دهلیزهای هزار توی بحران سوریه

فرارو- بعد از شکست آتش بس اخیر در سوریه، اکنون زمزمه هایی مبنی بر بالا گرفتن تنش میان روسیه و آمریکا آغاز شده است. روسیه معتقد است آمریکا در تعهد خود برای جدا کردن تروریست ها از معارضین کوتاهی کرده و آمریکا در مقابل از احتمال قطع تماس دو کشور در باب بحران سوریه سخن گفته است.

در عین حال لاوروف در تماس تلفنی با کری آمادگی کشور خود برای ادامه همکاری با آمریکا در سوریه را اعلام کرده است. همچنین روزنامه نیویورک تایمز فایل صوتی از صحبت های جان کری در جمع معارضین منتشر کرده که در آن کری تلویحا کاندیداتوری اسد در انتخابات آتی را می پذیرد. روند تحولات میدانی در سوریه نیز خیلی مشخص نیست و هنوز معلوم نیست حلب در چه وضعیتی قرار دارد.

در سوریه چه خبر است؟

دکتر مهدی مطهرنیا استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل در گفتگو با فرارو گفت: «سوریه محل اصطکاک قدرت های بزرگ با ابرقدرت بین المللی کنونی برای شکل دادن و محتوا بخشیدن به آینده نظم نوین جهانی است. سوریه امروز نه جغرافیای برخورد تروریست ها یا معارضین با دولت بشار اسد، بلکه در لایه بیرونی خود تحت تاثیر اصطکاک میان قدرت های بزرگ و ابرقدرت جهانی برای شکل دادن به جغرافیای سیاسی آینده منطقه خاورمیانه و تمایل این معنا به سمت و سوی آسیای شرقی است.»

وی ادامه داد: «لذا باید گفت آوردگاه چند لایه ای در دهلیزهای هزار توی بحران سوریه وجود دارد که بدون توجه به هر کدام از این لایه ها و تاثیر و تاثر متقابل آن نمی توان به خوبی در باب سوریه و آینده آن سخن گفت.»

این استاد دانشگاه اظهار کرد: «سوریه اکنون جنگی نیابتی را بین قدرت های بزرگ در جهت مدیریت آینده منطقه بر عهده گرفته است. فرانسوی ها، آلمان ها، انگلیسی ها، روس ها و چینی ها به گونه ای هر کدام مناسب و متناسب با بافت سیاست خارجی خود در این بحران دخیل هستند و از دور و نزدیک دستی بر این آتش دارند.»

وی ادامه داد: «در عین حال ترکیه، عربستان و ایران و دیگر کشورهای منطقه ای پیرامون این سه قدرت نیز در حوزه منطقه ای در سوریه فعالیت دارند و هر کدام زمینه های وزن کشی سیاسی، امنیتی و نظامی خود را برای آینده این منطقه در آن تجلی می بخشند.»

وی افزود: «در عین حال در بحران سوریه بازیگری وجود دارد که خود را در مقام بالا دستی می بیند و تلاش می کند با ایجاد پازلی از کشمکش میان این قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای زمینه رهبری منازعات را به نفع خود پیش ببرد.»

مطهرنیا اظهار کرد: «ماجرای آتش بس و شکست آتش بس و اکنون تلاش برای استفاده از فضای بوجود آمده در مذاکره ای که کری با لاوروف داشت و موفقیت نسبی این دوره از آتش بس نسبت به آتش بس های دوره های دیگر زمینه پرور ایجاد فضای متهم کردن طرف مقابل و در موضع انفعالی قرار دادن در جهت تجهیز مخالفان و معارضین سوری است.»

وی ادامه داد: «لذا آمریکا از یکسو در حال تجهیز مخالفین و معارضین است و از سوی دیگر روسیه خواستار ادامه آتش بس است.»

مطهرنیا درباره وضعیت شهر حلب گفت: «آنچه در باب پیروزی در حلب چه از سوی ارتش سوریه و چه از سوی معارضین گفته می شود اکنون به وضعیتی گرفتار شده که دستاویز طنزهای متفاوت گشته است؛ چراکه هر کدام از طرفین مدعی پیروزی هستند و لذا در حوزه رسانه ای بیشتر یک جنگ رسانه ای و مجازی در واقعیت موازی با بحران شکل گرفته است.»

وی ادامه داد: «اخیرا نکته دیگری هم مشخص شد و آن تحرک سیاسی آمریکا بود. آمریکا با رصد اوضاع منطقه و به ویژه جغرافیای سوریه به لحاظ منطق سیاسی به خوبی می داند که یک جایگزین مناسب که خطرات احتمالی آن کمتر از رژیم اسد باشد فعلا وجود ندارد.»

وی افزود: «البته دولت بشار اسد از سال 2013 وارد دوره پسا بشار اسد شده است و به عبارت دیکر اسد رئیس جمهوری است که به واسطه حمایت های کشوری همچون روسیه در فرامنطقه و کشوری مانند ایران هنوز به عنوان رئیس جمهور باقی مانده است و گرنه اگر تنها می ماند در برابر این هجمه های حمایت شده برخی کشورهای منطقه و فرامنطقه طاقت نمی آورد.»

