مرحوم دکتر محمد امین قانعی راد در آخرین گفتگو خود با فرارو
چگونه "تجاوز جنسی" به "سرمایه‌اجتماعی" ضربه می‌زند؟
پیدایش شفافیت و گفتگو در مورد مسائل مرتبط با تجاوز به کودکان، دانش‌اموزان، تجاوز به همجنس و... موجب بازبینی افراد روی رفتار جنسی می‌شود. مجموعه این بازبینی‌ها در کل جامعه ممکن است به شکل گیری فرهنگی که در غرب از آن به عنوان "انقلاب جنسیتی" یاد می‌شود کمک کند. البته تاثیر آن بسیار کوچک و تدریجی خواهدبود.
فرارو- ماجرای تجاوز در مدرسه‌ای در غرب تهران بحث‌های مختلفی را در جامعه و فضای مجازی به راه انداخته است. از بیان تجربه آزار جنسی توسط کاربران شبکه‌های اجتماعی تا فضای ترس از امنیت کودکان در جامعه.
بعد از این اتفاق برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی تجربه‌هایی از مورد تجاوز قرار گرفتن خود را به اشتراک گذاشتند. این افراد قصد خود از بیان این تجربه‌ها را تابوشکنی، شفافیت و جلوگیری از تکرار این اتفاقات برای سایر اعضای جامعه به خصوص کودکان می‌دانند. به گفته برخی از کاربران این حرکت از جنبش #metoo تاثیر پذیرفته است.
مرحوم دکتر محمد امین قانعی راد رئیس انجمن جامعه شناسی ایران و استاد دانشگاه در آخرین گفتگو خود با فرارو پیش از دنیا رفتن به بررسی تاثیرات این تابوشکنی می پردازد.
به اعتقاد این جامعه شناس در دوره کنونی با تغییر پارادایم‌ها در عرصه جنسیت روبه‌رو هستیم. این تغییرات در دنیا در دو جهت پیش می‌روند. از یک طرف به همجنسگرایی رسمیت حقوقی می‌بخشند و از طرف دیگر نوعی تابو شکنی و شفاف‌سازی در حال شکل‌گیری است. در راستای این شفاف سازی بچه‌ها می‌آموزند برخورد‌های جنسی که با آنها می‌شود را بیان کنند.
به اعتقاد این جامعه شناس در دوره کنونی با تغییر پارادایم‌ها در عرصه جنسیت روبه‌رو هستیم. این تغییرات در دنیا در دو جهت پیش می‌روند. از یک طرف به همجنسگرایی رسمیت حقوقی می‌بخشند و از طرف دیگر نوعی تابو شکنی و شفاف‌سازی در حال شکل‌گیری است. در راستای این شفاف سازی بچه‌ها می‌آموزند برخورد‌های جنسی که با آنها می‌شود را بیان کنند.
محمد امین قانعی راد
این استاد دانشگاه افزود: در جامعه ما هم در عرصه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و.. به تدریج شفافیت شکل می‌گیرد. اما این ایجاد شفافیت لزوما به معنای ایجاد تاثیر مثبت در جامعه نیست. مثلا در سال‌های اخیر در مورد اختلاس‌ها شفافیت وضع بهتری داشت، ولی عملا تاثیری در مساله اختلاس نداشت.
قانعی راد گفت: در مورد بحث تجاوز به کودکان پسر که اخیرا بیشتر مطرح می‌شود هم فعلا این تابوشکنی‌ها فقط نقش رسانه‌ای دارد، اما به تدریج ممکن است تاثیر بگذارد. این تابوشکنی و شفافیت ممکن است در دراز مدت برای کودکان نوعی آگاهی نسبت به بدن ایجاد کند؛ و آنها بفهمند مالک بدن خودشان هستند و نباید اجازه بدهند کسی از آنها سو استفاده کند.
قانعی راد گفت: در مورد بحث تجاوز به کودکان پسر که اخیرا بیشتر مطرح می‌شود هم فعلا این تابوشکنی‌ها فقط نقش رسانه‌ای دارد، اما به تدریج ممکن است تاثیر بگذارد. این تابوشکنی و شفافیت ممکن است در دراز مدت برای کودکان نوعی آگاهی نسبت به بدن ایجاد کند؛ و آنها بفهمند مالک بدن خودشان هستند و نباید اجازه بدهند کسی از آنها سو استفاده کند.
این جامعه شناس ادامه داد: پس این تابوشکنی در جامعه به تدریج از فاز آگاهی ذهنی کم کم به نوعی تسلط بر بدن تبدیل می‌شود. هر فردی درک خواهد کرد رفتار‌های جنسی نباید به او تحمیل شود.
رئیس انجمن جامعه شناسی ایران گفت: این تابوشکنی ممکن است به «پذیرش رفتار‌های جنسی در شرایط برابر» برای جامعه منجر شود (نه در شرایطی که فردی در شرایط اقتدار بخواهد سوء استفاده جنسی کند).
