«فاز نخست فیلترینگ هوشمند روی یک شبکه اجتماعی انجام شد که نتایج حاصل از آن خوب و موفقیت‌آمیز بود چراکه تا قبل از پالایش، طبق گزارش‌های کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه با 5 درصد محتوای ناسالم مواجه بودیم که بعد از اجرای پالایش به زیر یک درصد رسیدیم.»
این خبری بود که اخیراً محمد جواد آذری جهرمی مدیرعامل شرکت زیرساخت اعلام کرد و گفت: فاز دوم فیلترینگ هوشمند را سپری می‌کنیم که اواخر آذرماه به اتمام می‌رسد. جهرمی افزود: طبق گزارش کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، سال گذشته یک میلیون و 200 هزار مصداق محتوای مجرمانه احصا شد، این در حالی است که سامانه فیلترینگ هوشمند توانسته است 95 میلیون مصداق را کشف و پالایش کند و این نشان از موفقیت سامانه فیلترینگ هوشمند دارد.
اجرای فیلترینگ هوشمند دستاورد دولت
بحث فیلترینگ هوشمند در نیمه دوم سال 93 در شرکت زیرساخت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بعد از تحت فشار قرار دادن این وزارتخانه و اولتیماتوم 2 ماهه‌ای که کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه برای مسدودسازی یکی از شبکه‌های اجتماعی تلفن همراه (اینستاگرام) داد، آغاز شد. این کارگروه اعلام کرد که اگر در این مدت مشکل این شبکه اجتماعی حل نشود، رأی به فیلتر دامنه شبکه می‌دهد. از آنجایی که دولت تدبیر و امید برخلاف دولت قبل (که تنها سازوکار پالایش فضای مجازی در ایران را بر مسدود کردن بی‌چون و چرای سایت براساس نام دامنه می‌دانست و موجب می‌شد که حتی مطالب مفید نیز از دسترس کاربران خارج شود) همچنان اعتقادی به مسدود کردن دامنه‌ها ندارد، بنابراین در دی ماه سال 93 با برگزاری مناقصه و در نظر گرفتن 110 میلیارد تومان بودجه، فیلترینگ هوشمند با 10 تا 15 درصد خطا (شبکه اجتماعی اینستاگرام) با کمک 11 دانشگاه، پژوهشگاه و شرکت دانش بنیان عملی کرد.
دولت تدبیر و امید معتقد است تکنولوژی روز پیشرفت کرده و امکان مسدود کردن مطالب و محتوای غیراخلاقی و برخلاف قانون جمهوری اسلامی ایران وجود دارد و دیگر نیازی نیست که کل دامنه سایت یا شبکه اجتماعی مسدود و فیلتر شود تا نتوان از مطالب و محتوای مفید آنها نیز استفاده کرد. بنابراین یکی از دستاوردهای مهم دولت در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات بحث اجرای فیلترینگ هوشمند است.
البته باید گفت بعد از شروع به اجرای فیلترینگ هوشمند از سوی شرکت زیرساخت، هجمه‌های زیادی علیه عملکرد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات صورت گرفت و مخالفان بیان کردند که دولت در بحث فیلترینگ هوشمند ناموفق بوده از این‌رو کماکان بر اجرای فیلترینگ دامنه سایت و شبکه‌های اجتماعی که آسان ترین راه است، تأکید کردند.
ولی دولت کماکان با شنیدن هجمه‌ها زیر بار نرفت و در سکوت به کار خود ادامه داد و اکنون فاز اول این طرح با موفقیت به پایان رسیده و فاز دوم آن در حال انجام است و در سال 96 نیز فاز سوم آن به بهره‌برداری می‌رسد تا دیگر شاهد پاک کردن صورت مسأله نباشیم و با اجرای کامل فیلترینگ مردم، دانشجویان، محققان و... بتوانند از مطالب مفید سایت‌ها بهره‌برداری کنند.
به اعتقاد بسیاری از فعالان حوزه فناوری، دولت یازدهم برای فیلتر نکردن دامنه سایت‌ها طبق قانون عمل می‌کند چرا که طبق قانون و مبنای حقوقی پالایش در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران و براساس تبصره یک از ماده ۷۴۹ فصل جرایم رایانه‌ای قانون مجازات اسلامی ایران، پالایش(فیلترینگ) فضای مجازی به عنوان آخرین راه حل در نظر گرفته شده است بنابراین طبق این قانون دیگر فیلتر دامنه سایت، آخرین راه حل نیست و با روند رو به رشد تکنولوژی و موفق بودن طرح فیلترینگ هوشمند در دیگر کشورها، این نوع پالایش راه حل بسیار سودمندی برای مسدودسازی صفحات غیر اخلاقی به حساب می‌آید.
فیلترینگ هوشمند صفحات غیررمزی
با اعلام این خبر خوش مبنی بر موفق بودن اجرای فیلترینگ هوشمند در کشور این سؤال مطرح می شود که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با اجرای فاز اول و دوم فیلترینگ هوشمند چقدر موفق بوده است؟ در این رابطه رمضانعلی سبحان فر نماینده مجلس و عضو سابق در کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه به «ایران» می‌گوید: به طور قطع وزارت ارتباطات در بحث اجرای فیلترینگ هوشمند موفق بوده است. البته همان‌طور که می‌دانید فیلترینگ هوشمند تنها در شبکه اجتماعی اینستاگرام اجرا شده است و آماری که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرده نشان می‌دهد که با درصد خطای کم صفحات غیراخلاقی این شبکه مسدود شده است.
