آیا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نهادی مستقل است؟ / از جزئیات بودجه آژانس چه می‌دانیم؟
روز گذشته بود که انتشار گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اعتراض مقامات ایران را برانگیخت.
فرارو- روز گذشته انتشار گزارشی جدیدی از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سبب اعتراض مقامات کشورمان شد.
به گزارش فرارو، انتشار گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در روز شنبه سبب شد تا مقامات کشورمان با سیاسی خواندن آن، لب به اعتراض به این گزارش بگشایند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اگرچه خود را به عنوان نهادی مستقل معرفی می‌کند، اما گزارشهای جانبدارانه این نهاد بارها اعتراض مقامات سیاسی را برانگیخته است.
گزارش روز گذشته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
اما تازه‌ترین گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته‌ای ایران بنابه گفته کارشناسان می‌تواند به سوژه تنش جدید میان ایران و این نهاد ناظر فنی و البته تروئیکای اروپایی و ایالات متحده تبدیل شود
در بخش‌هایی از گزارش روز گذشته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مستقر در وین آمده است که تا تاریخ ۱۷ مه، ایران ۴۰۸.۶ کیلوگرم (۹۰۰.۸ پوند) اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد ذخیره کرده است که این میزان ۱۳۳.۸ کیلوگرم (۲۹۴.۹ پوند) — یا تقریباً ۵۰ درصد افزایش نسبت به آخرین گزارش آژانس در فوریه را نشان می‌دهد.
همچنین در بخش‌هایی از گزارش آژانس از ادبیات هشدارآمیز استفاده شده و آمده است: ایران اکنون «تنها کشور غیر دارای سلاح هسته‌ای است که از چنین سطح غنی‌سازی برخوردار است». براساس این گزارش، حدود ۴۲ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد به‌طور نظری کافی است تا در صورت غنی‌سازی بیشتر به ۹۰ درصد، یک بمب اتمی تولید کند.
هشدار ایران به اروپایی‌ها
اما این گزارش جهت‌دار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سبب شد تا واکنش تند مقامات کشورمان را در پی داشته باشد. در همین ارتباط، کاظم غریب آبادی، معاون امور حقوقی و بین المللی وزارت امور خارجه با بیان اینکه گزارش اخیر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران بر برخی ادعاهای بسته شده گذشته تمرکز دارد، گفت: «این گزارش با هدف استفاده سیاسی برخی کشورها تهیه شده است.»
در بخشی از پاسخ غریب آبادی در واکنش به گزارش آژانس آمده است: مدیرکل آژانس به قطعنامه نوامبر ۲۰۲۴ به عنوان مرجعی که به آن ماموریت داده تا این گزارش را تهیه کند، استناد کرده است. متاسفانه، این همان قطعنامه‌ای است که سه کشور اروپایی و آمریکا بدون توجه به دستاوردهای سفر مدیرکل به ایران، در یک اقدام سیاسی آن را در شورای حکام و بدون برخورداری از اجماع تصویب کردند. مایه تأسف است که مدیرکل به این بی‌توجهی کشورها به ماموریت خود در این گزارش، هیچ اشاره‌ای نکرده است.
آیا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نهادی مستقل است؟
اما همین گزارش جهت دار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سبب شد تا بخواهیم در این گزارش، نگاهی دقیقتر به ساختار این نهاد بیاندازیم تا متوجه شویم آیا گزارشهای این نهاد صرفا بر اساس برآوردهای علمی و گزارشهای بازرسان تهیه می‌شود و یا آنکه مسائلی دیگری هم در تهیه این گزارش‌ها دخیل هستند.
طبق آنچه در سایت رسمی «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» در خصوص تعریف این سازمان آمده: «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، یک نهاد مستقل میان دولتی، مبتنی بر علم و فناوری در خانواده سازمان ملل است که در جهت نقطه کانون جهانی برای همکاری‌های هسته‌ای فعالیت می‌کند.»
همانطور که دیدیم، در تعریف رسمی که در پایگاه رسمی این نهاد آمده، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نهادی مستقل و میان دولتی تعریف شده است؛ اما با وجود چنین تعریفی، نشانه‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه این نهاد به ظاهر مستقل، در جهت اهداف کشورهای غربی، به‌خصوص آمریکا فعالیت می‌کند.
نهادی به‌ظاهر مستقل اما بودجه بگیر از دولت آمریکا
اما ادعای استقلال این نهاد، زمانی مورد تردید قرار می‌گیرد که نگاهی به بودجه این نهاد بیاندازیم تا مشخص شود هزینه‌های بالای این نهاد از کجا تأمین می‌شود. طبق گزارشی که از سوی «سرویس تحقیقاتی کنگره آمریکا» با عنوان «بودجه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و مشارکت آمریکا به‌شکل خلاصه» از سوی «پاول کر» (Paul K. Kerr) و «ماری بث نیکیتین» (Mary Beth D. Nikitin) دو تن از متخصصان در زمینه منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای در تاریخ سوم فوریه ۲۰۲۰ (۱۴ بهمن ۱۳۹۸) منتشر و آپدیت شده است، آمریکا بیشتری سهم را در تأمین بودجه این نهاد به‌ظاهر مستقل دارد.
