پرسش و پاسخي با وزير ارشاد
وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي از مسائل مختلف مربوط به وزراتخانه‌ي متبوعش سخن گفت.
سيدمحمد حسيني شامگاه گذشته (شنبه، 13 شهريورماه) در شبكه‌ي چهارم سيما در برنامه‌ي راز با موضوع «فرهنگ موجود، فرهنگ موعود» شركت كرد و به پرسش‌هاي بيژن نوباوه (عضو كميسيون فرهنگي مجلس شوراي اسلامي)، محمدحسين جعفريان (شاعر و مستندساز) و محمدرضا محمدي نجات (پژوهشگر و مستندساز) پاسخ گفت.
در اين برنامه نوباوه تأكيد كرد، من جزو كساني بودم كه در مجلس در مخالفت وزارت حسيني صحبت كردم و اين به معناي مخالفت با خود حسيني نبود؛ زيرا وي مرد شناخته‌شده‌اي است. اعتراض من به تدوين برنامه‌هاي ارائه‌شده به مجلس بود با عنوان «برنامه‌هاي پيش رو». من به آن برنامه‌ها اعتراض كردم و سؤالاتي را مطرح كردم. ما با چالش‌هاي فرهنگي مواجه هستيم و اكنون مي‌خواهم اين سؤال را مطرح كنم كه آقاي حسيني چالش‌هاي فرهنگي را چگونه مي‌بيند و ارزيابي او از اين چالش‌ها چيست؟ آيا شما فكر مي‌كنيد براي اين چالش‌ها داشتن يك برنامه‌ريزي كافي است؟
حسيني در پاسخ به اين سؤال خاطرنشان كرد: «ما براي شروع به بحث بايد يك آسيب‌شناسي از وضع موجود داشته باشيم و بر آن مبنا صحبت كنيم.»
او ايرادهاي مطرح‌شده در ابتداي وزارت خود را به اين دليل دانست كه كساني كه ايرادهايي را مطرح مي‌كردند، وضعيت موجود را مي‌ديدند كه اهتمام كافي وجود ندارد، اعتبارات كم است و موازي‌كاري‌هايي صورت مي‌گيرد و از سوي ديگر، غربيان و در رأس آن‌ها آمريكا دارند عليه ما كار مي‌كنند.
حسيني افزود، در نتيجه، همه با ديده‌ي ترديد نگاه مي‌كردند؛ گرچه هنوز هم اين ترديد وجود دارد و ما هنوز به وضع مطلوب نرسيده‌ايم و هنوز در راه هستيم و داريم براي آن تحولي كه مطلوب ماست، مقدمات را آماده مي‌كنيم.
او تأكيد كرد: «ما در آغاز كار سعي كرديم مشخص كنيم كه چه ضعف‌ها و موانعي وجود دارد و ما بايد چه كاري انجام دهيم. در بعضي از موارد، كمبود ضوابط و مقررات وجود داشت و فضاي غبارآلودي بود كه نمي‌شد ارزيابي كرد كه براي مثال، مسؤولي كارش را خوب انجام داده است يا خير؟ يا بحث كتاب كه در مناظرات انتخاباتي هم بحث چالش‌برانگيزي شد كه مي‌گفتند در مورد كتاب‌ها سليقه‌يي نظر مي‌دادند. ما اين را برديم در شوراي عالي انقلاب فرهنگي و ضوابط نشر كتاب را بررسي كرديم و اكنون ضوابط نشر كتاب كاملا معلوم است؛ يعني يك هيأت پنج‌نفره به عنوان هيأت نظارت بر نشر كتاب نظارت مي‌كنند و تكليف كار كتاب معلوم است. مي‌توان سرعت داد و اگر كسي معترض است، مي‌توانيم پاسخ‌گو باشيم. در بخش سينما، سياست‌ها كاملا مشخص و شفاف شده است؛ در حالي‌كه مي‌دانيم اگر شفاف‌سازي رخ داد، براي خود ما مسؤوليت‌آور مي‌شود و فرد مي‌تواند از ما بخواهد و نماينده‌ي مجلس مي‌تواند ما را مورد سؤال قرار دهد كه چرا به تعهدات خود عمل نكرديد.»
