یک تصمیم به نفع توسعه صنعتی

روند توسعه صنعتی پایدار از صنایع مادر همچون فولاد آغاز می‌شود؛ تجربه‌ای که در کشور‌های کره جنوبی و پیش از آن در ژاپن به اثبات رسیده و البته چین را می‌توان مهم‌ترین کشوری به شمار آورد که نبض تولیدات صنعتی خود را از یک بستر قدر‌تمند آغاز کرد و سپس به یک روند توسعه صنعتی نسبتا پایدار دست یافت. در ایران صنعت فولاد را باید از صنایع مهمی به شمار آورد که می‌تواند زیرساخت‌های اصلی در فاز توسعه صنعتی را فراهم کند. البته توسعه صنعتی در کشورمان تفاوت‌های جدی با سایر کشور‌های شرق آسیا دارد.

شرکت فولاد مبارکه، از بزرگ‌ترین دستاورد‌های صنعتی جمهوری اسلامی ایران است که در ۷۵ کیلومتری جنوب غربی اصفهان و در زمینی به وسعت ۳۵ کیلومتر مربع واقع شده است. عملیات اجرایی این پروژه عظیم صنعتی با شروع جنگ تحمیلی آغاز شد و اکنون جایگاه این شرکت در دنیا به‌عنوان بزرگ‌ترین تولید‌کننده فولاد تخت (رول‌های فولادی) در خاورمیانه و شمال آفریقاست. این شرکت تولید‌کننده محصولات فولادی از ضخامت ۱۸/ ۰ تا ۱۶ میلی‌متر به‌صورت کلاف، ورق گرم نورد شده و سرد نورد شده، کلاف و ورق قلع‌اندود، کلاف گالوانیزه و کلاف رنگی است که علاوه بر تامین نیاز داخلی اکنون به چهل کشور دنیا صادر می‌شود. این شرکت در حوزه مسوولیت‌های اجتماعی نیز از سرآمدان ایران است.

ساخت ورزشگاه نقش جهان اصفهان، تکمیل مصلی اصفهان، ساخت مدارس و... از آن جمله‌اند. روند توسعه صنعتی پایدار از صنایع مادر همچون فولاد آغاز می‌شود. تجربه‌ای که در کشور‌های کره جنوبی و پیش از آن در ژاپن به اثبات رسیده و البته چین را می‌توان مهم‌ترین کشوری به شمار آورد که نبض تولیدات صنعتی خود را از یک بستر قدر‌تمند آغاز کرد و سپس به یک روند توسعه صنعتی نسبتا پایدار دست یافت.

در ایران صنعت فولاد را باید از صنایع مهمی به شمار آورد که می‌تواند زیرساخت‌های اصلی در فاز توسعه صنعتی را فراهم کند. البته توسعه صنعتی در کشورمان تفاوت‌های جدی با سایر کشور‌های شرق آسیا داشته و می‌توان گفت که حتی با کشور‌های منطقه نیز تفاوت‌هایی جدی دارد.

نیاز به ورق‌های صنعتی فولادی برای کشور به قدری مهم بود که حتی در حساس‌ترین دوره‌های تاریخی در کشور به آن پرداخته شده است. نفت‌خیز بودن ایران و ذخایر گسترده گاز طبیعی به خطوط لوله انتقال بسیاری نیاز دارد که البته به مرور زمان نیاز به تعویض آن برای بسیاری از پروژه‌ها در دستور کار قرار می‌گیرد.

تلاش برای افزایش حجم و ظرفیت تولید ورق فولادی سال‌هاست که در اقتصاد صنعتی ایران به‌عنوان یک رویکرد مهم در دستور کار قرار گرفته است و به مرور زمان شاهد توسعه این فاز هستیم اگرچه برخی سنگ‌اندازی‌ها را نمی‌توان در این خصوص نادیده گرفت. شاید صحبت‌کردن از سرعت‌گیر‌های رونق این صنعت به بحث مجزایی نیاز داشته باشد آن هم در وضعیتی که تحریم‌ها به کمک برخی دست‌انداز‌های داخلی آمده است تا روند توسعه و افزایش ظرفیت تولید دستخوش ابهام شود. شاید زمان پرداختن به برخی واقعیت‌های زیرپوستی در این صنعت (و بازار ورق‌های فولادی) نزدیک باشد اگرچه هم‌اکنون این زمان (هنوز) فرانرسیده است.