این کارشناس مسائل بین الملل تصریح کرد: «اما از سوی دیگر آمریکا می بیند اگر بشار اسد به فوریت از قدرت کنار رود و دوره انتقالی به گونه ای نباشد که آمریکا بتواند جایگزینی مناسب برای اسد در راستای سیاست خارجی خود در منطقه پیدا کند علی رغم هزینه های بسیاری که کرده سرمایه گذاری ناشی از این هزینه ها از بین خواهد رفت.»

وی افزود: «لذا آمریکا سعی می کند رهبری بحران را به سمت و سوی انتخاباتی پیش ببرد که در آن اسد نیز حضور داشته باشد و در این فاز زمینه های نفوذ بیشتر تفکر آمریکا در منطقه را بر مبنای جهت گیری های دموکراتیک فراهم سازد.»

مطهرنیا در پاسخ به این سوال که اگر بشار اسد در انتخابات آینده سوریه حضور داشته باشد منجر به چه تحولی در بحران خواهد شد؟، گفت: «آنچه آمریکایی ها انجام می دهند مبتنی بر خردورزی سیاسی و امنیتی است. آمریکا نه مدیریت بحران، بلکه رهبری امنیتی بحران های منطقه ای و بین المللی را بر عهده گرفته است.»

وی ادامه داد: «به هر حال آمریکا نسبت به دیگر رقبای خود در سطح بین الملل جهت گیری های دموکراتیک را بیشتر رعایت می کند. دموکراسی آمریکایی هم تلاش دارد در آرایش شکلی و محتوایی، نوعی دولت های دموکراتیک نزدیک به غرب را تحت عنوان دموکراسی ارشادی در مناطق تحت نفوذ خود حمایت کند.»

وی با بیان اینکه امروز ملت ها در یک اتاق شیشه ای زندگی می کنند اظهار کرد: «لذا دولت های مدعی دموکراسی نمی توانند صرفا ادای دموکراسی را در بیاورند و لذا آمریکا باید این امر دموکراتیک را بپذیرد که بشار اسد هم به عنوان یک نیروی فعال سیاسی در صحنه سوریه می تواند پس از بحران کمرشکن در سوریه کاندیدای انتخابات شود.»

مطهرنیا در پاسخ به این سوال که اگر اسد بتواند دوباره رای بیاورد آیا تحلیل های مبتنی بر تمام شدن عمر سیاسی اسد باطل نخواهد شد؟، گفت: «دوران اسدیسم هم اکنون نیز تمام شده است و دوران پسا بشار اسدی از سال 2013  آغاز شده است. اسد امروز یک نام است و اگر رای بیاورد به عنوان بخشی از نیروهای سیاسی باید به نمایندگی مردم سوریه و نه حزب بعث وارد عمل شود.»

وی ادامه داد: «لذا اسدِ امروز دیگر به هیچ وجه نمی تواند اسدِ دیروز باشد چنانکه سوریهِ امروز نیز به هیچ وجه نخواهد توانست سوریهِ دیروز باشد. مسیر دموکراسی خواهی از غرب به شرق نفوذ کرده و رنسانس های عظیمی همچون انقلاب اسلامی در ایران با وجود تحرکات ضد غربی در بستر ایجاد یک دموکراسی در منطقه موثر بوده است.»

مطهرنیا در پاسخ به این سوال که اگر اسد دوباره رای بیاورد، در عمل چه تفاوتی میان اسد دیروز و اسد فردا وجود خواهد داشت؟، گفت: «این تفاوت وجود خواهد داشت که اسد باید در چارچوب قوانین پذیرفته شده جدید عمل کند. اسد رئیس حزب بعث و حزب بعث حزب حاکم اقتدارگرا در سوریه بوده که در حوزه انتخابات زمینه های نوعی اقتدارگرایی انتخاباتی را در سوریه دنبال می کرده است.»

وی ادامه داد: «در مشرق زمین دموکراسی را صرفا به برگزاری انتخابات آزاد اما اقتدارگرا محدود می کنند در حالی که انتخابات صرفا یک رکن دموکراسی است و آزادی بیان و مطبوعات و شفاف سازی و پاسخگویی در برابر مردم در دموکراسی مقوم اصلی اصل سیاسی در دموکراسی یعنی انتخابات است. لذا باید گفت اگرچه ممکن است اسد باقی بماند اما سوریه امروز دیگر سوریه حافظ اسد و بشار اسد دیروز نخواهد بود.»

مطهرنیا در پاسخ به این سوال که اگر اسد در انتخابات کاندیدا شود و احتمالا رای هم بیاورد آیا می توان این اتفاق را یک پیروزی برای ایران در نظر گرفت؟، گفت: «پیروز انشالله مردم سوریه و دموکراسی در منطقه است. ایران، عربستان، آمریکا و روسیه نباید به خود اجازه دهند در محیط سوریه خود را پیروز بدانند. بهتر است ادبیات دخالت در کشورهای دیگر را حتی در ارتباط با قدرت تهران رعایت کنیم.»