او به تئاتر نيز اشاره كرد و گفت، ما اكنون در بحث تئاتر هم داريم به اين سمت حركت مي‌كنيم؛ اگرچه هنوز نهايي نشده است. در بحث موسيقي نيز كه بحث چالش‌برانگيزي است، داريم كار مي‌كنيم.
وزير ارشاد همچنين افزود: «ما در بحث رسانه‌هاي ديجيتال هم متمركز شده‌ايم و در دولت نهم، مركز رسانه‌هاي ديجيتال در وزارت ارشاد راه‌اندازي شده است؛ در حالي‌كه ما پيش از اين حتا آيين‌نامه هم نداشتيم و مسائل در وزارت ارتباطات، وزارت صنايع و ساير دستگاه‌ها به صورت كدخدامنشي حل مي‌شد؛ اما جواب‌گو نبود و بايد جايي مشخص شود.»
وي خاطرنشان كرد، در بحث سينما، حركت ايجاد شوراي عالي سينما صورت گرفت كه در تاريخ سينماي ما سابقه نداشته است كه خود رييس‌جمهور در رأس اين شورا قرار بگيرد و اعتباراتي را كه لازم داريم، در اختيار بگيريم.
حسيني تأكيد كرد: «يكي از اقدامات اوليه‌ي ما اين بود كه در همه حوزه‌ها دگرگوني ايجاد كنيم. حتا خود ساختار وزارت ارشاد را داريم دگرگون مي‌كنيم.»
او مباحث چالش‌برانگيز را نيز يكي شفاف نبودن و روشن نبودن سياست‌ها خواند و گفت، ما سعي مي‌كنيم آن‌ها را مشخص كنيم.
نوباوه در پاسخ به اظهارات حسيني گفت، ما اكنون مي‌دانيم كه شما زحمت مي‌كشيد و هركس ديگري هم كه بيايد، بايد اين زحمت‌ها را بكشد و طبيعي نيز هست؛ اما ما كشوري هستيم كه دنيا به ما هجمه كرده است. اكنون بيش از 17هزار كانال ماهواره‌يي وجود دارد كه در كشور ما بيش از دوهزار كانال امكان دريافت دارند و همه‌ي دنيا دارد تلاش مي‌كند؛ اين يعني ما كشور مهمي هستيم؛ در نتيجه، برنامه‌هاي شما بايد وسيع‌تر از اين باشد؛ زيرا ما بايد آسيب‌شناسي كنيم كه بدانيم چگونه داريم حركت مي‌كنيم و دنيا دارد ما را به كجا مي‌برد؟
او تأكيد كرد، مشكل من اين است كه آيا اين نگاه در شاكله‌ي وزارت ارشاد و كل سيستم فرهنگي كشور آسيب‌شناسي شده است كه مشكل ما چيست؟ مي‌خواهم بدانم شناخت شما و آسيب‌شناسي‌اي كه كرده‌ايد، به كجا راه مي‌برد؟
حسيني در جواب به اين سؤال تأكيد كرد: «ما در وهله‌ي اول، وضعيت موجود را ارزيابي و تحليل كرديم و به اين رسيديم كه در محصولات و كالاهاي فرهنگي خود ضعف‌هاي فرهنگي داشته‌ايم و مشخص كرده‌ايم كه بدانيم بالأخره ما بايد چه اقداماتي را انجام بدهيم و بايد چه حمايت‌هايي را بكنيم تا اين حمايت‌ها درست باشد و اين كالاها در جهت اهداف متعالي نظام باشد؛ يعني خود هنرمند ما در زمين دشمن و در جهتي كه برايش طراحي مي‌كند، بازي نكند.»
