چالشهای آینده بازار طلای سیاه کدامند؟

آژانس بینالمللی انرژی در جدیدترین گزارش سالانه «دورنمای انرژی جهان» پیشبینی کرده که تقاضای جهانی برای نفت در اواسط دهه ۲۰۲۰ به پیک خود خواهد رسید و در دهه ۲۰۳۰ ثابت میماند.
بررسی نفت در آستانه ورود به دههای تازه نشان میدهد چالشهای پیش روی این ماده استراتژیک اگرچه با آنچه در دهه قبل وجود داشته تفاوت چندانی نخواهد داشت، با این حال انتظار میرود نوسانات بیشتری بازار نفت را تحتتاثیر قرار دهد. بررسی دهه گذشته و تحولات نفت در آن بار دیگر بیثباتی سوختهای فسیلی در برابر اتفاقات را گوشزد میکند.
اما فعالان اصلی صنعت نفت از تجربههایی که در دهه گذشته بر آنها گذشت، درس گرفتهاند. آنها آموختهاند که استراتژیهای موثرتری برای مقابله با بیثباتیهای بازار نفت اتخاذ کنند تا از تحولات و نوسانات آن آسیب کمتری ببینند. اما حتی با وجود تجربههایی که نفت در دهه گذشته داشته و باعث اتخاذ استراتژیهای جدید از سوی بازیگران صنعت نفت شده، نمیتوان انتظار داشت از این پس تحولات و روندهای مختلفی که در دنیا اتفاق میافتد بر نفت اثرگذار نباشد.
نشریه فوربس در گزارشی که به تازگی منتشر کرده، سال ۲۰۱۹ را در دهه گذشته مثالی نقض در رابطه با واکنش نفت به اتفاقات پیرامونی میداند. حمله به تاسیسات نفتی آرامکو در عربستان سعودی اتفاقی است که فوربس با اشاره به آن مینویسد: این حمله باعث ایجاد بزرگترین اختلال عرضه از سال ۱۹۹۱ و جنگ نفتکشها در خلیجفارس شد با این حال فراوانی نفت در بازار مانع از ریزش چشمگیر قیمتها شد و بازار با کمترین اختلال در مسیر خود حرکت کرد.
از دیگر اتفاقاتی که میتوان به آن اشاره کرد، اعمال تحریمهای نفتی آمریکا علیه ایران و ونزوئلا بوده است که در چند سال آخر دهه گذشته اتفاق افتاد. این تحریمها اگرچه امنیت عرضه انرژی دنیا را تحتتاثیر قرار داد با این حال کند شدن رشد تقاضای نفت خام در پی جنگ تجاری آمریکا و چین باعث شد این کاهش عرضه چندان به چشم نیاید. این درحالی است که اگر اثرات مخرب ناشی از جنگ تعرفهای آمریکا علیه چین وجود نداشت، قطعا جای خالی نفت ایران و ونزوئلا به وضوح احساس میشد.
همچنین در آخرین فرصت باقیمانده از دهه گذشته، ایالاتمتحده آمریکا تبدیل به صادرکننده خالص نفتی شد. به گزارش فوربس، آمریکا در سپتامبر گذشته ۹۰ هزار بشکه در روز بیش از آنچه واردات داشته، صادرات نفتخام و فرآوردههای نفتی داشته است؛ بنابراین این کشور برای نخستین بار از ۱۹۴۹ (که ثبت آمارهای واردات و صادرات آن آغاز شده) تبدیل به یک صادرکننده خالص نفت و فرآوردههای نفتی شد.
آغاز جنگ تجاری میان آمریکا و چین از حدود ۱۸ ماه قبل به اینسو نیز از دیگر اتفاقات مهم بازار نفت در دهه گذشته بود. با آغاز جنگ تعرفهای چشمانداز رشد تقاضای نفت خام تیره شد، درست مانند اتفاقی که در سال ۲۰۱۰ رخ داد. در آن زمان (سال ۲۰۰۹ بهعنوان آخرین سال دهه دوم در قرن ۲۱) در پی وقوع رکود بزرگ اقتصادی، تولید ناخالص جهانی ۱/ ۵ درصد و در پی آن رشد تقاضای نفت خام نیز ۶/ ۱ درصد کاهش داشت. به این ترتیب با وقوع دومین رکود اقتصادی در پی جنگ تجاری، چشمانداز تقاضای نفت دو بار در دهه گذشته تحتتاثیر قرار گرفت.
آینده نفت در دهه پیش رو
از دیگر اتفاقات مهمی که در دهه گذشته برای نفت رخ داد، توافق کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای کاهش تولید بود. این توافق اواخر ۲۰۱۶ برای پیشگیری از سقوط مداوم قیمتها حاصل شد و همچنان ادامه دارد.
دومین اتفاقی که میتواند بازار نفت را تحتتاثیر قرار دهد، اجرای قانون سازمان بینالمللی دریانوردی (IMO) از اول ژانویه ۲۰۲۰ است که بر استفاده کشتیها از سوخت کمسولفور تاکید دارد. این اقدام در راستای کاهش گازهای گلخانهای است و منجر به تغییر مسیر بازار نفت به سمت نفتهای شیرین و سبک و افزایش تقاضای این نوع نفت خواهد شد. اما قانون جدید IMO تنها اقدام برای جلوگیری از گرم شدن کرهزمین نیست.
در عین حال، در بسیاری از پیشبینیها، این موضوع مطرح شده که تقاضا برای نفت در حدود سال ۲۰۳۰ یا در دهه ۲۰۳۰ به پیک خود خواهد رسید. آژانس بینالمللی انرژی در جدیدترین گزارش سالانه «دورنمای انرژی جهان» پیشبینی کرده که تقاضای جهانی برای نفت در اواسط دهه ۲۰۲۰ به پیک خود خواهد رسید و در دهه ۲۰۳۰ ثابت میماند.
در کنار عوامل یاد شده، نمیتوان از عوامل سیاسی، اقتصادی و امنیتی و اثرات آنها بر بازار نفت چشمپوشی کرد. این عوامل میتوانند عدم اطمینانها و نوسانات بازار نفت را در دهه پیشرو تشدید کنند. تداوم تنشهای تجاری ایالات متحده آمریکا و چین، انتخابات ریاستجمهوری آمریکا در نوامبر ۲۰۲۰، خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا و همچنین درگیریهای منطقهای در خاورمیانه از جمله عوامل غیرقابل پیشبینی هستند که بر نفت و گاز اثر مستقیم خواهند داشت.