کشف علت واقعی «بیماری ام اس»

فرارو- نزدیک به سه میلیون نفر در سراسر جهان به بیماری ام اس مبتلا هستند. دانشمندان گمان می‌کنند اکنون علت مرموز این بیماری لاعلاج را کشف کرده اند. به نظر می‌رسد دلیل آن ویروسی است که تقریبا هر یک از ما انتظار ابتلا به آن را داریم. بنابراین، این موضوع برای درمان و حتی پیشگیری از ام اس چه معنایی دارد؟

به گزارش فرارو به نقل از بی بی سی؛ مغز ما ارکستری از فعالیت الکتریکی است. میلیارد‌ها بازیکن منفرد به نام نورون سیگنال‌های الکتریکی دقیقی تولید می‌کنند. زمانی که سیگنال‌ها با یکدیگر جمع می‌شوند سمفونی حاصل این است که ما چه کسی هستیم و افکار مان، احساسات مان و کنترل ما بر بدن مان چگونه است و این که چگونه دنیای اطراف خود را تجربه می‌کنیم. اما در بیماری ام اس پای یک خرابکار در کار است. سیستم ایمنی بدن ما بر علیه نورون‌ها عمل کرده و نورون‌ها دیگر نمی‌توانند هماهنگ بازی کنند. این تاثیر می‌تواند ویرانگر باشد.

این که چه چیزی سیستم ایمنی را به بیراهه می‌کشد یک معمای طولانی و بحثی بی پایان بوده، اما مطالعات منتشر شده در سال جاری به طور قانع کننده‌ای انگشت اتهام را به سمت ویروس "اپشتین بار" نشانه گرفته اند.

پروفسور "گاوین جیووانونی" از دانشگاه کوئین مریلند به بخش جهانی "بی بی سی" می‌گوید:"شواهد بسیار قوی وجود دارند که نشان می‌دهند این ویروس احتمالا عامل ابتلای فرد به بیماری ام اس است".

ویروس اپشتین بار (EBV) به قدری شایع است که تقریبا همه ما می‌توانیم انتظار داشته باشیم که در طول زندگی خود به آن مبتلا شویم. بسیاری از ما حتی متوجه نمی‌شویم، اما این ویروس که به "بیماری بوسیدن" معروف است به عنوان تب غدد یا مونونوکلئوز نیز شناخته می‌شود. ویروس اپشتین بار دهه‌ها در فهرست مظنونان مسبب ایجاد بیماری ام اس قرار داشته، اما به دلیل اینکه این ویروس بسیار شایع است و ام اس بسیار نادر اثبات قطعی بودن این موضوع که این ویروس دلیل ابتلا به ام اس است کار دشواری به نظر می‌رسید.

شواهد مهمی از سوی ارتش آمریکا بدست آمده اند که حاصل نمونه خون گرفته شده از سربازان امریکایی است که هر دو سال صورت می‌گیرد. این نمونه‌ها در فریزر‌های مخزن سرم وزارت دفاع نگهداری می‌شوند و ثابت شده است که معدنی طلایی برای انجام تحقیقات هستند.

تیمی در دانشگاه هاروارد نمونه‌های ۱۰ میلیون نفر را بررسی کردند تا ارتباط بین اپشتین بار و مولتیپل اسکلروزیس را مشخص کنند. نتیجه مطالعه آنان که در مجله ساینس منتشر شد ۹۵۵ نفر را پیدا کرد که مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس تشخیص داده شده بودند و با استفاده از نمونه خون معمولی توانستند مسیر بیماری را ترسیم کنند.

پروفسور "آلبرتو آسچریو" از هاروارد به "بی بی سی" می‌گوید: "افرادی که به ویروس اپشتین بار آلوده نشده اند عملا هرگز به بیماری ام اس مبتلا نمی‌شوند". تنها پس از عفونت ویروس اپشتین بار است که خطر ابتلا به مولتیپل اسکلروزیس بیش از ۳۰ برابر می‌شود. این تیم سایر عفونت‌ها مانند سیتومگالوویروس را بررسی کردند، اما تنها اپشتین بار ارتباط شفافی با بیماری عصبی داشت.