او اذعان كرد كه ما در گذشته مواردي را داشته‌ايم كه با بيت‌المال، با حمايتي كه بنياد فارابي انجام مي‌داده، با خريد كتابي كه ما انجام مي‌داديم، حمايت مي‌كرده‌ايم. روندي بوده كه به زيان انقلاب بوده و ما مواردي را داشته‌ايم كه البته در دولت نهم بسيار كم بوده است. من مي‌خواهم بگويم ما در ابتدا داريم تلاش مي‌كنيم تا اين ضعف‌ها نباشد و بعد تأثير‌گذار هم بشويم.
وزير ارشاد سپس به بحث دفاع مقدس اشاره كرد و گفت، بحث دفاع مقدس پنج سال بود كه تعطيل شده بود. ما اكنون از اين حوزه حمايت مي‌كنيم و بايد آن را گسترده كنيم تا بحث مقاومت را هم دربر بگيرد؛ مقاومتي را كه در لبنان و فلسطين هم هست، شامل شود؛ زيرا دفاع مقدس ظرفيت بسيار فراواني است كه ما مي‌توانيم از آن استفاده كنيم. ما معتقديم پيام‌هايي كه ما توليد مي‌كنيم، چون پرمحتواست، تأثير‌گذار هم خواهد بود.
در ادامه، نوباوه گفت، در كشور همسايه‌ي ما يك كشور لاييك هست كه با وجود قوانين لاييك خود اكنون شاهد يك خيزش اسلامي است و آن‌جا يك دولت اسلامي سر كار آمده است، و ما كشوري هستيم كه اساس آن اسلامي است؛ اما آيا ما اسلامي هستيم؟ من نمي‌خواهم خودمان را زير سؤال ببريم؛ اما اكنون چالش‌هايي پيش روي ماست كه به مراتب حتا فراتر از كشور‌هاي غربي است. چالش‌هايي كه اكنون ما در بدنه‌ي جامعه مي‌بينيم، در كشور‌هاي غربي وجود ندارد. اين مسأله اتفاقي نبوده است و دنيا دارد كار مي‌كند؛ اما در اين ميان، آيا شما به اين مسأله واقف هستيد كه ما كجا داريم مي‌رويم؟
حسيني در پاسخ اظهار كرد: «يكي از كارهايي كه پژوهشگاه ما انجام مي‌دهد، اين است كه برنامه‌هايي را كه شبكه‌هاي ماهواره‌يي درباره‌ي ايران دارند، رصد مي‌كند، برنامه‌هايي كه ايران را تحليل مي‌كنند و مي‌توانند تأثير‌گذار باشند و ما بايد بدانيم در اين برنامه‌ها چه اتفاقي مي‌افتد و بايد هماهنگ با آن‌ها حركت كنيم و اين‌طور نيست كه سر در لاك خود فرو برده باشيم و به اطراف خود نگاه نكنيم كه چه اتفاقاتي دارد مي‌افتد.»
وزير ارشاد خاطرنشان كرد، ما بايد از اين حالت انفعال خارج شويم و حالت تهاجم به خود بگيريم و بتوانيم در دنيا حضور پيدا كنيم. ما در سال گذشته در اوج آن فعاليت‌هايي كه معاندين انقلاب داشتند، گروهي را به قلب اروپا فرستاديم تا برنامه ايجاد كنند. با وجود آن‌كه بسياري مي‌گفتند نبايد اين كار را انجام دهيد و ممكن است گروهي برنامه را برهم بزنند؛ اما ما معتقد بوديم كه بايد بياييم و در دنيا حضور داشته باشيم و كار كنيم.
او حوادث سال گذشته را تا حدودي به بنيان‌هاي فكري و اعتقادي كشور مربوط دانست و گفت كه اگر اين اتفاق و اين هجمه در هر جايي از دنيا رخ مي‌داد، چيزي از آن‌ها باقي نمي‌ماند. اين هجمه كافي بود تا صدها دولت را نابود كند.
