سعید هاشمی
شیوع طغیان جوکرها
جوکر که یک موفقیت بزرگ در گیشه بود، توانست چندین رکورد فروش در ماه اکتبر را جابهجا کند. فیلم بیش از ۱ میلیارد دلار در سراسر جهان فروش کرده در حالیکه بودجه ساخت آن ۵۵ میلیون دلار است که آن را به ۳۴ا مین فیلم پرفروش تاریخ سینما، ششمین فیلم پرفروش سال ۲۰۱۹ و پرفروشترین فیلم در تاریخ سینما تبدیل میکند. جوکر همچنین پرفروشترین فیلم کارنامه فیلیپسو فینیکس (کارگردان و بازیگر نقش جوکر) و تنها فیلم تاریخ سینما است که توانسته به فروش میلیاردی برسد.
ددلاین هالیوود تخمین زد که جوکر ۴۶۴ میلیون دلار برای شرکت فیلمسازی برادران وارنر سود به ارمغان آورده است که آنرا تبدیل به پرسودترین فیلم تاریخ سینما میکند که بر مبنای یک شخصیت کمیک ساخته شدهاست.
جوکر در ۷۷امین دوره مراسم گلدنگلوب در چهار رشته؛ از جمله بهترین فیلم درام و بهترین بازیگر نقش اول مرد فیلم در امبرایفینیکس نامزد جایزه شدهاست. و، اما جوکر کیست؟
در دنیای خیالی، جوکر یک شخصیت ابر شرور درکتابهای کمیک آمریکایی بود. شخصیت آن توسط نویسندگان و طراحان کتاب کمیک یعنی بابکین، جریرابین سونوبیلفینگر خلق شد و برای اولین بار در نخستین جلد کتابهای کمیک بتمن (۲۵ آوریل ۱۹۴۰) حضور پیداکرد. جوکر یکی ازشخصیتهای منفی داستانهای بتمن است.
و اما در جدیدترین نسخه سینمایی به نمایش درآمده برای شخصیت جوکر، در سال ۱۹۸۱ مرد میانسالی به نام آرتور فلک به همراه مادر خود پنی در شهر گاتهامز ندگی میکند. آرتور به عنوان دلقک در مهمانیهای مختلف ظاهر شده و خرج خود را این گونه درمیآورد. گاتهام با جرم و جنایتهای سازمانیافته مواجهشده و فقر و بیکاری مردم شهر از جمله آرتور را آزار میدهد. آرتور به یک اختلال عصبی نا خویشتنداری عاطفی دچار است و در مواقعی که کنترل خود را از دست میدهد، بهطرز هیستری میخندد. آرتور که در وضعیت بدی به سر میبرد، بعد از وقایع متعدد از جمله آزار و اذیتهای دیگران، بیاعتنایی و طرد شدن از سوی افراد جامعه و همچنین مورد حمله قرار گرفتن توسط سارقان گاتهام، تصمیم میگیرد که زندگی خود را تغییر دهدکه این اقدامات او به مرور منجر به شورش مردم فقیر علیه ثروتمندان در گاتهام میشود.
پیدایش و شیوع جوکرهای حقیقی در جوامع امروزی
همان گونه که در سکانسهای پایانی این فیلم دیده میشود، شهر آشوبزده گاتهام را اعتراضات و اغتشاشات مردمی فرا گرفتهاست که نقطه اشتراک این صحنهها، برخورداری معترضان از ظواهر و آرایش جوکر است که به نوعی گویای وجود تعداد زیاد نارضایتی هم شکل در یک جامعه است.
نقش محیط در خلق شخصیت جوکر
گذشته از واکاوی نقش جوکر در ایجاد اعتراضات و اغتشاشات گستردهای که یک شهر را به بینظمی، ناامنی و آشوب میکشد و دامان مقامات سیاسی را نیز میگیرد تا جایی که حتی موجب کشته شدن یک شخصیت مشهور سیاسی و همسرش توسط یکی از جوکرها به ضرب گلوله و در پیش چشمان فرزندش میگردد، (که اتفاقا همین فرد سیاسی مشهور از اثرگذارترین عوامل نگونبختی این جوکر از دوران طفولیتش بوده) مهمترین نکته در چرایی و چگونگ پیدایش و شیوع تفکر جوکری در جوامع گوناگون است که اگر این پدیده با جدیت و بطور دقیق و روانکاوانه مدیریت نگردد، پر واضح است که بروز و اشاعه این گونه آسیبها در دراز مدت، ضمن تخریب و نابودی منابع و اموال جامعه، موجب ایجاد هرج و مرج، آسیب جدی به اعتماد و اطمینان مردم، عدم امنیت و قتل و کشتار فراگیر در سطح یک کشور میشود.
البته در منطقه پر التهاب خاورمیانه، علاوه بر مشکلات و بحرانهای اقتصادی، همواره حضور قدرتهای خارجی و دخالت در امور کشورهای این منطقه سبب تنش، ناامنی و بروز جنگهای زیادی شده است که وضعیت بیثبات و ویرانههای سوریه، عراق و لبنان بهترین شاهدان این مدعا هستند.