این در حالی است که سرعت‌گیر‌های موجود در روند توسعه صنعت ورق‌های فولادی اثرگذاری بزرگی بر روند توسعه صنعتی، افزایش ظرفیت یا حجم معاملات ورق در بورس کالا اثرگذاری خاصی نداشته است، ولی به معنای آرامش این حوزه نیست. نمی‌توان از ورق‌های فولادی نام برد، ولی از نام فولاد مبارکه غافل ماند آن‌هم در شرایطی که مهم‌ترین واحد فولادسازی در کشور محسوب شده و اکنون جایگاه این شرکت به‌عنوان بزرگترین تولید‌کننده فولاد تخت (رول‌های فولادی) در خاورمیانه و شمال آفریقا برجسته‌تر از قبل ارزیابی می‌شود. افزایش ظرفیت تولید، تقویت ماشین آلات موجود و راه‌اندازی خطوط نورد جدید مواردی است که در این شرکت در حال انجام است.

واقعیت آن است که اکنون با توجه به افزایش نیاز بازار داخلی و خارجی به ورق‌های فولادی، خط نورد گرم فعلی فولاد مبارکه جوابگوی نیاز صنایع پایین‌دستی نیست، چرا که ظرفیت تولید کوره‌ها در (واحد اصلی) فولاد مبارکه ۷ میلیون تن و ظرفیت نورد گرم با تمام ظرفیت‌های بهبود یافته در سال‌های اخیر حداکثر ۵ میلیون تن در سال است، که نسبت به ظرفیت نهایی فولادسازی ۲ میلیون تن کسری دارد و برای نورد این ۲ میلیون تن اضافه، باید فکری می‌شد. خط جدید نورد گرم ۲ فولاد مبارکه در راستای تکمیل طرح شهید خرازی، تدبیری بود که برای حل این مشکل اندیشیده شد.

به‌عنوان مثال از زمان راه‌اندازی خط موجود، بخشی از نیاز‌های بازار از طریق این خط تولید و بقیه از خارج از کشور تامین می‌شد که با راه‌اندازی خط جدید، نیاز کشور کاملا از واردات مرتفع خواهد شد. با توجه به نفت‌خیز بودن ایران و نیاز بسیار زیاد صنعت نفت به لوله‌های انتقال نفت و گاز که عمدتا از نوع ترش (همراه با گوگرد بالا) است امکان تولید رول ورق برای ساخت لوله‌های با اقطار بزرگ و ضخامت زیاد وجود نداشت، نیاز صنایع نفت به تولید گرید‌های جدید فولادی از قبیل: API X. ۷۰ است که صرفا با راه‌اندازی این خط جدید مقدور خواهد بود.

همچنین ضخامت تولیدی نورد فعلی از ۵/ ۱ تا ۱۶ میلی‌متر است که پاسخگوی نیاز کشور به کلافِ ورق، جهت استفاده در بخش‌های نفت، گاز و آب به محصولات با ضخامت بالاتر نیست و خط جدید، کلاف فولادی با ضخامت ۲/ ۱ تا ۴/ ۲۵ میلی‌متر و عرض تا ۲ هزار میلی‌متر را تولید می‌کند و این نیاز را پوشش خواهد داد. این در حالی است که نیاز گسترده صنعت خودرو به ورق‌های خاص با استحکام بالای سبک DP ۱۱۸۰، برای استفاده در بدنه خودروها، باعث سبک‌سازی و استحکام بخشیدن به بدنه خودرو و در نتیجه کاهش آلودگی، ایمنی بالا و صرفه‌جویی هزینه‌های سوخت آن می‌شود که با راه‌اندازی این خط مرتفع خواهد شد.

اکنون بیشترین نیاز صنایع لوله و پروفیل به‌صورت عمومی ضخامت‌های زیر ۲ میلی‌متر است که به‌دلیل فرسودگی خط موجود امکان پوشش کامل این نیاز در این ضخامت وجود ندارد و با احداث خط جدید می‌توان ضخامت‌های تا ۲/ ۱ میلی‌متر را با استحکام بالا و به‌صورت سبک تولید کرد که در هزینه‌های تمام شده مشتریان ساختمانی نیز موثر خواهد بود. همچنین در حال حاضر امکان تولید گرید پراستحکام QSD ۷۰۰ برای تولید شاسی خودرو سنگین وجود نداشته و تولیدات خط جدید نورد گرم ۲ می‌تواند این امکان را برای کشور برای اولین بار فراهم کند. ضمن اینکه خط فعلی بیشتر پاسخگوی نیاز بخش تجاری و ساختمانی است.

