راستیآزمایی زلزله تهران
زلزلههای زنجیرهای - تعدد زمینلرزههای بزرگ طی یک ماه اخیر - دو پرسش عمومی درباره «فرضیه موعد زلزله اصلی تهران» و همچنین «شدت پسلرزهها در غرب ایران» بهوجود آورده است.
سه زلزلهشناس ایرانی به دو پرسش جدید درباره زمینلرزههای زنجیرهای اخیر در نقاط مختلف کشور پاسخ داده و در عین حال با ارائه یک «شاهد عینی» اعلام کردند فرضیه «بازگشت زلزلهبزرگ تهران بعد از یک دوره ۱۵۰ تا ۲۰۰ ساله»، تنها براساس «محاسبات ریاضی» ساخته شده است و «علم زمینشناسی» این فرضیه را تایید نمیکند.
آنها با اشاره به وقوع دو رخداد زمینلرزه با بزرگای بیش از ۶ ریشتر به فاصله کمتر از یکماه در حوالی منطقه «هجدک» استان کرمان، اعلام کردند: براساس محاسبات ریاضی وقوع دو زمینلرزه بزرگ به فاصله کمتر از یک ماه در کرمان اصلا محتمل نبود چرا که سوابق تاریخی لرزهخیزی این منطقه حکایت از وقوع زمینلرزههای این چنینی در فاصله زمانی که زلزلههای اخیر کرمان در آن روی داد، ندارد؛ بنابراین نمیتوان فرضیه بازگشت زلزله در یک دوره مشخص را نه برای شهر تهران و نه هیچ نقطه دیگری با قاطعیت تایید کرد.
زلزلهشناسان ایرانی همچنین روز گذشته در تشریح جزئیات مربوط به زلزله ۶ ریشتری عصر دوشنبه در استان کرمانشاه و در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا زمینلرزه ۲۰ آذر کرمانشاه پسلرزه زمینلرزه ۳/ ۷ ریشتری ۲۱ آبان در منطقه ازگله بوده است یا زمینلرزهای مستقل محسوب میشود؛ به «دنیای اقتصاد» اعلام کردند: از آنجا که این زمینلرزه در همان پهنه محل وقوع زمینلرزه ۳/ ۷ ریشتری ازگله رخ داده است «پسلرزه» محسوب میشود؛ چرا که هرچند کانون دو زمینلرزه با یکدیگر متفاوت است اما زمینلرزه ۶ریشتری عصر دوشنبه در همان «زون» یا پهنهای رخ داده است که زلزله ۲۱ آبان ازگله نیز در همان پهنه روی داد.
طی یک ماه گذشته زمینلرزههای متعددی در برخی مناطق مختلف کشور رویداده است که کارشناسان از آن باعنوان رخداد «زمینلرزههای زنجیرهای» یاد میکنند؛ در ساعات پایانی روز ۲۱ آبان ۹۶ زمینلرزهای با بزرگای ۳/ ۷ ریشتر در منطقه ازگله، استان کرمانشاه و چند استان دیگر را به لرزه درآورد؛ این زمینلرزه تاکنون بیش از ۸۰۰ پسلرزه داشته است همچنین زمینلرزههای دیگری نیز از آن زمان به بعد در مناطق مختلف کشور به ثبت رسید که از آن جمله میتوان به زلزله ۱۰ آذر منطقه هجدک کرمان با بزرگای ۱/ ۶ ریشتر، زمین لرزه ۶ ریشتری غرب کشور در روز ۲۰ آذرماه و زمینلرزه ۲/ ۶ ریشتری منطقه هجدک کرمان در روز ۲۱ آذرماه(دیروز)، اشاره کرد.
رد فرضیه بازگشت زلزله بزرگ
در شرایطی که به واسطه افزایش تعداد زمینلرزههای زنجیرهای در نقاط مختلف کشور طی یکماه گذشته شایعه قریبالوقوع بودن بازگشت زلزله بزرگ و ویرانگر پایتخت(زمینلرزه با بزرگای بیش از ۷ ریشتر که معمولا هر ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال در تهران اتفاق میافتد و محاسبات ریاضی نشان میدهد هماکنون زمان وقوع این زمینلرزه فرارسیده است)، در میان عموم مردم تقویت شده است، زلزلهشناسان ایرانی با اشاره به منشا طراحی این فرضیه، اعلام کردند:فرضیه بازگشت زلزله با بزرگای بیش از ۷ ریشتر به شهر تهران بعد از یک بازه زمانی ۱۵۰ تا ۲۰۰ ساله، به لحاظ کارشناسی و مطالعات زمینشناسی یک فرضیه غلط است که صرفا براساس محاسبات ریاضی ساخته شده است.
منشا شکلگیری این شایعه به این موضوع برمیگردد که در گذشته تعداد زلزلههای رخداده در یک بازه زمانی «۱۰۰۰ ساله» در شهر تهران را مورد محاسبه قرار دادهاند و با میانگین گرفتن از تعداد زلزلههای روی داده در بازههای زمانی مشخص، اعلام کردهاند در شهر تهران بهطور متوسط هر ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال یک زلزله مخرب با بزرگای بیش از ۷ ریشتر روی داده است.