وزير ارشاد بسياري از امور فرهنگي را به وزارت ارشاد منحصر ندانست و گفت، ساير سازمان‌ها هم بايد در اين حوزه تلاش كنند و ما داريم يك نظم و هماهنگي را با ساير دستگاه‌ها ايجاد مي‌كنيم تا پراكنده‌كاري صورت نگيرد و شاهد يك هم‌افزايي باشيم و كارهاي هم را خنثا نكنيم.
محمدحسين جعفريان هم كه در اين نشست حضور داشت، خاطرنشان كرد، من مي‌خواهم از وزير بخواهم كمي عيني‌تر به بحث كتاب بپردازند. مشخصا بگوييد در وزارت ارشادي كه اكنون دست شماست، در مقايسه با وزارت ارشادي كه يك سال پيش بوده، چه تغييراتي صورت گرفته است؟
حسيني تأكيد كرد: «ما نمي‌خواهيم تلاش دوستان را در گذشته ناديده بگيريم؛ اما بحث اين است كه توان ما بيش از اين است و در بحث كتاب همان‌طور كه پيش‌تر اشاره كردم، ضوابط نشر كتاب تدوين شده و كاملا مشخص است و مي‌شود به آن استناد كرد. درواقع، نويسنده‌اي كه مي‌خواهد كتاب بنويسد، مي‌داند كه خطوط قرمز ما چيست.»
او تأكيد كرد، ما مميزي داريم و آن‌طور نيست كه بخواهيم ژست بگيريم و بگوييم نه ما مميزي نداريم. ما در كتاب مميزي داريم، در سينما مميزي داريم و در جاهاي ديگر مميزي داريم؛ زيرا ما اعتقادات و باورهايي داريم و افراد بايد پايبند باشند، يا در مباحث اخلاقي نمي‌توان به اسم داستان، هر مطلبي را نوشت. منافع نظام و كشور هم مطرح است و اين‌ها مسائلي جدي است كه ما بر آن‌ها تأكيد داريم و اين خودش كار را خيلي مشخص مي‌كند.
او به سرعت در كار نيز اشاره كرد و گفت: «فردي كه درباره‌ي دفاع مقدس كتاب نوشته كه نبايد شش ماه منتظر بماند. در اخبار هم آمد كه 285 كتاب رفع توقيف شد، كه رفع توقيف نبود. اين‌ها كتاب‌هايي بودند كه معطل مانده بودند و كارشان مشخص نبود و با يك اصلاح جزيي كتاب مي‌توانست مجوز بگيرد.»
وزير ارشاد خاطرنشان كرد، ما در سيستم بروكراسي و اداري سرعت لازم را نداشتيم و اكنون گفته‌ايم كه بايد سرعت داشته باشيد. اكرام ارباب رجوع اين نيست كه بگوييم خوش آمديد؛ بلكه بايد كار او را سريع انجام دهيم.
وزير ارشاد به جهت‌دهي حمايت‌ها اشاره كرد و گفت: «ما داريم كاري مي‌كنيم كه حمايت‌ها جهت‌دهي شوند؛ براي مثال در جريان فتنه‌ي سال گذشته، ما معاونت فرهنگي را موظف كرديم و به نهاد كتابخانه‌ها توصيه كرديم تا كتاب‌هايي را كه با اين موضوع نوشته شده‌اند، تهيه كنند و در اختيار مردم در سراسر كشور قرار دهند. اين‌گونه نيست كه بگوييم اعتباري در دست ماست و ما آن را به‌طور مساوي تقسيم مي‌كنيم؛ زيرا ما به بعضي از كتاب‌ها مجوز مي‌دهيم؛ اما اين كتاب‌ها مورد تأييد ما نيست؛ بلكه حداقل‌هايي را دارند و ما به آن‌ها مجوز مي‌دهيم؛ اما به اين معنا نيست كه ما از آن‌ها حمايت كنيم؛ بلكه حمايت‌ها را به گونه‌اي اختصاص مي‌دهيم كه در جهت مصالح نظام باشد.»