گذشته از دلایل مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و ... در بروز این تنشها و التهابات، نکته جالب و مرتبط با موضوع این بحث، الهامگیری برخی هنرمندان و تعدادی از معترضین از شمایل و آرایش شخصیت جوکر در هنگامه اعتصابها و آشوبهای کشورهای عراق، لبنان، بولیوی، شیلی و هنگ کنگ بود که بنظر میرسد با ملحوظ داشتن حتی یک درصد از احتمالات، میتوان نتایج زیر را از خلق و تکثیر شخصیتهای این چنینی توسط کمپانیهای بزرگ فیلمسازی، چون برادران وارنر که در مقام عمل بازوان پرقدرت صنعت پربازده اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی هالیوود به عنوان یک اهرم بسیار پر کاربرد در ایجاد، گسترش و نزج هژمونی غرب در میان سایر کشورها و خصوصا در میان کشورهای جهان سومی در حال توسعه و توسعه نیافته، متصور بود:
الف) قدرت فراگیر و تاثیرگذار رسانه و فعالیت در عرصههای فرهنگی و هنری همچون سینما که اکران یک فیلم در مدت زمانی کوتاه، چگونه حتی در کشورهای بحران زده و دچار آشوب هم در دسترس و مورد استفاده ابزاری گروههای هدف قرار میگیرد.
ب) باتوجه به کارایی و اثربخشی بسیار زیاد این تیپها و شخصیتها به عنوان نماد و سمبل مبارزه بر علیه موجودیت جوامع خودمانی شان، اقدام برای تولید و تکثیر این گونه موجودات از موثرترین راه کارها برای ایجاد تنش و التهابات گسترده اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در کشورهای هدف است.
ج) صحنه گردانان غربی در لوای حمایتهای مادی و معنوی از افراد محروم و مستضعف جامعه درگیر که بر علیه ظلم و تبعیضهای موجود در جوامع خودشان قیام میکنند، با بهرهگیری از رسانههای قدرتمند در اختیار، این اقدامات را جنبشهای مردمی، آرمان خواهانه و بر علیه وضعیت موجود در آن کشور نمایش میدهند. (در دنیای واقعیت، تصویری جدای از اقدامات عامدانه، طولانی مدت و صرف هزینههای کلان در راستای ایجاد عدم امنیت و بروز اعتراضات و اغتشاشات گسترده در بسیاری از کشورها که هم اکنون نیز شاهد آن هستیم.)
علی ایحال اگر بخواهیم به نمونههای وطنی این گونه اعتراضات و اغتشاشات هم گریزی بزنیم، اتفاقات و حوادث اخیر در ایران هم در موارد مشابهی از این قوائد مستثنی نیست.
وقایعی که در مقاطع زمانی مختلف شاهد آنها بودهایم ولی به جهت کمیت و کیفیت موج تخریبها و خشونتها قطعا اغتشاشات فراگیر ماه اخیر با اتفاقات سالهای ۹۶، ۸۸ و ۷۸ بسیار متفاوت ارزیابی میگردد. در اینکه بعد از اعلام افزایش نرخ بنزین، عده قابل توجهی از افراد جامعه در واکنش به این مقدار از گرانی سوخت، سوء تدبیر و عدم مدیریت به موقع مدیران شهری در شرائط بحران، افزایش نرخ ارز، تورم، گرانیهای مستمر کالاهای اساسی در سالهای اخیر، افزایش نرخ بیکاری و یا هر آسیب اجتماعی دیگر اقدام به اعتراض مودبانه و تجمعات مسالمت آمیز کردند، هیچ شک و بحثی نیست و قطعا بر هیچ کس پوشیده نیست که افراد عامی جامعه از حیث شخصیتی و رفتاری در ردیفی قرار نمیگیرند که منابع و اموال محل زیست خودشان را تخریب کنند و یا با انواع سلاح سرد و گرم به جان دیگر همنوعان خود بیافتند ولی نکته قابل تامل اینجاست که در وضعیت بحران و به هنگام ایجاد هرج و مرج و خصوصا قرار گرفتن افرادی همچون جوکرها به عنوان لیدر در رآس این اعتراضات، رنگ و بوی همین تجمعات مصلحانه به اغتشاش، آشوب و درگیری مسلحانه و کشتار عدهای از افراد بی گناه جامعه میشود که متاسفانه در اتفاقات اخیر در شهرهای مختلف ایران، خصوصا ماهشهر، صدرای شیراز، شهر قدس، شهریار، البرز، کرمان، یزد، زنجان و... شاهد آن بوده ایم؛ و در نهایت غمبارترین فصل داستان اینجاست که با وجود حجم انبوهی از تخریبهای ناشی از این درگیریها و اغتشاشات در سراسر کشور و صرف انرژی مضاعف برای بهبود اوضاع و برقراری نظم و همچنین اتلاف هزینههای قابل ملاحظه برای سامان دادن خرابیها و ویرانیهای صورت گرفته، این مطالبات به حق و جدی اقشار مختلف جامعه و بخصوص جوانان درگیر با معضلات و آسیبهای اجتماعی فراوان (عدم وجود بازار کار متناسب و مطلوب، تقریبا ناممکن بودن شرائط ازدواج، اشاعه اعتیاد، فقر، فحشاء و...)، است که تا حدود زیادی در غبار این حوادث و وقایع تلخ و آزاردهنده رنگ میبازد و با اینکه قاطبهی ملت بار دیگر به صحنه میآید تا از موجودیت و تمامیت ارضی این سرزمین باشکوه دفاع میکند، زخم دیگری بر پیکره نظام مقدس اسلامی واردشده و باز هم بر جمعیت مادرانی که با دیده اشک آلود، عزادار عزیزشان هستند، افزوده شد!
*کارشناس ارشد مدیریت فرهنگی