محمدعلی اسفنانی عضو سابق کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه نیز می‌گوید: فیلترینگ هوشمند راهکار بسیار مناسبی برای مسدود کردن صفحات و مطالب غیر اخلاقی و خطرات آن است که در دنیا به آن توجه شده است. فیلترینگ هوشمند این توان را دارد که همزمان تعداد خیلی زیادی از صفحات را فیلتر کند ولی ممکن است که در تعیین مصداق‌ها نتواند به صورت واقعی آنها را شناسایی کند بنابراین خطایی 15 درصدی را برای آن در نظر می‌گیرند ولی 85 درصد از کار را انجام می‌دهد ولی حجم بالای کار و بررسی صفحات میلیونی کار سخت و شبانه روزی را می‌طلبد.
اسفنانی نماینده سابق مردم فریدن می‌افزاید: به نظر شاید فیلترینگ هوشمند توقع لازم را برآورده نکرده باشد ولی توانسته بسیار موفق عمل کند ولی این مسأله بدین معنا نیست که نیاز به فعالیت و کار بیشتری ندارد چرا که کسانی که طراح فضاهای مجازی بخصوص فضاهای غیراخلاقی هستند به دلیل منفعتی که دارد، بیکار نمی‌نشینند و با صرف هزینه‌های هنگفت در حال به روزرسانی هستند تا بتوانند با تغییر یک کاراکتر از فیلترینگ هوشمند در امان باشند بنابراین با استفاده از به روز کردن فناوری می‌توان در اجرای فیلترینگ، بیشتر از این نیز موفقیت‌هایی را به دست آورد.
اما در این میان هاشمی گلپایگانی عضو هیأت علمی دانشگاه امیرکبیر معتقد است فیلترینگ هوشمند تنها در صورتی می‌تواند عکس‌ها را پالایش کند که با پروتکل و ترافیک عادی عبور کند. به عبارتی وقتی بین کاربر و سرویس ارائه دهنده شبکه ارتباطات رمزگذاری صورت نگرفته باشد انجام فیلترینگ هوشمند، شدنی است در غیراین صورت امکان شکستن این رمز بسیار سخت است و برای بازگشایی یک صفحه باید روزها و هفته‌ها وقت و هزینه هنگفتی صرف کرد.هاشمی گلپایگانی به «ایران» می‌گوید: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اگر ادعا کرده که توانسته 95 میلیون صفحه (شبکه اجتماعی اینستاگرام) را مسدود کند باید بدانیم که جزو ترافیک عادی بوده یا رمزدار؟ چرا که انجام فیلترینگ هوشمند در شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک، اینستاگرام، وی چت، توئیتر، تلگرام و... به علت سیستم رمزگذاری شده بین کاربر و سرویس ارائه دهنده خدمات، شدنی نیست.
هاشمی گلپایگانی عضو هیأت علمی دانشگاه امیرکبیر می‌افزاید: تا آنجایی که ما می‌دانیم سرویس‌هایی مانند اینستاگرام به کاربران خود در دنیا به صورت رمزگذاری سرویس می‌دهد و چون مبدأ این رمزگذاری خارج از کشور است، به همین خاطر ما نمی‌توانیم ترافیک چنین سرویسی را بازگشایی کنیم. آنقدر ترافیک حجیم است که امکان ندارد بتوان آن را با فیلترینگ هوشمند پالایش کرد.
نوشتن نسخه متفاوت برای شبکه ها
با توجه به اینکه شبکه‌های اجتماعی اینستاگرام، توئیتر، فیسبوک و... طرفداران زیادی دارد آیا با اجرای فیلترینگ هوشمند می‌توان این شبکه‌های اجتماعی را نیز رفع فیلتر کرد؟ سبحانی فر رئیس کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی و نماینده مردم سبزوار درباره اجرای فیلترینگ هوشمند شبکه‌های اجتماعی مانند توئیتر و فیسبوک نیز به «ایران» می‌گوید: چون سازوکار این سایت‌ها با مصداق انجام شده شبکه اجتماعی اینستاگرام متفاوت است از این‌رو باید سازوکار مربوط به آن اجرا شود و نمی‌توان گفت که همان برنامه خاص درباره توئیتر و فیسبوک نیز جواب دهد.
محمد علی اسفنانی عضو سابق کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه نیز معتقد است اجرای فیلترینگ هوشمند در مسدود کردن مطالب و صفحات غیراخلاقی مانند فیسبوک و توئیتر را هم می‌توان عمل کرد فقط نمی توان یک نسخه را برای تمام سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی پیچید. اسفنانی می‌گوید: فکر می‌کنم فیلترینگ هوشمند با دسترسی به علم روز می‌تواند موفق عمل کند تا بتوانیم شیوه‌های مسدود کردن خاص همان سایت و شبکه‌های اجتماعی را یاد گرفته و اجرا کنیم. علیرضا هاشمی گلپایگانی عضو هیأت علمی دانشگاه امیرکبیر معتقد است اگر کشورها فیلترینگ هوشمند را اجرا می‌کنند تنها به یک طریق است و آن انتقال سرور به داخل کشور مربوطه است.
وی می‌افزاید: با انتقال سرور، مکانیزم و قواعدی را که مد نظر دولت آن کشور است با سرویس دهنده اعمال و اجرا می‌شود ولی این موضوع در کشور ما مصداق ندارد. درباره فیسبوک و توئیتر هم همین گونه است یعنی اگر پروتکل hptts باشد یعنی رمزگذاری بین کاربر و سرویس دهنده صورت گرفته باشد، نمی‌توان فیلترینگ هوشمند را اجرا کرد و امکان بازگشایی و پالایش آن وجود ندارد.