سربازان به این ویروس مبتلا شدند. سپس علائم آسیب به مغز به نام پلی پپتید نور فیلامنت که اساسا آسیب به سلول‌های مغز است در خون ظاهر شد. سپس حدود پنج سال پس از آن ابتلا به ام اس تشخیص داده شد.

پروفسور آسچریو می‌گوید این مطالعه اولین شواهد قانع کننده‌ای است که نشان می‌دهد اپشتین بار باعث بیماری ام اس می‌شود. او می‌گوید که این موضوعی کاملا معمول است که ویروس‌ها افراد زیادی را آلوده کنند، اما تنها در موارد اندکی عوارض شدید ایجاد می‌کنند. به عنوان مثال، در جهان پیش از واکسن تقریبا همه کودکان مبتلا به فلج اطفال می‌شدند، اما از هر ۴۰۰ یک نفر فلج شده بودند.

اما چگونه می‌توان مطمئن شد؟

به مطالعه‌ای نیاز است که بتواند از ابتلای افراد به اپشتین بار جلوگیری کند و مشاهده شود که آیا به طور مشابه از ابتلا به مولتیپل اسکلروزیس نیز جلوگیری می‌شود یا خیر تا به طور قطعی ثابت شود که ویروس اپشتین بار نقش مهمی در ابتلا به بیماری ام اس دارد. با این وجود، تحقیقات مداومی وجود دارند که مشخص می‌کنند ویروس در داخل بدن چه می‌کند.

مبارزه برای جبران آسیب ناشی از ام اس

اگر روی یک نورون واحد تمرکز کنیم یک ساز در ارکستر مغز روی یک لایه چربی از عایق به نام غلاف میلین پوشیده شده است. این لایه چربی است که به سیگنال‌های الکتریکی اجازه می‌دهد تا نورون‌ها را با سرعت ۱۰۰ متر در ثانیه به پایین پرتاب کنند. با این وجود، در مولتیپل اسکلروزیس سیستم ایمنی به میلین حمله می‌کند پیام‌های الکتریکی را مختل می‌کند و در نهایت به نورون آسیب می‌رساند.

بسته به اینکه کدام قسمت از مغز یا نخاع تحت تاثیر قرار گرفته مولتیپل اسکلروزیس می‌تواند منجر به بی‌حسی، تاری دید، مشکل در راه رفتن، اختلال در گفتار شود و برخی افراد متوجه می‌شوند که حافظه یا احساسات شان تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

پروفسور "بیل رابینسون" ایمونولوژیست در دانشگاه استنفورد در کالیفرنیا تا چند سال پیش نسبت به ارتباط این موضوع بدبین بود. او می‌گوید:"من این ارتباط را نادیده گرفته بودم و معتقد بودم همه اپشتین بار دارند. بنابراین، گمان می‌کردم هیچ راهی وجود ندارد که این ویروس باعث ابتلای فرد به ام اس شود".

اکنون او نه تنها کاملا متقاعد شده بلکه فکر می‌کند می‌تواند نقاط ارتباط بین ویروس و غلاف میلین را اثبات کند. نتیجه مطالعه او که در مجله علمی نیچر منتشر شد نشان داد که غلاف میلین از هویت اشتباه رنج می‌برد و توسط بخش گیج شده سیستم ایمنی که گمان می‌کند در حال مبارزه با اپشتین بار است مورد حمله قرار می‌گیرد.

تیم او در حال بررسی سلول‌های B بودند که بخشی از سیستم ایمنی بدن است که آنتی‌بادی‌ها را برای جستجوی ویروس‌ها و سایر تهدیدات تولید می‌کند. این آنتی بادی‌ها به مهاجم چسبیده و به بقیه سیستم ایمنی سیگنال می‌دهند که از راه رسیده و حمله را آغاز کنند. در بیماران ام اس، آنتی بادی‌هایی که برای حمله به بخشی از ویروس طراحی شده بودند (پروتئینی به نام EBNA۱) هم چنین می‌توانند به پروتئین انسانی در مغز (به نام GlialCAM) بچسبند. این مورد از هویت اشتباه در سطح مولکولی از نظر علمی به عنوان یک واکنش متقاطع شناخته می‌شود.