علی بیتاللهی و مهدی زارع دو زلزلهشناس برجسته ایرانی با بیان اینکه علم زمینشناسی این محاسبه ریاضی را تایید نمیکند، معتقدند: علاوه بر اینکه این اعداد تنها ناشی از میانگین ریاضی محاسبه شده از زمان وقوع زلزلههای بزرگ در تاریخ هزار ساله شهر تهران است، این اعداد در عین حال مربوط به زمینلرزههای رخداده در مجموعه گسلهای شهر تهران و اطراف تهران است؛ به این معنا که در این محاسبات بهطور دقیق مشخص نشده است که در دورههای تاریخی، در هر گسل مشخص بهطور متوسط چند زمینلرزه و با چه فواصل زمانی رخ داده است.
به این ترتیب مطالعات نشان میدهد هر چند محاسبات ریاضی که از طریق محاسبه میانگین زمینلرزههای رخ داده در تاریخ هزار ساله شهر تهران و مجموع زلزلههای روی داده در همه گسلهای پایتخت و اطراف آن به دست آمده است از نظر علم زمینشناسی تایید نمیشود اما این موضوع به معنای رفع خطر احتمال وقوع زمینلرزه ویرانگر در شهر تهران نیست؛ تهران به واسطه قرار گرفتن روی چند گسل اصلی و فعال، منطقهای لرزهخیز محسوب میشود که از این بابت همواره باید مورد توجه قرار گیرد.
مهدی زارع با تاکید بر اینکه فرضیه وقوع زمینلرزه با بزرگای بیش از ۷ ریشتر در بازههای زمانی مشخص ۱۵۰ تا ۲۰۰ ساله پایه علمی ندارد، این ادعا را تنها یک محاسبه ریاضی براساس مجموع رخدادهای زلزله در یک بازه زمانی مشخص و متوسطگیری از این تعداد زلزله براساس دورههای وقوع برشمرد.
علی بیتاللهی، زلزلهشناس نیز با اشاره به اینکه در رخداد زلزله نظم وجود ندارد، اعلام کرد: به دلیل این بینظمی، رفتار زمین به لحاظ زمان و مکان دقیق وقوع زمینلرزه، یکسان و قابل پیشبینی نیست.
بیت اللهی همچنین با اشاره به وقوع دو زلزله با بزرگای بیش از ۶ ریشتر در منطقه هجدک کرمان(زلزله ۱/ ۶ ریشتری ۱۰ آذر و زمین لرزه ۲/ ۶ ریشتری ۲۱ آذرماه ۹۶) اعلام کرد: مطالعات زلزله شناسان نشان میدهد در تاریخ ۱۴۰ ساله استان کرمان(فاصله سالهای ۱۸۷۷ میلادی تاکنون)، دستکم ۱۰ زمینلرزه شدید در مناطق مختلف این استان اتفاق افتاده است که از بزرگترین این زمینلرزهها میتوان از زلزله ۸/ ۶ ریشتری ۵ دی ماه ۸۲ در بم، زمینلرزه ۱/ ۷ ریشتری سال ۶۰ در سیرچ و همچنین زلزله ۵/ ۶ ریشتری اسفند ۸۳ در داهوئیه زرند یاد کرد.
بهرام عکاشه، زلزلهشناس ایرانی نیز دیروز با حضور در جمع اعضای اتاق بازرگانی تهران، با بیان اینکه «محاسبات ریاضی» نشان میدهدریتم وقوع زلزله با قدرت تخریب بالا در تهران ۲۰۰ سال است، تاکید میکند:با این حال زمینلرزه ریاضیات نمیشناسد.این محاسبه مبنای ریاضی دارد حال آنکه علم زمینشناسی با ریاضیات متفاوت است.
پسلرزه ۶ ریشتری زلزله کرمانشاه
زلزلهشناسان همچنین به سوال دیگری درخصوص زمینلرزه ۶ ریشتری عصر دوشنبه، ۲۰ آذرماه در غرب کشور پاسخ دادند؛ درحالی که حدود یک ماه از زمینلرزه ۳/ ۷ ریشتری منطقه ازگله واقع در استان کرمانشاه میگذرد، وقوع زمینلرزه ۶ ریشتری عصر دوشنبه در غرب کشور این سوال را ایجاد کرد که آیا این زمینلرزه پسلرزه زلزله اصلی یک ماه قبل است یا زمینلرزهای مستقل محسوب میشود.
وی با بیان اینکه در زلزلههای با بزرگای بیش از ۷ریشتر احتمال وقوع پسلرزههای با بزرگای بیش از ۶ ریشتر وجود دارد زمینلرزه ۶ ریشتری عصر دوشنبه را ادامه و گسترش شکستگی ناشی از وقوع زمینلرزه ساعات پایانی ۲۱ آبانماه در ازگله اعلام کرد.به گفته وی هر دو زمینلرزه در یک پهنه یا زون یکسان اتفاق افتاده است و اگرچه دو کانون مختلف داشته است اما از آنجا که زمینلرزه عصر دوشنبه در واقع ادامه بروز شکستگی در پهنهای است که زمینلرزه ۳/ ۷ ریشتری در آن اتفاق افتاده است، نمیتوان آن را زمینلرزهای مستقل درنظر گرفت.
زارع همچنین توضیح داد:اگرچه پیشتر اعلام شده بود بعد از وقوع زمینلرزه اصلی بزرگای پسلرزهها رفتهرفته کاهش مییابد اما باید توجه داشت که کاهش بزرگای پسلرزهها، یک روند «خطی» ندارد بلکه روندی «نوسانی» دارد؛ به این معنا که انتظار بر این نیست که بزرگای پسلرزهها بهطور قطع هر روز نسبت به روز قبل کم شود، بلکه ممکن است در این روند کاهشی شاهد پسلرزههای با بزرگای بیشتر باشیم که رویدادی کاملا طبیعی است.