در صورتی که نیاز صنایع کشور به محصولات مستحکم و سبک روز به روز با راه‌اندازی خط نورد گرم ۲ بیشتر می‌شود. از سوی دیگر با توجه به وجود ظرفیت تولید ورق برای صنایع لوازم خانگی با عرض بالا در واحد نورد سرد فولاد مبارکه، این ظرفیت در خط نورد گرم ایجاد نشده است که خط نورد گرم ۲ برای صنایع لوازم خانگی نیز بسیار مصرف خواهد داشت.

این در حالی است که در خط جدید با عنایت به تکنولوژی پیشرفته آن، نیاز به قطعات یدکی، تعمیرات و توقف تولید بسیار کمتر از خط موجود است.

تکنولوژی خط موجود مربوط به دهه ۱۹۷۰ میلادی است، اما تکنولوژی خط جدید به‌روزترین تکنولوژی روز دنیاست. همچنین عدم امکان تولید محصولات دوفازی DP ۸۰۰ و DP ۶۰۰ برای استفاده در بدنه خودرو که فولادی با ضخامت کم و استحکام بسیار بالا است، تحول شگرفی در صنعت خودرو اتفاق خواهد افتاد. این تحول از حیث افزایش ایمنی، کاهش مصرف سوخت، آلودگی کمتر هوا و سرعت بیشتر در خودرو خواهد بود.

پس از ۱۲ سال بدعهدی طرف‌های اروپایی و چالش‌های پیش‌رو برای راه‌اندازی خط نورد گرم ۲ فولاد مبارکه، پس از برجام نیز تلاش‌هایی برای انجام این پروژه صورت گرفت که با کارشکنی‌های آمریکا و تحریم‌های جدید همه آن‌ها ملغی شد. اکنون انعقاد قرارداد نورد گرم ۲ در راستای تکمیل طرح شهید خرازی در فولاد مبارکه، یکی از دستاورد‌های ارزنده ملی در دوران پساتحریم خواهد بود که عملیات اجرایی آن با مشارکت ۵۰ درصدی تامین‌کنندگان داخلی (و قابل افزایش تا ۷۰ درصد) و ۵۰ درصد با مشارکت خارجی در بخش‌هایی که توان داخلی برای تامین آن وجود ندارد، انجام خواهد پذیرفت.

در این قرارداد شیوه‌ای نو در مشارکت‌های خارجی در پیش گرفته شده است. به‌طوری‌که تامین‌کنندگان خارجی علاوه بر تامین قطعاتی که در داخل کشور توان تولید آن نیست، اصل تمام نقشه‌ها، برنامه‌ها، نرم‌افزارها، شیوه‌نامه و دستورالعمل‌های اجرایی را نیز به فولاد مبارکه تحویل خواهند داد که در واقع به نوعی دانش فنی و تکنولوژی احداث خط نوردگرم توسط فولاد مبارکه خریداری می‌شود و البته درازای این بخش نیز صرفا با تهاتر تحویل تولیدات فولاد مبارکه، قرارداد و عملیات اجرایی آغاز خواهد شد.

برخی از مزایای احداث واحد نورد گرم ۲:

ـ. اشتغال ۱۰۰۰ نفر به‌صورت مستقیم و ۷۰۰۰ نفر به‌صورت غیر مستقیم.

ـ. بی‌نیازی کشور از واردات ورق‌های فولادی ویژه نفت و گاز.

ـ. تولید ورق‌های فولادی عریض برای تولید لوله‌های انتقال آب.

ـ. تولید ورق‌های استحکام بالا با وزن کمتر برای ساخت خودرو‌هایی سبک وزن با مصرف سوخت پایین‌تر و ایمنی بالاتر.

ـ. تولید ورق‌های فولادی ویژه شاسی خودرو‌ها و ماشین‌های سنگین.

ـ. تولید ورق‌های فولادی با ضخامت کمتر و استحکام بیشتر برای مصارف ساختمانی و صنایع لوله و پروفیل.

ـ. جلوگیری از عرضه تختال مازاد کشور بدون ارزش افزوده و افزایش تولید ناخالص ملی.

ـ. ایجاد بازار بین‌المللی و فرصت صادرات ورق گرم نوردشده با اتکا به اقتصاد درون‌زا و برون‌نگر برای توسعه صادرات غیر‌نفتی.

ـ. تنوع بخشیدن به سبد محصولات فولاد مبارکه با توجه به تقاضای روزافزون صنایع داخلی و خارجی.