مجازات توهین به مقدسات اهل سنت در قانون

فرارو- در خلال پخش مراسمی که به مناسبت ولادت امام حسن مجتبی علیه السلام به طور زنده از شبکه پنج سیما در حال پخش بود مداح برنامه سخنان توهین آمیزی نسبت به برخی از مقدسات اهل سنت ایراد کرد که با واکنش‌های زیادی همراه شد و علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی هم در جلسه علنی روز شنبه چهار خرداد نسبت به این مسئله واکنش نشان داد و گفت: صدا و سیما باید از طرح مسائل اختلافی بین مذاهب پرهیز کند و همه رسانه‌ها نیز باید دقت لازم را در این زمینه داشته باشند.

پس از این ماجرا شبکه پنج با انتشار بیانیه‌ای از همه خواهران و برادران اهل سنت عذر خواهی کرد و معاون سیما از اخراج تهیه‌کننده و مدیر و ناظر برنامه موهن شبکه پنج خبر داد و گفت که مدیر این شبکه نیز به دلیل کوتاهی توبیخ شده است.

ما در این نوشتار قصد داریم به بررسی حقوق ویژه اهل سنت در قانون اساسی و قانون مجازات اسلامی بپردازیم و به این سوال مهم پاسخ دهیم که آیا اساساً توهین به مقدسات اهل سنت به موجب قانون مجازات اسلامی جرم هست یا خیر؟

حقوق اهل سنت در قانون اساسی
براساس اصل دوازدهم قانون اساسی دین رسمی کشور ما اسلام و مذهب جعفری اثنی عشری است و این اصل الی الابد غیر قابل تغییر است و مذاهب دیگر اسلامی اعم از حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی و زیدی دارای احترام کامل می‌باشند و پیروان این مذاهب در انجام مراسم مذهبی، طبق فقه خودشان آزادند و در تعلیم و تربیت دینی و احوال شخصیه (ازدواج، طلاق، ارث و وصیت) و دعاوی مربوط به آن در دادگاه‌ها رسمیت دارند و در هر منطقه‌ای که پیروان هر یک از این مذاهب اکثریت داشته باشند، مقررات محلی در حدود اختیارات شورا‌ها بر طبق آن مذهب خواهد بود، با حفظ حقوق پیروان سایر مذاهب.

در واقع قانون اساسی برای ایجاد روابط مسالمت آمیز و اخوت و برادری بین همه مسلمانان و پرهیز از هرگونه تفرقه‌ای بر رعایت احترام کامل را تأکید می‌نماید؛ بنابراین هرگونه لعن و یا بی احترامی نسبت به پیروان مذاهب اسلامی قانونا ممنوع و خلاف قانون اساسی می‌باشد.

پس اگر قرار باشد از منظر قانون اساسی به این مسئله نگاه کنیم توهین صورت گرفته از سوی مداح مذکور برخلاف اصول قانون اساسی است.

اما از سوی دیگر برای آن که یک عملی جرم تلقی شود و بتوان با مرتکب آن به عنوان مجرم برخورد کرد باید عمل مذکور در قانون مجازات اسلامی جرم انگاری شده باشد و برای آن مجازات تعیین شده باشد در غیر این صورت هر عملی هر چند هم که زشت و نکوهیده باشد نمی‌توان با مرتکب آن به عنوان مجرم برخورد نمود؛ لذا در این قسمت به بررسی مسئله در قانون مجازات اسلامی می‌پردازیم.

توهین به مقدسات اسلام در قانون مجازات اسلامی
اهانت به مقدسات اسلام، یکی از عناوین مجرمانه است که درماده ۵۱۳ قانون مجازات اسلامی جرم انگاری شده است.

به موجب ماده ۵۱۳ قانون مجازات اسلامی هر کس به مقدسات اسلام و یا هر یک از انبیاء عظام یا ائمه طاهرین (ع) یا حضرت صدیقه طاهره (س) اهانت نماید اگر مشمول حکم ساب‌النبی باشد اعدام می‌شود و در غیر این صورت به حبس از یک تا پنج سال محکوم خواهد شد.

به موجب ماده ۲۶۲ قانون مجازات اسلامی هر کس پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله وسلم و یا هر یک از انبیاء عظام الهی را دشنام دهد یا قذف کند (قذف عبارت است از نسبت دادن زنا یا لواط به شخص دیگر هرچند مرده باشد.) ساب النبی است و به اعدام محکوم می‌شود.