بیشتر بخوانید: تجاوز جنسی، کودکان و آنچه ما باید بدانیم
اخبار تجاوز به کودکان و بی اعتمادی در جامعه
به اعتقاد جامعه شناسان مطرح شدن بحث تجاوز به کودکان و بازنشر اخبار این چنینی در رسانه‌ها در کنار تاثیراتی که در مورد آگاه سازی دارد ممکن است موجب نوعی ترس در خانواده‌ها و فضای عمومی جامعه شود.
بعد از انتشار خبر تجاوز به دانش‌آموزان برخی از کاربران فضای مجازی از این فضای ترس گفتند. شبنم در توییتر می‌نویسد «این ماجرای تجاوز به دانش آموزان برای شما که فقط خبر رو میخونین، یه چیزه برای مایی که بچه داریم، اما یه کابوس هولناک تموم نشدنی. خدایا چه کار کنیم؟»
پیشتر نیز چنین فضایی را در بحث افشای تجاوز به کودکان در مدارس فوتبال هم شاهد بودیم.
فیلم "اتاق تاریک" وضعیت خانواده ای را نشان می‌دهد که گمان می‌کنند پسربچه آنها مورد تجاوز قرار گرفته است
محمد امین قانعی راد جامعه شناس در این مورد به فرارو می‌گوید: در فرهنگ ما همیشه حوزه خصوصی در برابر حوزه عمومی قرار گرفته است. همیشه خانواده‌ها در مورد جامعه نگران بودند. همیشه به بچه‌ها نصیحت می‌کردند به حوزه عمومی اعتماد نکنند. این مساله در غالب داستان‌ها و ضرب المثل‌ها هم خود را نشان می‌دهد. (مثلا از گله دور نشوید اگر دور شوید گرگ شما را خواهد برد و...)
این استاد دانشگاه افزود: با این پیشینه تاریخی و با خبر تجاوزی که اخیرا رخ داد بی اعتمادی زیاد می‌شود و سرمایه اجتماعی کشور کاهش پیدا می‌کند. بحران کمبود اعتماد آدم‌ها در جامعه که با آن مواجه هستیم اینجا هم خودش را نشان می‌دهد. مثلا با فضایی که اخیرا به وجود آمده اگر مردی به یک بچه ۷ ساله بگوید «دستت را بده ببرمت آن ور خیابان» بچه با وحشت با این پدیده روبه رو خواهد شد.
بخوانید: واکنش افکار عمومی به خبر تجاوز به ۴۱ دختر در ایرانشهر
چنین اتفاقاتی در یک جامعه اسلامی با تعصبات خانوادگی و ... سر جمع باعث می‌شود سرمایه اجتماعی کاهش پیدا کند. بنابر این از این حیث هم بسیار نگران کننده است.
جایگاه مدرسه
قانعی راد در مورد تاثیراتی که چنین حوادثی بر جایگاه مدارس در کشور می‌گذارد گفت: همیشه در فرهنگ ایرانی مدرسه و معلم دارای منزلت بوده اند. اما وقتی با شنیدن اخبار تجاوز و تذکر خانواده با فضای بی اعتمادی مواجه شدید منزلت مدرسه و معلم کاهش پیدا می‌کند. مدرسه محیط آزار دهنده‌ای می‌شود که تهدید کننده هم هست و باید زود از آن فرار کرد.
او ادامه داد: در ایران بچه‌ها در زمینه‌های مختلف با مدرسه مساله دارند. برای آنها مدرسه یک محیط رضایت بخش نیست. حالا که فاکتور تجاوز هم به آن اضافه شود محیط نامناسبتری می‌شود. این مساله منزلت مدرسه و معلم را بازهم کاهش می‌دهد.
چنین اتفاقاتی در یک جامعه اسلامی با تعصبات خانوادگی و ... سر جمع باعث می‌شود سرمایه اجتماعی کاهش پیدا کند. بنابر این از این حیث هم بسیار نگران کننده است.
جایگاه مدرسه
قانعی راد در مورد تاثیراتی که چنین حوادثی بر جایگاه مدارس در کشور می‌گذارد گفت: همیشه در فرهنگ ایرانی مدرسه و معلم دارای منزلت بوده اند. اما وقتی با شنیدن اخبار تجاوز و تذکر خانواده با فضای بی اعتمادی مواجه شدید منزلت مدرسه و معلم کاهش پیدا می‌کند. مدرسه محیط آزار دهنده‌ای می‌شود که تهدید کننده هم هست و باید زود از آن فرار کرد.
او ادامه داد: در ایران بچه‌ها در زمینه‌های مختلف با مدرسه مساله دارند. برای آنها مدرسه یک محیط رضایت بخش نیست. حالا که فاکتور تجاوز هم به آن اضافه شود محیط نامناسبتری می‌شود. این مساله منزلت مدرسه و معلم را بازهم کاهش می‌دهد.
این جامعه شناس در پایان گفت: مساله تجاوز به دانش آموزان در کشور ما سابقه دارد، اما در دوره‌های پیش با این قضیه برخورد حقوقی مناسب نشد. متاسفانه قوه قهریه برخورد مناسبی با این مساله نکرد و نگرانی تجاوز هم به نگرانی‌های دیگر در مدارس اضافه شد.