در ادامه، جعفريان گفت، من فكر مي‌كنم بحث كتاب برگ برنده‌ي وزارتخانه‌ي شما بوده و انصافا كارهاي خوبي شده است. براي مثال، دادن سوبسيد به كتاب‌ها برداشته شد و به خريد كتاب‌ها تبديل شد و اين كتاب‌ها به كتابخانه‌ها انتقال پيدا كردند. اما نكته‌ي ديگر، بحث اعتراض برخي نويسندگان به شكل تصحيح محتوايي كتاب‌ها و بحث حمايت از ناشر است كه اگر نويسنده ننويسد، بحث حمايت از ناشر نمي‌تواند فايده داشته باشد. ارشاد چگونه مي‌تواند آن‌ها را به عرصه بكشاند؟ اكنون نويسندگان گردن‌كلفتي داريم كه خاموش هستند و كم‌تر توليد مي‌كنند و بعضي اين انتقاد را دارند كه كار دارد به كميت كشيده مي‌شود.
محمدرضا محمدي نجات نيز در ادامه‌ي سؤال جعفريان گفت: «وزير از فيلتر كردن كتاب‌ها گفت و اين‌كه برخي كتاب‌ها به جامعه نيايد كه اين خيلي خوب است؛ اما سؤال من اين است كه وزارت ارشاد براي پديد آوردن كتاب خوب و براي گسترش فرهنگ كتاب‌خواني چه سياستي دارد؟ براي اين‌كه به توليد كالاي خوب فرهنگي برسيم، وزارت ارشاد چه سياستي دارد؛ سياستي كه سلبي نباشد و ايجابي باشد.»
حسيني در اين‌باره اظهار كرد كه اين‌كه من گفتم ضوابط نشر را داريم، اين بحث حداقل‌هاست؛ اين‌كه كتابي كه در اختيار افراد قرار مي‌گيرد و مهر نظام پاي آن است و خانواده‌ها و نظام بايد اطمينان داشته باشند؛ اما كار اصلي آن چيزي است كه شما گفتيد. ما در زمينه‌هاي مختلف بايد سوژه‌هايي را مطرح كنيم. در بخش بين‌الملل ما فلسطين را داريم.
جعفريان در اين قسمت از بحث گفت: «يعني ما نبايد اگر كسي ننوشت، سراغ او برويم؛ مثلا نپرسيم چرا رضا اميرخاني نمي‌نويسد؟»
حسيني گفت، اين جزوي از سياست‌هاي ماست و ما بر اساس نيازي كه جامعه دارد، بايد محورها را مشخص كنيم. براي مثال، در بحث سينما، ما تاريخ اسلام را داريم، تاريخ معاصر را داريم، بحث‌هاي خانوادگي هم هست، بحث مشاهير هم مطرح است. برخي مي‌گويند، هنرمند سفارشي كار نمي‌كند؛ اين‌ها حرف بي‌اساس نيست.
جعفريان در اين قسمت گفت، اصلا اين‌گونه نيست و «شاهنامه»ي فردوسي سفارشي نوشته شد.
حسيني ادامه داد: «چگونه الآن دارند در هاليوود كار مي‌كنند و غربي‌ها و صهيونيست‌ها دارند كار مي‌كنند. اين نياز كشور است. ما جزييات آن را كه نمي‌گوييم؛ ما فقط مي‌گوييم، اين سوژه و اين موضوع براي ما اهميت دارد. ما اكنون مي‌توانيم كارهاي مشترك با كشور‌هاي همسايه انجام دهيم كه خودش به پيوند ما با ديگران كمك مي‌كند.»
در ادامه، جعفريان از وزير ارشاد پرسيد، شما درباره‌ي برخورد با معاندان و سانسور گفتيد؛ اما براي كساني كه هستند، چه كاري مي‌كنيد؟ آيا وزارت ارشاد در مورد شناسايي افراد به عنوان نخبه كاري كرده است؟ در بنياد نخبگان، شاعر نخبه شناسايي نمي‌شود؛ عليرضا بديع نخبه نيست؟ رضا اميرخاني نخبه نيست؟ شما چند نفر را مي‌شناسيد كه از طريق نوشتن نان بخورند و زندگي‌شان تأمين باشد؟
محمدي نجات هم در ادامه‌ي سؤال جعفريان گفت: «سرباز‌هاي جنگ نرم، روبات كه نيستند؛ اهل فرهنگ‌اند، شاعران و نويسندگان و فيلم‌سازان هستند. با روبات كه نمي‌توانيم به جنگ نرم برويم. آدم‌ها بايد وارد اين جبهه شوند. جلو يك رمان‌نويس غربي را چه كسي مي‌تواند بگيرد؟ يك رمان‌نويس خوب مي‌تواند بگيرد.»