لازم به ذکر است که در خصوص ماده ۵۱۳ ابهاماتی وجود دارد مبنی بر اینکه آیا مقدسات اسلام شامل مقدسات مذاهب مختلف اسلامی است یا اختصاص به مقدسات مذهب شیعه دارد یا فقط به مقدساتی اطلاق می‌شود که همه مسلمانان آن‌ها را مقدس می‌دانند؟ در ادامه تا حد امکان سعی شده است به سوالات فوق پاسخ داده شود.

در خصوص معنای مقدسات اسلام اختلاف نظر وجود دارد از یک طرف می‌توانیم بگوییم که منظور هر چیزی است که دارای احترام است از سوی دیگر هم می‌توانیم بگوییم که منظور چیز‌هایی هستند که از احترام بسیار زیادی برخوردارند و به نوعی معنای آن را محدود‌تر کنیم.

دکتر میر محمد صادقی حقوق دان و استاد دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی این واژه را چنین تعریف کرده است منظور از مقدسات اسلامی در درجه اول ذات باری تعالی و پس از آن همه مکان ها، چیز‌ها و اشخاصی هستند که از لحاظ موازین دین اسلام، مقدس و قابل احترام محسوب می‌شوند، مثل قرآن کریم، کعبه، مزار پیامبر و امامان علیهم السلام و یا شخصیت‌های مورد احترام سایر مذاهب که از نظر اسلام هم واجب التعظیم هستند، مثلا حضرت مریم یا هاجر یا شخصیت‌های اسلامی مثل حضرت ابوالفضل یا علی اکبر یا حمزه یا زینب یا خدیجه.

در این خصوص نظریه دیگر متعلق به دکتر عباس زراعت حقوق دان و استاد دانشگاه کاشان است که معتقد است مقدسات اسلام به اشخاص، اشیاء و اموری گفته می‌شود که جزء ارکان یا ضروریات دین اسلام بوده و انکار آن‌ها مستلزم انکار دین اسلام و اهانت به آن‌ها مستلزم اهانت به اساس دین اسلام باشد.

در این صورت معنی مقدسات اسلامی بسیار محدود می‌شود و به مصادیق خاصی منحصر خواهد شد و به هرچیزی که مورد احترام اسلام باشد عنوان مقدسات اسلام اطلاق نمی‌گردد.

حال که معنی واژه مقدسات اسلام روشن شد لازم است به این سوال پاسخ دهیم که آیا منظور از مقدسات اسلام در ماده ۵۱۳ قانون مجازات اسلامی فقط مقدسات شیعه است یا اینکه به موجب ماده مذکور توهین به مقدسات اهل سنت هم جرم است و می‌توان با مرتکبین آن برخورد قانونی نمود؟

همان طور که در ابتدای بحث بررسی کردیم اصل دوازدهم قانون اساسی پس از آن که مذهب شیعه را مذهب رسمی ایران اعلام می‌کند، چنین ادامه می‌دهد مذاهب دیگر اسلامی اعم از حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی و زیدی دارای احترام کامل می‌باشند اگر مقدسات را به امور محترم تفسیر کنیم به موجب این اصل، اعتقادات واحکام مذاهب دیگر نیز محترم هستند بنابراین اهانت به آن‌ها اهانت به مقدسات اسلام محسوب می‌شود.

اما از سوی دیگر با توجه به اصول حقوق کیفری از جمله اصل عدم تفسیر موسع (گسترده)، لازم است مقدسات به صورت محدود تفسیر شود. به این معنی که گسترش دامنه و قلمرو مقدسات، برخلاف اصول حقوق کیفری است.

اصل برائت از یک طرف و همچنین اصل آزادی عقیده و بیان اقتضا می‌کند هر امر دینی را جزو مقدسات ندانیم و وقتی مقدسات بار حقوقی پیدا می‌کند باید حتی المقدور از گسترش آن خودداری شود؛ بنابراین منظور از مقدسات در حقوق ایران مبانی و اصول دین اسلام است لذا بعید به نظر می‌رسد که مقدسات اسلامی را بتوان شامل مقدسات انحصاری اهل سنت دانست.

اما چون قانون مجازات اسلامی در این خصوص به روشنی اظهار نظر نکرده است باب تفسیر‌های شخصی در این مسئله باز است و ممکن است برخی از قضات و حقوق دانان با استناد به مطب فوق الذکر توهین به مقدسات اهل سنت را هم مشمول ماده ۵۱۳ قانون مجازات اسلامی بدانند و برخی هم چنین تلقی از ماده مذکور نداشته باشند و ماده ۵۱۳ را منصرف به مقدسات شیعه بدانند و در خصوص توهین به مقدسات سایر مذاهب که در قانون اساسی به رسمیت شناخته شده اند قائل به خلاء قانونی باشند.