در بخشی از این گزارش که با میان تیتر «مشارکت آمریکا در تأمین مالی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» منتشر شده، به صراحت آمده است: «آمریکا بزرگترین مشارکت کننده در [تأمین بودجه] آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است؛ به‌طوری که برآورد می‌شود سالانه ۲۰۰ میلیون دلار مشارکت تخمین‌زده شده و داوطلبانه دارد. سهم مشارکت آمریکا در تأمین بودجه متداول آژانس، ۲۵ درصد از بودجه متعارف آژانس بنابر آنچه در سال مالی ۲۰۲۰ انجام شده، هست؛ اما این رقم ممکن است سال به سال بر اساس فاکتورها و عواملی نظیر بودجه نهایی و تعداد اعضای ارزیابی شده متغیر بوده و در نوسان باشد.»
در گزارش کنگره آمریکا دیگر اعضایی که بیشتری کمک را پس از آمریکا بنابر سال مالی ۲۰۲۰ کرده‌اند چنین بر شمرده‌اند: «ژاپن با ۸.۲ درصد، آلمان با ۵.۹ درصد، فرانسه با ۴.۳ درصد، بریتانیا با ۴.۴ درصد، چین با ۱۱.۵ درصد، کانادا با ۲.۶ درصد، اسپانیا با ۲ درصد، برزیل با ۲.۸ درصد و فدراسیون روسیه با ۲.۴ درصد، از دیگر کشورهایی هستند که بیشترین کمک را به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دارند.»
در این گزارش همچنین آمده است بیشتر سهم پرداختی آمریکا به یورو پرداخت می‌شود؛ هرچند بخشی از آن نیز به دلار پرداخت می‌شود.
روزی که احمدی‌نژاد می‌خواست بودجه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را یکجا بدهد!
البته در این میان، مسأله‌ای که قابل توجه است، این است که مسأله‌عدم استقلال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی امری است که از گذشته نیز مورد انتقاد مقامات ایران، به‌خصوص بر سر پرونده هسته‌ای کشورمان بوده است؛ تا جایی که در خاطرات حسن روحانی، رئیس جمهور سابق کشورمان، در سال ۸۴ شمسی و زمانی که عهده‌دار پرونده هسته‌ای بود، آمده است که احمدی نژاد، رئیس جمهور آن دوران در اعتراض به گزارشهای یکجانبه آژانس، می‌خواسته بودجه این نهاد را یکجا پرداخت کند. در خاطرات حسن روحانی چنین آمده است:
«در تاریخ ۱۸/۵/۱۳۸۴ قرار بود در آژانس، جلسه اضطراری شورای حکام تشکیل شود؛ آقای احمدی‌نژاد دو روز قبل از آن (۱۶/۵/۱۳۸۴) به من زنگ زدند و خواستند ملاقاتی با هم داشته باشیم و لذا به ریاست جمهوری رفتم.
در آن ملاقات بحث ما عمدتاً پیرامون مسئله هسته‌ای و اجلاس آتی شورای حکام بود. ایشان گفتند چرا آژانس می‌خواهد جلسه فوق‌العاده تشکیل دهد؟ گفتم می‌خواهند مسئله راه‌اندازی اصفهان را بررسی کنند. گفتند آژانس حق ندارد چنین کاری بکند، چون ما کار خلافی نکرده‌ایم، خوب است با البرادعی تلفنی صحبت کنید. گفتم این‌طور نیست که مدیرکل همه‌کاره باشد، اعضای شورای حکام آژانس، سفرای ۳۵ کشور هستند که بر اساس گزارش مدیرکل تصمیم می‌گیرند. بعد بحث شد که آژانس تحت نفوذ غرب است. پرسیدند چرا آژانس تحت نفوذ آن‌هاست؟ گفتم برای اینکه هم بیشتر بودجه آژانس را آن‌ها می‌دهند و هم بر اکثر کشورهای عضو نفوذ دارند.
[آقای احمدی‌نژاد] گفت: هزینه‌های آژانس در سال چقدر است؟ گفتم نمی‌دانم. مثلاً چند صد میلیون دلار. گفتند شما همین حالا به البرادعی زنگ بزنید و بگویید ما کل مخارج آژانس را پرداخت می‌کنیم. گفتم اولاً آژانس نمی‌تواند بپذیرد، چون برای مخارج آژانس و بودجه آن، مقرراتی وجود دارد و ثانیاً ما همچنین اختیاری نداریم، چون اگر به‌جایی بخواهیم کمک بلاعوض کنیم، مجلس باید تصویب کند. [آقای احمدی‌نژاد] گفتند: من به شما می‌گویم، شما چه‌کار دارید! گفتم روش کاری من این‌طور نیست و من چنین کاری نمی‌کنم. اگر اصرار دارید، خودتان با البرادعی صحبت کنید.»
نتیجه‌گیری
همانطوری که در بالا ذکر شد، گزارش اخیر آژانس آن هم در میانه مذاکرات فشرده ایران و آمریکا و در زمانی که اروپا تهدید کرده مکانیسم ماشه را فعال می‌کند، تنها در راستای منافع این کشورها تهیه شده است تا ایران را تحت فشار قرار داده و بتوانند بالاترین امتیاز از ایران گرفته شود.
همانطوری که بالاتر در خصوص جزئیات بودجه سازمان انرژی اتمی ذکر شد، این نهاد، اگرچه خود را یک نهاد بین‌المللی مستقل معرفی می‌کند، بیشتر بودجه آن از سوی آمریکا و بعد کشورهای اروپایی تأمین می‌شود و طبیعی است که در زمانهای حساس این چنینی، این نهاد به نهادی دست راستی برای کشورهای غربی بدل شود تا آن‌ها بتوانند با مراجعه به گزارشهای آژانس، طرفهای رقیب را محکوم کرده و یا تحت فشار سیاسی بگذارند.
