فرارو- مجید عشقی رئیس سازمان بورس می‌گوید پیشنهاد‌هایی برای بهتر شدن شاخص کل در حال بررسی است و شاید یک شاخص جدید منتشر شود تا قابل اتکا و حال و روز را بهتر نشان دهد. فعالان بازار سهام، نسبت به عملکرد شاخص کل بورس و به نوعی شاخص‌سازی دولت و متولیان بازار سرمایه انتقادات بسیار جدی دارند، چرا که هرچند به گفته وزیر اقتصاد بر اساس عملکرد شاخص کل بورس، بازدهی بازار سهام از ابتدای سالجاری تاکنون حدود ۱۶ درصد بوده، اما پرتفوی سهام‌داران گویای اصلاح جدی و آب شدن سرمایه مردم در بورس بوده است.
به گزارش فرارو، دولت با کنترل چند سهم بزرگ که تاثیر زیادی بر روی شاخص کل بورس دارد، جلوی ریزش شاخص کل را گرفته، اما بیش از ۹۰ درصد از نماد‌های بازار سهام، با ریزش حدود ۲۰ تا ۳۰ درصدی از ابتدای سال تاکنون به صورت متوسط روبرو بوده‌اند، این درحالیست که برخی نماد‌ها حتی ریزش ۵۰ درصدی را نیز تجربه کرده‌اند، بنابراین بازدهی شاخص کل بورس نمی‌تواند ملاک خوبی برای ارزیابی وضعیت بازار سهام باشد.
اما اگر بخواهیم به تغییرات شاخص کل بورس اشاره کنیم، باید گفت، به صورت کلی سه نوع شاخص در بازار سرمایه می‌توانیم داشته باشیم، در وهله اول شاخصی که قیمت سهم‌ها را دنبال می‌کند، در وهله دوم شاخصی که سود نقدی سهم‌ها را دنبال می‌کند و در نهایت شاخصی که هم قیمت و هم سود نقدی را منعکس می‌کند. از سویی هر کدام از این شاخص‌ها را به روش‌های مختلقی می‌توان محاسبه کرد، در این رابطه به طور مثال رایج‌ترین روش‌ها «وزنی-ارزشی» یا «هم وزن» هستند.
اولین شاخصی که در بورس تهران محاسبه کردند در سال ۶۹ از نوع «شاخص قیمتی» بود یعنی فقط قیمت سهم‌ها را دنبال می‌کند. دومین شاخصی که در بازار سهام محاسبه کردند، در سال ۷۷ از نوع «بازده نقدی» بود و فقط سود نقدی سهم‌ها را منعکس می‌کند. سومین شاخص، اما در همان سال ۷۷ از نوع کل بود، یعنی هم قیمت سهم‌ها و هم سود نقدی آن را دنبال می‌کند. این درحالیست که در سال‌های ۸۸ و ۹۳ هم چند شاخص دیگر نیز معرفی شد، اما در اصل این شاخص‌ها نیز ورژن‌های متفاوت شاخص‌های گذشته بود، که به نوعی هیچکدام نمی‌توانند وضعیت بازار سهام را به درستی نمایش دهند. حال باید دید شاخص جدید آیا از کارایی لازم برخوردار خواهد بود.
چرا دولت دست به شاخص‌سازی می‌زند؟فردین آقا بزرگی کارشناس بازار سهام در
گفتگو با فرارو با اشاره به اینکه پیش از این در ۱۰ سال گذشته تغییراتی در شاخص‌های بورس ایجاد شد، اظهار داشت: از جمله این تغییرات این بود که شاخص کل و شاخص هم‌وزن اضافه شد. شاخص کل هم‌وزن که سود سهام شرکت‌ها را لحاظ می‌کند، به نوعی نشان دهنده بازدهی بازار با محاسبه سود شرکت‌ها است، همینطور شاخص کل که قبلا شاخص قیمت بود، که با تغییراتی روبرو شد.
وی افزود: این درحالیست که در تمامی بازار‌های مالی شاخص قیمت وجود دارد، یعنی معیارشان نوسانات قیمت است، بدون در نظر گرفتن سود سهام، این یکی از نکاتی است که حدود ۱۰ سال گذشته در بورس ایجاد شد، به بیان دیگر شاخص کل بورس یک سنجه‌ای برای ارزیابی وضعیت نوسانات در بازار بورس است. طبیعتا هر چقدر میزان افزایش و کاهش بیشتر باشد، این موضوع توجه همه ذینفعان و فعالان بازار را به خود جلب می‌کند.
آقابزرگی گفت: این تغییرات بخصوص اگر روند متمادی و یک‌سویه به سمت منفی یا مثبت باشد، توجه نهاد‌های قانوگذار همچون مجلس، نهاد‌های نظارتی و دولت‌ها مسئولان را بر می‌انگیزد، به واسطه همین اصل و نگاه است که بازار سرمایه را دولت‌ها به نوعی به عنوان کارنامه اقتصادی خود معرفی می‌کنند، به عنوان مثال درحالیکه وزیر اقتصاد از بازدهی ۱۶ درصدی بازار سهام طی این چند وقت صحبت کرد، اما در عمل بیش از ۹۵ درصدی از نماد‌های بورس و فرابورس با زیان روبرو بودند، بنابراین شاخص کل بورس ملاک خوبی برای سنجش وضعیت بورس محسوب نمی‌شود.
این مدیر بورسی اضافه کرد: بر همین مبنا است که شاهد هستیم که کنترل شاخص از سوی دولت‌ها همواره انجام می‌شود و به همین خاطر است که اصطلاح شاخص‌سازی در بازار سهام این روز‌ها زیاد شنیده می‌شود، در این رابطه بخش عمده وزن شاخص کل بورس حدود ۴۰-۳۰ شرکت بزرگ هستند که دارای وزن بیشتری روی شاخص کل هستند، بنابراین متولیان بازار با کنترل و دستکاری قیمتی سهام بزرگ می‌توانند شاخص کل را مثبت نگه دارند، اما عمده سهم‌های بورس روند ریزشی داشته باشد.