پروفسور رابینسون می‌گوید:"ویروس یک واکنش متقاطع بین پروتئین ویروسی که شبیه پروتئین غلاف میلین است ایجاد می‌کند که منجر به آسیبی می‌شود که باعث علائم ام اس خواهد شد".

واضح است که این اتفاق برای همه افراد مبتلا به اپشتین بار رخ نمی‌دهد و عوامل دیگری مانند تولد در معرض خطر ابتلا به ام اس، زن بودن، ترومای دوران کودکی (ترومای روانی به عنوان نتیجه حوادثی قلمداد می‌شود که وقتی با استرس توام می‌شود احساس امنیت را از بین می‌برد) و محل زندگی شما (سطح پایین ویتامین د به دلیل مواجهه اندک با نور خورشید) می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد.

آیا می‌توانیم کاری در مورد آن انجام دهیم؟

یک تصویر واضح‌تر از علت مولتیپل اسکلروزیس ایده بهتری در مورد نحوه درمان یا حتی پیشگیری از آن ارائه می‌دهد.

یک چشم انداز بزرگ تکرار موفقیت در مقابله با ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) ایجاد کننده سرطان است. عفونت‌های HPV می‌تواند خطر ابتلا به سرطان‌ها از جمله سرطان‌های دهانه رحم، آلت تناسلی و دهان را افزایش دهند. با این وجود، برنامه واکسیناسیون دوران کودکی تاثیر عمیقی بر سرطان‌ها داشته است و ممکن است دیگر نیازی به انجام آزمایش‌های معمول پاپ اسمیر نباشد.

چندین شرکت در حال حاضر روی ساخت واکسن اپشتین بار کار می‌کنند از جمله مدرنا که از فناوری مشابهی استفاده می‌کند که برای توسعه سریع واکسن کووید آن را به کار برده بود. با این وجود، واکسن‌ها باید اطمینان ایجاد کنند که سیستم ایمنی را تحریک نمی‌کنند تا همان آنتی بادی‌های سرکشی را که در ایجاد مولتیپل اسکلروزیس نقش داشته اند را بسازند. یافتن اینکه آیا یک واکسن می‌تواند از مولتیپل اسکلروزیس پیشگیری کند یا خیر مستلزم دهه‌ها کار و پژوهش است. هدف اولیه یک "واکسن درمانی" برای افرادی است که پیش‌تر به ام اس مبتلا بوده اند.

پروفسور جیووانونی می‌گوید که این مشابه واکسن زونا است که به افرادی که پیش‌تر به ویروس آبله مرغان مبتلا شده اند داده می‌شود. او می‌افزاید:"بنابراین، اگرچه شما پیش‌تر به ویروس مبتلا شده اید سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کنید تا یک پاسخ ایمنی در برابر آن ایجاد کنید و ویروس نیز کنترل شود". درمان‌هایی که سلول‌های B آلوده به اپشتین بار را هدف قرار می‌دهند و دارو‌هایی که به خود ویروس حمله می‌کنند نیز در حال بررسی هستند.

پروفسور جیووانونی می‌گوید که برخی از مطالعات نشان می‌دهند که دارو‌های اچ آی وی خطر ابتلا به ام اس را کاهش می‌دهند. بنابراین، اشاره‌ای کوچک وجود دارد که دارو‌های ضد رتروویروسی اچ آی وی ممکن است در درمان و یا مهار ام اس کارآمد باشند.

با این وجود، هنوز ابهامات گسترده‌ای وجود دارد. هنگامی که به اپشتین بار مبتلا می‌شوید تا آخر عمر با آن در بدن خود گیر می‌کنید، زیرا در سلول‌های B آنتی بادی ساز ساکن می‌شود. بنابراین، آیا این عفونت اولیه است که سیستم ایمنی را در مسیر اشتباه قرار می‌دهد؟ یا حضور مداوم ویروسی است که سیستم ایمنی را تحریک می‌کند که منجر به ام اس می‌شود؟

پژوهشگران گام‌های بزرگی در درک علل ابتلا به مولتیپل اسکلروزیس برداشته اند، اما استفاده از این دانش برای ایجاد تغییر در زندگی افراد یک چالش کاملا تازه است.