سپس جعفريان به سخنان مقام معظم رهبري در جلسه با شاعران اشاره كرد و گفت، حضرت آقا در آن جلسه گفتند من 20 سال است كه نكاتي را در مورد جنگ تذكر مي‌دهم؛ اما من تنها هستم و كسي توجه نمي‌كند. اين هولناك است كه شخص اول مملكت اين‌گونه بگويد.
حسيني در پاسخ به اين سخنان گفت: «ما هنوز يك بانك اطلاعات دقيق درباره‌ي افراد نداريم. يكي از افتخارات اين دولت اين است كه ارتباطات ما گسترده است و با اين ارتباطات گسترده كار انجام مي‌دهيم؛ اما بايد بيش‌تر كار كنيم. ولي حداقل چيزي كه الآن وجود دارد، اين است كه اگر الآن ايده‌ي خوبي باشد، ما حمايت مي‌كنيم.»
سپس نوباوه به سخن اخير مقام معظم رهبري درباره‌ي سطحي‌نگري فرهنگي در كشور اشاره كرد و گفت، قطعا هركس در اين‌باره برداشتي دارد. برداشت شما از اين فعاليت‌هاي سطحي چيست؟ اين‌كه ايشان گفتند از فعاليت‌هاي سطحي فرهنگي پرهيز كنيد.
حسيني خاطرنشان كرد: «ما وضع موجود را وضع مطلوب نمي‌دانيم و معتقديم بايد در جهتي حركت كنيم تا كالايي را كه ارائه مي‌دهيم، محتواي مناسب داشته باشد.»
او تأكيد كرد: «در كشور كارهاي سطحي زياد انجام مي‌شود؛ از كتاب بگيريد تا چيزهاي ديگر، كتاب‌هايي كه در آن‌ها خرافات هست، اصلا كتاب‌سازي مي‌شود. در محضر مقام معظم رهبري كه به نمايشگاه كتاب مي‌رفتيم و عناوين را مي‌ديديم، مي‌فهميديم عناوين بازاري هست و براي اين است كه مخاطب جذب شود و به كتاب‌فروشي برود. برخي عرفان‌هاي كاذب مطرح مي‌شود. در بحث سينما، بعضي از فيلم‌ها اين‌گونه نيست كه ما به خانواده‌ها توصيه كنيم كه بروند آن‌ها را ببينيد، يا در تئاتر، ما در ماه گذشته مواردي را داشتيم كه تئاتري برگزار شد كه عوامل آن افراد معروف و قديمي بودند؛ آدم مي‌گويد ديگر آن‌ها كارشان خوب است و دچار انحراف نيست و يا الفاظ نامناسبي در كارشان به كار نمي‌رود؛ اما مي‌بينيم كه اين اتفاق افتاده است. مردم ما مردمي فهيم هستند و نبايد كارهاي سحطي و دم دستي به آن‌ها ارائه داد.»
در ادامه، جعفريان به نبود مشاوران فرهنگي اشاره كرد و گفت، دانش ما بيش‌تر شفاهي بوده و يك آشفته‌بازار ايجاد شده است.
اما حسيني گفت: «آن‌قدر‌ها هم آشفته‌بازار نيست و ما داريم جلسات منظمي مي‌گذاريم تا مشكلات حل شوند. نمي‌خواهيم همه‌ي تصديگري با ما باشد؛ اما نظارت نهايي را ما داريم و مي‌خواهيم به انسجام برسيم.»