وی ادامه داد: البته ذکر این نکته ضروری است، در تمام دنیا شاخص قیمت ۳۰ شرکت بزرگ و یا ۵۰ شرکت بزرگ نیز وجود دارد، اما، چون تعداد این شرکت‌ها و وزنشان در محاسبه شاخص کل بیش از اندازه معمول است، لذا این تاثیر در وضعیت بازار سرمایه و همینطور نگاه فعالان بازار خیلی بااهمیت‌تر جلوه می‌کند.
آقا بزرگی بیان داشت: با توجه به این وضعیت شاخص کل متولیان بازار تنها به وضعیت شاخص کل می‌پردازند و برای مردم عادی نیز در صدا و سیما و رسانه‌ها این شاخص کل ملاک بازدهی و یا زیان بورس قلمداد می‌شود، در صورتیکه این موضوع دارای اشکال است.
این کارشناس بازار سهام با اشاره به مصداقی در رابطه با دستکاری در روند حرکتی بورس به وسیله متولیان، اذعان داشت: ابهاماتی در رابطه با دستکاری در بازار وجود دارد، از جمله اینکه به طور مثال وقتی یک نمادی می‌خواهد بازگشایی شود، اطلاعیه ساعت ۱۰ صبح منتشر می‌شود و بعد از آن برای کشف قیمت، نماد قابل معامله نیست، در مقابل، اما با موردی روبرو بوده‌ایم که پنج دقیقه به پایان ساعت معاملات یک نماد باز شده، بلافاصله متوقف شده و یا برخلاف رویه معمولی که معمولا ناظر معاملات به تشخیص خودش عرضه و تقاضا را ارزیابی می‌کند و به یک سطحی که برسد، معاملات را در دامنه معمول و پیوسته تایید می‌کند، در برخی موارد دیگر نیز مشاهده شده حتی چند روز یک نماد در حال گشایش بوده، اما در نهایت قیمت کشف نشده است.
وی عنوان کرد: این مسائل جزء مواردی است که ممکن است این شبهه را به وجود بیاورد که به نوعی هنگام افزایش یا مثبت بالا یا برعکس موقعی که شاخص خیلی منفی است، شاید این تلاش انجام شود که با بازگشایی برخی نماد‌ها آن ضرب افزایش قابل توجه یا کاهش قابل توجه را به وسیله بازگشایی نماد‌ها خنثی کنند، این مواردی بود که در گذشته شاید زمینه این صحبت‌ها را فراهم آورد که در بازار گفته می‌شود، شاخص کل بورس از سوی دولت یا متولیان بازار در حال کنترل است.
آقابزرگی خاطرنشان کرد: چنین مسائلی سوالات مختلفی را ایجاد می‌کرد، همچنین بعضا دیده می‌شود، در روزی که شاخص مثبت است، برخی نماد‌ها تحرک خاصی ندارند، اما در روزی که شاخص منفی است، مشاهده می‌شود، برخی شرکت‌ها مثبت می‌شوند، بدون اینکه تغییری در روند انتشار اطلاعات یا وضعیت عملکرد شرکت به وجود آمده باشد، چنین اتفاقاتی این موضوع را به ذهن متبادر می‌کند که شاید هدف بازارساز از اینچنین اقداماتی کنترل بازار شد.
این فعال بازار سهام گفت: شاید هدف نهایی این است که شاخص را به هر ترتیبی کنترل کنند تا آن وضعیتی که سال ۹۹ به وجود آمد، ایجاد نشود و به صورت آهسته و پیوسته بورس رشد کند، به همین جهت دارندگان سهام وقتی که مقایسه می‌کنند حرکت شاخص کل را مثلا از ابتدای سال تاکنون با سهام خود، پرتفوی آنها همسو با شاخص کل حرکت و رشد نکرده، چون شاخص به نوعی کنترل شده، اما سهام آنها با زیان روبرو شده است.
وی با اشاره به اینکه نحوه محاسبه شاخص کل بورس نیاز به اصلاحات جدی دارد، افزود: در حال حاضر بازار سهام گنجایش و ظرفیت اصلاحاتی از جمله تغییرات پیرامون شاخص کل را دارد، در این رابطه اگر قرار باشد که شاخص جدیدی به بازار اضافه شود، باید بیانگیر وضعیت کلیت بازار باشد، به طوریکه یک دید صحیح و کلی را به سهام‌داران، فعالان بازار، متولیان بازار و همچنین عموم مردم دهد، نه اینکه دوباره با شاخص جدید نیز ابهامات موجود در رابطه با کنترل شاخص و یا شاخص‌سازی همچنان وجود داشته باشد، یا اینکه تشدید شود.
آقابزرگی تصریح کرد: این کار باید حتما با مطالعه انجام شود و از شاخص‌هایی که در سایر بورس‌ها وجود دارد، به نوعی استفاده شود و از تجربیاتی که بازار‌های مالی مختلف در جهان در این زمینه داشته‌اند، باید استفاده شود، تا بتوان بهترین نتیجه را گرفت، اگر این اصلاحات به روند بهبود معاملات بورس کمک کند، با توجه به اینکه بازار سهام در سطح ارزنده قرار دارد و حجم معاملات نیز رو به افزایش است، این موضوع، به تعادل بازار سهام کمک شایانی خواهد کرد، حال باید دید که برنامه سازمان بورس و اوراق بهادار در این زمینه چه خواهد بود.
چرا دولت دست به شاخص‌سازی می‌زند؟
