ضرورت‌هاى بازنگرى در برگزارى نمایشگاه کتاب
ناشران بخش خصوصى که با امکانات و سرمایه‌هاى محدود و با مشکلات متعدد موجود در چرخه تولید، نشر و توزیع مواجهند، اولویت ویژه‌اى مى‌طلبد. طبیعى است که ناشر بخش خصوصى توان رقابت با ناشران عظیم وابسته به بخش‌هاى مختلف دولت را ندارند.
فرارو- علی‌اصغر شعردوست*؛ اردیبهشت ماه هر سال، زمان و ماه میعاد اهل قلم و خادمان صنعت چاپ و نشر است. نمایشگاه بین المللی کتاب تهران که سى و یک سال از اولین دوره برگزاری آن می‌گذرد و طی این مدت دو بار از خانه اولیه‌اش در محل دائمى نمایشگاه کوچیده‌است و پس از محل دائمى نمایشگاه‌ها، مصلاى امام خمینى و شهرآفتاب، سرانجام در مصلى منزل گزیده است، هرچند گذار سال‌ها از سویى و مشکلات پیچیده صنعت نشر از سوى دیگر، باعث افت نسبى رونق نمایشگاه بین‌المللى کتاب شده است، اما به هر روى حلول این ماه برای آنان که سالی به انتظار نشسته‌اند آغازی مبارک و میمون است.اما باید توجه داشت نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، تنها بازاری برای فروش کتاب نیست که گروهی به قصد ارائه آثار نشر شده و گروهی دیگر به منظور خرید آن‌ها در مکانی معین حضور پیدا کنند، بلکه میعادگاهی است که دوستداران کتاب در آن به ملاقات یکدیگر می‌شتابند و تازه‌ترین نوع تکنولوژی‌های چاپ و نشر عرضه می‌شود.
برنامه‌هاى جنبی اگر به اندازه خود نمایشگاه ارزش نداشته باشند، بی‌شک از ارج و اعتبار کمتری نیز برخوردار نیستند. اما این در صورتى مقبول است که برنامه‌هاى جنبى توأم با نوآورى باشند، در چند برنامه جنبى که در نمایشگاه امسال حضور پیدا کردم، متاسفانه تعداد مخاطبان به تعداد انگشتان دست هم نمى‌رسید، انتخاب موضوع برنامه جنبى، محل و زمان آن همه ساله، نیازمند نوآورى و استفاده از ایده‌ها و ایده‌پردازان جدید است.
در این میان توجه به ناشران بخش خصوصى که با امکانات و سرمایه‌هاى محدود و با مشکلات متعدد موجود در چرخه تولید، نشر و توزیع مواجهند، اولویت ویژه‌اى مى‌طلبد. طبیعى است که ناشر بخش خصوصى توان رقابت با ناشران عظیم وابسته به بخش‌هاى مختلف دولت را ندارند.
راقم این سطور که تجربه مدیریت در هر دو بخش را دارم، این تذکار را به مدیران سطوح میانى و عالى برنامه‌ریزى عرصه پردامنه کتاب در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى متذکر مى‌شوم که در صورت عدم توجه شایسته به ناشران بخش خصوصى دیر نیست که تولید کتاب بویژه کتاب‌هاى تخصصى از این عرصه رخت بربندد.
اما مهمترین نکته‌اى که توجه به آن را ضرورى مى‌دانم ضرورت حضور جدى ناشران و اتحادیه‌ها و تشکل‌هاى بخش خصوصى در برگزارى نمایشگاه است، این موضوع از گذشته‌هاى دور همواره مطرح بوده است، اما نه تنها این مهم محقق نشده است بلکه نقش دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى در برگزارى نمایشگاه همه ساله پررنگ‌تر شده است. این در حالى است که وزارت ارشاد مى‌بایست در طراحى خطوط و سیاستهاى کلان و نظارت بر نحوه اجراى آن‌ها نقشى شایسته ایفا مى‌کرد و نه مباشرت مستقیم در امر برگزارى.
بدیهى است واگذارى برگزارى نمایشگاه به بخش خصوصى باعث صرفه جویى جدى در هزینه‌ها نیز خواهد شد. مبالغى معتنابه که مى‌تواند در رونق کتاب‌خوانى و تقویت ناشران بخش خصوصى مصروف شود.
البته در صدد نادیده گرفتن تلاش‌هاى وزارت ارشاد و بویژه معاونت فرهنگى آن وزارت‌خانه و سایر ارگان‌هاى مرتبط در برگزارى نمایشگاه نیستم، چرا که به هر روى در وضعیت فعلى نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران معظم‌ترین جایی است که اهل قلم به دیدار یکدیگر نایل می‌شوند. حضور ناشران خارجی از ملیت‌های مختلف صورت نمادین ارتباط فرهنگی ایران با دنیای خارج است. هر ناشری سفیر فرهنگ محسوب می‌شود و با حضور در این گردهمایی عظیم فرهنگی بر ادامه ارتباط با ایران و فرهنگ دوستان ایرانی تاکید می‌کند.
همه مشکلات کتاب و کتاب‌خوانى هم با برگزارى نمایشگاه بین‌المللى کتاب حتى بصورت کاملاً مطلوب قابل حل نیست، حق‌التألیف اندک، شمارگان محدود، چرخهٰ ناکارآمد توزیع و عوامل متعدد دیگر باعث اُفت خریدن و خواندن کتاب شده است و ملتی که توان کتاب خریدن و خواندن آن را نداشته باشد هرگز بر نردبان ترقی و تعالی صعود نخواهد کرد و راه به جایی نخواهد برد.
توسعه فرهنگی و صنعتی با میزان کتاب‌خوانی جامعه نسبت مستقیم دارد؛ علی‌رغم حضور رسانه‌های دیداری و شنیداری در فضای مجازی در عرصه فرهنگ جهانی، هنوز کتاب یکی از کاراترین عوامل پیشرفت انسانی و ابزار ثبات و استواری فرهنگی است.
تاثیر رادیو و تلویزیون و فضای مجازی عموما بر بخشی از فرهنگ عمومی است و به لحاظ دایره شمول طیف وسیعی را در بر می‌گیرد؛ اما به یقین تاثیر آن به ویژه از نظرگاه ماندگاری و عمق به اندازه کتاب جدی نیست. از همین رو نقش کتاب در هویت بخشی به جامعه و تلقی آن انکار ناشدنی است. به یاد داشته باشیم که برگزاری یک جشن ملی فرهنگی با این وسعت تنها از مسیر آگاهی و تعقل و تدبر و سختکوشی و تلاش می‌گذرد.
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران فرصتی است تا مسئولان اعم از دولت و نمایندگات محترم مردم در مجلس شوراى اسلامى بویژه کمیسیون فرهنگى مجلس درباره مشکلات اهل قلم و خدمتگذاران آن‌ها به صورت جدی بیندیشند و در صدد رفع دشواری‌ها به صورت اصولی برآیند، رستگاری عمومی تنها از رهگذر درست اندیشیدن حاصل می‌شود.
*سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان
