جایگاه قطر در استراتژی خاورمیانه روسیه

استاسا سالاکانین - نویسنده و تحلیلگر؛ همکاری روزافزون قطر و روسیه در سال‌های اخیر، معمولا ازسوی رسانه‌ها با عناوینی شورانگیز توصیف شده و با پیش‌بینی‌هایی درخشان همراه بوده است؛ اما مشارکت آن‌ها واقعا در چه حد است و با چه محدودیت‌هایی روبه‌رو است؟ هرچند قطر و روسیه برای چندین دهه از روابط دوجانبه مستحکمی برخوردار بوده‌اند، کارشناسان هر دو کشور بروز «تغییری ناگهانی» را در این روابط اعلام کرده‌اند؛ به‌ویژه در‌پی مجمع اقتصادی بین‌المللی سن‌پترزبورگ (SPIEF) در اوایل ژوئن که قطر برای شرکت در این مجمع به‌عنوان یک کشور میهمان دعوت شد.

در دهه گذشته، قطر با سرمایه‌گذاری‌های متنوعی به مبلغ بیش از ۱۳ میلیارد دلار، به یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران خارجی روسیه تبدیل شده است. این امر بسیاری را بر آن داشته تا بپرسند: آیا می‌توان این روابط مستحکم دوجانبه را به همسویی‌های دیپلماتیک و سیاسی نزدیک‌تری بدل کرد؟

ساموئل رامانی، تحلیلگر ژئوپلیتیک که بر سیاست خارجی روسیه در خاورمیانه تمرکز دارد، به امواج. میدیا گفت مشارکت قطر در مجمع اقتصادی بین‌المللی سن‌پترزبورگ برای همه طرف‌ها برد-‌برد است. او توضیح داد که این مشارکت برای قطر، نشانگر جایگاه صعودی‌اش در استراتژی خاورمیانه روسیه است. برای مجمع، سرمایه‌گذاری قطر منجر به افزایش اعتبار جهانی می‌شود. سرمایه‌گذاری‌های میان این دو کشور، به‌ویژه سرمایه‌گذاری قطر در روسیه، بسیار درخور‌توجه بوده است.

در دهه گذشته، سازمان سرمایه‌گذاری قطر، ۵۰۰ میلیون دلار از سهام بانک دولتی VTB روسیه و ۲۵ درصد از فرودگاه پالکوو سن‌پترزبورگ را خریداری کرده است. این سازمان مالک همین مقدار از فرودگاه ونوکووا مسکو نیز هست. در سال ۲۰۱۷، سازمان سرمایه‌گذاری قطر ۱۹ درصد از غول نفتی روسیه، روس‌نفت را به قیمت ۱۱ میلیارد دلار خرید؛ بنابراین این سازمان پس از دولت روسیه که ۵۰ درصد از سهام این شرکت را در اختیار دارد و شرکت نفت و گاز بریتانیایی بریتیش پترولیوم، با سهمی کمی بیش از ۱۹ درصد، سومین سهام‌دار بزرگ این غول نفتی محسوب می‌شود.

محدودیت‌های همکاری

تجارت دوجانبه بین قطر و روسیه، هنوز به نسبت ناچیز است؛ اما داده‌های موجود نشانگر روند صعودی امیدوار‌کننده‌ای هستند؛ چراکه مبادلات تجاری در دو سال گذشته حدود ۴۷ درصد افزایش داشته و در سال ۲۰۲۰، به ۲۹۶ میلیون دلار رسیده است. در‌حال‌حاضر به نظر می‌رسد که هر دو کشور انتظار رشد سریع تجارت را می‌کشند؛ به‌ویژه پس از برگزاری مجمع اخیر اقتصادی بین‌المللی سن‌پترزبورگ.

اما از دید سرگئی سوخانکین، یکی از اعضای بنیاد جیمز تاون و مشاور مؤسسه تحلیلی خلیج فارس در واشنگتن، درباره روابط اقتصادی میان قطر و روسیه پیشرفت چشمگیری رخ نخواهد داد. او می‌گوید که هرچند ممکن است تغییرات محدودی رخ دهد؛ مانند افزایش همکاری در بخش پزشکی از‌جمله واکسن کووید-۱۹، کشاورزی، گردشگری و همکاری‌های فنی و نظامی، اما در سایر بخش‌ها این پیشرفت صادق نخواهد بود. او در حقیقت تأکید کرد که این دو کشور در حوزه انرژی رقبای اصلی یکدیگر هستند؛ چراکه قطر و روسیه هر دو به‌دنبال مشتریانی برای تولیدات گاز طبیعی مایع خود هستند.

با وجود این رقابت جزئی، سوخانکین قطر را رقیب اصلی روسیه برای بازار گاز طبیعی مایع چین به حساب نمی‌آورد. به گفته او، مسکو بیشتر علاقه دارد نقش استرالیا را کاهش دهد. این کشور نیز برای چین گاز طبیعی مایع تهیه می‌کند و به‌تازگی با پکن به اختلاف خورده است.

سوخانکین توضیح داد: «روسیه آشفتگی سیاسی-اقتصادی بین کانبرا و پکن را به‌عنوان فرصتی برای افزایش مقدار صادرات گاز طبیعی مایع از روسیه به چین می‌بیند». از این گذشته، در‌حالی‌که روسیه و قطر درباره بحران‌های مهم منطقه‌ای اختلاف نظر دارند، بعید است در موضوعاتی مانند سوریه و لیبی به تفاهم برسند. به گفته هانا نوته، محقق مرکز جیمز مارتین، مرکز مطالعات عدم اشاعه، نشست سه‌جانبه وزرای خارجه روسیه، ترکیه و قطر -که تا حدی برای هماهنگ‌سازی رویکرد‌ها نسبت به بحران‌های منطقه بود- به همان یک جلسه محدود شد و بعید به نظر می‌رسد که شبیه به نشست آستانه ترویکا [روسیه -ترکیه-ایران]به یک قالب منظم تبدیل شود.

همچنین به علت محدودیت‌هایی که به آن‌ها اشاره شد، با وجود روابط گرم‌تر دوحه و مسکو، نباید انتظار همکاری رسمی داشت. تمایل قطر در درجه اول به کشور‌های دیگر است. اگرچه نقش منطقه‌ای روسیه افزایش یافته است؛ اما در اولویت دستور کار استراتژیک دوحه قرار ندارد. با این همه، این دو کشور از طریق معاملات تجاری متعدد توانسته‌اند تا حدی از نفاق موجود بکاهند و راه را برای مشارکت ژئوپلیتیک عمل‌گرا که بر احترام متقابل استوار است، هموار کنند.

اینکه قطر، روسیه را به‌عنوان یک قدرت ضروری جهانی و منطقه‌ای ببیند و همچنین در چشم روسیه، قطر یک سرمایه‌گذار برجسته جهانی، میانجی دیپلماتیک و قدرت نرم منطقه‌ای با شبکه‌ای عالی از شرکا، از‌جمله ایالات متحده، چین، هند و ترکیه باشد، ممکن است در سال‌های آینده برای هر دو طرف مفید واقع شود.

منبع: روزنامه شرق