به‌نظر می‌رسد ریاض و دیگر کشورهای عربی در فاصله دو هفته روی کار آمدن دولت بایدن، تلاش می‌کنند تا بار دیگر اتحاد- همیشه شکننده- خود را احیا کنند.
احسان ابطحی در روزنامه دنیای اقتصاد نوشت: پس از سه سال و نیم محاصره زمینی، دریایی و هوایی قطر و قطع رابطه دیپلماتیک چهار کشور عربستان سعودی، مصر، امارات و بحرین با دوحه، هفته گذشته شیخ تمیم، امیر قطر برای شرکت در نشست سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس وارد عربستان شد و مورد استقبال گرم محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی قرار گرفت. این دو درحالی‌که ماسک به‌صورت داشتند، بدون رعایت پروتکل‌های بهداشتی یکدیگر را به آغوش کشیدند.
اما سوال اینجاست که ماجرای قهر و آشتی قطر با همسایگانش، آن هم دو هفته پیش از روی کار آمدن جو بایدن، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا چه بود و چه پیامی برای ایران دارد؟
در سال ۲۰۱۷ خبرگزاری رسمی قطر هک و روی خروجی این سایت سخنانی به نقل از شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی، امیر قطر منتشر شد که به‌شدت از تحریک احساسات ضد‌ایرانی انتقاد می‌کرد. این سخنان تنها چند روز پس از سفر منطقه‌ای دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور فعلی آمریکا به منطقه بیان شده بود. مقامات قطری بلافاصله این اظهارنظر را از روی سایت خبرگزاری‌شان حذف کردند و از FBI خواستند در تحقیقات برای شناسایی عوامل هک شدن این سایت کمک کند. مقامات دوحه همچنین خواستار خویشتنداری ریاض و ابوظبی شدند.
این در شرایطی بود که رسانه‌های عربستان و امارات و مقامات مذهبی این دو کشور قطر را متهم می‌کردند که روند منزوی کردن ایران را مختل کرده‌است. ریاض، قاهره، ابوظبی و منامه، همچنین دوحه را متهم می‌کردند که روابط دوستانه‌ای با ایران دارد و از گروه‌های تروریستی مانند القاعده، داعش و همچنین اخوانالمسلمین حمایت می‌کند، گروه‌هایی که در بسیاری از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، به‌عنوان گروه‌های تروریستی شناخته می‌شوند.
اما رقابت بین قطر و همسایگانش تنها محدود به خلیج‌فارس نبوده و نیست. این دو جبهه، در بسیاری از کشورهای بحران‌زده از جمله لیبی درگیر جنگ نیابتی بوده و هستند.
همین مساله و نزدیکی دوحه به اخوانالمسلمین باعث شد تا قطر به ترکیه نزدیک‌تر شود، کشوری که رئیس‌جمهورش، یعنی رجب طیب اردوغان گرایش‌ها و پیوند‌های عمیقی با اخوانالمسلمین دارد.
پس از این بحران، ایران و ترکیه کمک بسیاری به قطر کردند تا از شوک محاصره توسط همسایگانش در امان بماند. همزمان روابط ترکیه با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس رو به تیرگی گذاشت. برای مثال، ترکیه با هدف مبارزه با نیروهای مورد حمایت امارات در لیبی، به این کشور نیرو اعزام کرد و پس از آن در سال ۲۰۱۸، اطلاعات بسیار مهمی درباره دست داشتن محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان و حاکم دوفاکتوی این کشور با قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول منتشر کرد. پیوند‌های قطر با ترکیه در سوریه نیز در جهت مخالف منافع ریاض و دیگر کشورهای عربی بود.
تهران نیز به واسطه تنش‌های عمیق با ریاض تلاش کرد تا دوحه را به سمت خود متمایل کند. ایران حریم هوایی خود را در اختیار هواپیما‌های قطری قرار داد و در شکستن حصر این کشور بسیار کوشید.
اما دلیل آشتی دوحه با چهار کشور عربی در این مقطع زمانی چیست؟
به‌نظر می‌رسد ریاض و دیگر کشورهای عربی در فاصله دو هفته روی کار آمدن دولت بایدن، تلاش می‌کنند تا بار دیگر اتحاد- همیشه شکننده- خود را احیا کنند. آنها از این نگرانند که دولت جدید آمریکا بر خلاف دولت ترامپ در مسیر تنش‌زدایی با ایران گام بردارد و منافع آنان را به‌شدت به خطر بیندازد. احتمال دستیابی به یک توافق احتمالی بین تهران و واشنگتن و بازگشت دولت آمریکا به برجام، سران عرب را شدیدا نگران کرده و آنان تصمیم گرفته‌اند دست‌کم به‌طور تاکتیکی با یکدیگر به مصالحه برسند تا شاید بتوانند موضعی قوی‌تر برای رویارویی با برنامه هسته‌ای، موشکی و نقش منطقه‌ای ایران داشته باشند.
به عبارت دیگر، پیروزی بایدن و پایان حمایت بی‌قید و شرط ترامپ از عربستان کاتالیزور این توافق بود و ریاض را مجاب کرد تا از همه ۱۳ شرط خود، از جمله قطع رابطه دیپلماتیک دوحه با تهران، عدم حمایت از اخوانالمسلمین و تعطیلی شبکه الجزیره، عقب‌نشینی کند.
از آن سو واشنگتن، با هدایت جراد کوشنر، داماد ترامپ و همچنین با حمایت از میانجی‌گری کویت، تلاش فشرده و گسترده‌ای انجام داد تا این آشتی پیش از بیستم ژانویه- اول بهمن- یعنی روز تحلیف جو بایدن، انجام شود. دستگاه دیپلماسی ترامپ با هدف تضعیف تهران، ریاض را به‌شدت تحت فشار قرار داد تا به این آشتی تن دهد.
از آن‌سو، ترکیه نیز مدتی است تلاش می‌کند روابط خود را با عربستان، مصر، امارات و حتی اسرائیل باز‌سازی کند. این اقدامات دیپلماتیک اردوغان نیز قطعا بی‌ارتباط با روی کار آمدن قریب‌الوقوع دولت بایدن نیست. آرایش سیاسی در خاورمیانه درحال تغییر است و همه قدرت‌های منطقه‌ای، از آنکارا گرفته تا قاهره و ریاض، از احتمال تقویت موضع ایران برآشفته شده‌اند.
توماس فریدمن، ستون‌نویس روزنامه نیویورک‌تایمز، در سال ۲۰۱۳ و پیش از امضای برجام، مقاله‌ای با عنوان «آه برادر؛ برادر بزرگ‌تر دارد برمی‌گردد» نوشت که در آن از ایران به‌عنوان برادر مقتدر‌تر کشورهای منطقه‌ای یاد کرده بود.
به‌نظر می‌رسد تاریخ درحال تکرار است و برادران دیگر، از بازگشت برادر بزرگ‌تر به‌شدت برآشفته و هراسان شده‌اند.
