آب مخزن سد حل خواهد شد.
محمود مشیری -مجری سد داریان- می‌گوید "از اینکه آب چشمه با سیروان مختلط نمی‌شود کاملا مطمئن هستیم".
همچنین معاون فنی و پژوهشی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران در سخنانش از این پروژه به‌عنوان پیچیده‌ترین پروژه زیست‌محیطی کشور در کرستان یاد کرد.
مهندس عیسی بزرگ‌زاده همچنین گفته که پروژه حفظ چشمه بل می‌تواند نقطه عطفی در پیوند ملاحظات محیط زیستی با پیچیدگی صنعت سدسازی باشد.
بالا بردن دهانه چشمه بل اما باز هم فعالین محیط زیست و مردم منطقه را راضی نکرد. آن‌ها معتقدند چشمه بل همچنان رو به نابودی خواهد رفت و احتمال خشک‌شدن آن وجود دارد.
سرپرست کارگروه مردمی نجات چشمه بل معتقد است که پروژه نجات سد داریان یک حرکت نمایشی بوده است. مختار هاشمی همچنین نسبت به رویکرد آزمون و خطایی مجری طرح سد داریان انتقاد دارد. این درحالی است که به گفته هاشمی نابودی کانی بل برابر با نابودی هویت فرهنگی و ملی ما خواهد بود.
از کشف غار تا نابودی روستاهای کردستان
البته این همه ماجرای سد داریان نیست. آبان 93 بود که در پی کاوش‌های کارفرمای سد داریان یک غار بزرگ در مسیر چشمه بل کشف شد. این غار زمانی کشف شد که کارفرمایان طرح غارنوردانی را برای یافتن منبع آب چشمه بل فرستاده بودند. طبق گزارش غارنوردان، غار کشف شده در مسیر چشمه بل ده‌برابر بزرگ‌تر از غار قوری‌قلعه بود.
سرپرست کارگروه نجاتبخشی چشمه بل پس از کشف این غار گفت: یافتن این غار کار لوله‌گذاری را بی‌اثر می‌کند.
مختار هاشمی همچنین گفته "از آن‌جایی‌که کارفرمای سد داریان نمی‌خواهد به‌علت وجود این غار، توجهات نسبت به این منطقه افزایش یابد، اجازه صحبت در این رابطه را به این غواصان نداده و آن‌ها را قرنطینه کرده تا با کسی در این خصوص در تماس نباشند".
وی همچنین در پی کشف این غار گفته بود که انتظار می‌رود تا مسئولان وجود غار را پیگیری کنند و یکی دیگر از نعمات خداوند در کنار چشمه بل از بین نرود.
البته به گفته این کارگروه و دیگر فعالان محیط زیست، این همه ماجرای سد داریان نیست. کارشناسان و مسئولان استانی کردستان معتقدند ساخت سد بر روی رود سیروان خیلی چیزهای دیگر را نیز نابود و آسیب‌پذیر می‌کند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست کردستان چندوقت پیش در موضعی مشترک با فعالان محیط زیستی، با آبگیری سد داریان مخالفت کرد. ناصح قادری می‌گوید آبگیری داریان باعث می‌شود که باغ‌ها و گونه‌های گیاهی و جانوری محافظت‌شده منطقه زیر آب بروند.
این مسئول در پی اشاره به صدمات محیط زیستی ساخت داریان از عملکرد متولیان این سد نیز انتقاد کرده است. او گفته "با وجود مکان‌یابیِ 32 گزینه برای ساخت سد، مکان فعلی در نظر گرفته شد و برای این‌کار مسئولین وقت کردستان در مورد ساخت این سد دخالت داده نشدند".
شاهدان عینی و مردم مناطق اطراف رود سیروان و چشمه کانی بل نیز پرده دیگری از صدمات ساخت سد داریان برداشته‌اند. آن‌ها می‌گویند هزاران هکتار و جنگل در پی ساخت این سد رو به نابودی هستند. همچنین به گفته آن‌ها روستای هجیج در پی ساخت سد میزبان گرد و خاک‌های بی‌شمار شده است.
با این‌حال به‌نظر می‌رسد کسی نمی‌تواند جلوی آبگیری سد داریان را بگیرد. داریان از این نظر ما را به یاد سد گتوند می‌اندازد. سدی که پیش از ساخت مخالفت‌های زیادی با آن شد. گتوند حالا بزرگ‌ترین سد ایران است؛ سدی که نتبجه آن شوری آب کارون بوده‌است.
آیا تا دوماه دیگر چشمه بل نیز به زیر آب‌ها خواهد رفت و اعتراض‌ها و تلاش‌های مردم برای نجات آن بی‌ثمر خواهد بود؟
