ساخت موزه هنرهای معاصر چقدر خرج برداشت؟
بر پایه گزارش نهاوندی در آیین گشایش، طرح ایجاد چنین مرکزی حدود هشت سال پیش‌تر شکل گرفت: «فکر ایجاد مرکزی برای گسترش و اعتلای هنرهای نو در ایران از هشت سال پیش پدیدار شد و علیاحضرت شهبانوی ایران امر به بررسی طرح و ایجاد آن دادند» (همان)
موزه در زمان افتتاح شامل تالار اجتماعات، کتابخانه، کافه‌تریا، فیلم‌خانه (سینماتک)، کتاب‌فروشی و مرکز اسناد هنری بود. طراحی فضاها به‌گونه‌ای بود که بازدیدکننده بتواند از باغ تندیس تا سالن‌های نمایشگاه، مسیر ممتدی از تجربه هنری را طی کند؛ الگویی که آن زمان در ایران بی‌سابقه بود.
به گزارش خبرآنلاین، ساعت ۶ بعدازظهر پنج‌شنبه ۲۱ مهر ۱۳۵۶، موزه هنرهای معاصر تهران در حضور شاه و فرح پهلوی گشایش یافت. روزنامه اطلاعات دو روز بعد این رویداد را «یکی از باشکوه‌ترین افتتاح‌های فرهنگی در مقیاس بین‌المللی» توصیف کرد (اطلاعات، ۲۳ مهر ۱۳۵۶)
در این مراسم، افزون بر شاه و فرح، فاطمه پهلوی و مقامات بلندپایه ازجمله هوشنگ نهاوندی (رئیس دفتر مخصوص شهبانو)، روسای مجلسین و چند وزیر حضور داشتند.
بر پایه گزارش نهاوندی در آیین گشایش، طرح ایجاد چنین مرکزی حدود هشت سال پیش‌تر شکل گرفت: «فکر ایجاد مرکزی برای گسترش و اعتلای هنرهای نو در ایران از هشت سال پیش پدیدار شد و علیاحضرت شهبانوی ایران امر به بررسی طرح و ایجاد آن دادند» (همان)
نهاوندی یادآور شد که کار ساختمانی در زمینی مجاور پارک فرح (لاله کنونی) آغاز شد؛ مکانی که بعدها به قلب جنبش هنری نوگرای ایران بدل شد.
نهاوندی
معماری و طراحی: ترجمان سنت در قالب مدرنیته
طراحی بنا کامران دیبا، معمار مدرنیست ایرانی و پسرعموی فرح، بود. او که مدیریت موزه را نیز برعهده داشت در کنفرانس مطبوعاتی صبح روز افتتاح (۲۱ مهر) در هتل اینترکنتیننتال (لاله کنونی) درباره معماری موزه چنین توضیح داد:
«شکل ظاهری ساختمان موزه، ایرانی و بدون کپی از معماری گذشتگان است... طرح نورگیری موزه که نمود جدیدی در افق تهران است از بادگیرها و معماری سنتی ایران الهام گرفته شده است» (اطلاعات، همان شماره)
معماری دیبا ترکیبی از مینیمالیسم مدرن با فرم‌های کویری و بومی ایران است؛ بادگیرها، فرو رفتگی‌ها و حجم‌های مکعبی سیمانی‌اش یادآور کاروانسراها و بادگیرهای یزد است، اما در قالبی امروزی. در مراحل آغازین، نادر اردلان نیز با دیبا همکاری داشت.
هزینه تمام‌شده
مجموع هزینه برآوردشده، شامل ساختمان، تجهیزات ثابت و محوطه‌سازی عددی سنگین در مقیاس اقتصادی دهه ۱۳۵۰ بود که بخشی از سرمایه‌گذاری فرهنگی بنیاد فرح به شمار می‌آمد... بخش عمده پروژه در هشت ماه پایانی کار و با قیمت‌های روز اجرا شد.
هوشنگ نهاوندی رئیس دفتر فرح در مراسم گشایش موزه در این باره بیان داشت: «مجموع هزینه ساختمان تاسیسات تجهیزات ثابت و غیرثابت و محوطه‌سازی پانصد میلیون ریال است... با توجه به این‌که قسمت مهمی از کارهای ساختمانی و همه کارهای تاسیساتی تجهیزاتی و محوطه‌سازی در هشت ماه اخیر و با قیمت‌های امروز اجرا شده می‌تواند به شرف عرض مبارک برساند که با وجود کیفیت استثنایی اجرای کار حداکثر دقت در هزینه‌ها به عمل آمده است.
اهداف موزه
کامران دیبا هدف از ایجاد چنین موزه‌ای را چنین تعریف کرد: «ایجاد پیوند بین آخرین پیشرفت‌های هنر معاصر با میراث پربار هنری ایران و تکنولوژی در حال پیشرفت آن» (اطلاعات، ۲۳ مهر ۱۳۵۶)
او تأکید داشت موزه نه مکانی فرمال برای طبقه ثروتمند، بلکه ستادی ملی برای آموزش و آگاهی هنری عامه مردم، به‌ویژه دانشجویان و نوجوانان است.
به گفته دیبا این موزه «هسته مرکزی فعالیت‌های آینده ما برای شناسایی آثار هنری مدرن دنیا و ایران» خواهد بود و قرار است در شهرهای دیگر ازجمله کرمان نیز شعبه‌ای از آن داشته باشد.
دیبا
بخش‌ها و امکانات
موزه در زمان افتتاح شامل تالار اجتماعات، کتابخانه، کافه‌تریا، فیلم‌خانه (سینماتک)، کتاب‌فروشی و مرکز اسناد هنری بود. طراحی فضاها به‌گونه‌ای بود که بازدیدکننده بتواند از باغ تندیس تا سالن‌های نمایشگاه، مسیر ممتدی از تجربه هنری را طی کند؛ الگویی که آن زمان در ایران بی‌سابقه بود.
نمایشگاه‌های افتتاحیه و هنرمندان
در مراسم گشایش موزه هنرهای معاصر، نمایشگاه‌های متعددی برگزار شد؛ از «نقاشی معاصر ایران» و «مکتب سقاخانه» تا «ریشه‌های نوگرایی»، «هنر گرافیک»، «تاریخچه عکاسی» و «مجسمه‌های نوری یوشی هاراگوچی» (مجسمه‌ساز ژاپنی)
در میان آثار ایرانی هم نام‌هایی دیده به چشم می‌خورد که امروز در تاریخ هنر معاصر جایگاهی ماندگار دارند: فرشید مثقالی، مرتضی ممیز، قباد شیوا، منیر فرمانفرماییان، حسین زنده‌رودی، ژازه طباطبایی، صادق تبریزی، پرویز تناولی، مسعود عربشاهی، لیلی متین‌دفتری و فرامرز پیل‌آراز.
آثار خارجی نیز شامل نمونه‌هایی از جریان‌های مدرن اروپایی و آمریکایی بود که در سال‌های بعد، در دوران پس از انقلاب، بخشی از آن‌ها در گنجینه موزه باقی ماندند.
در مجموع گشایش موزه هنرهای معاصر تهران در پاییز ۱۳۵۶ را می‌توان نقطه اوج «سیاست فرهنگی مدرن‌گرایی» دوران پهلوی دانست؛ تلاشی برای نمایش چهره‌ای فرهنگی از ایران در آستانه ورود به جهان مدرن. این موزه از همان آغاز، نه‌تنها به نمایش آثار مدرن ایران، بلکه به آرشیو و گردآوری آثار جهانی از پیکاسو تا پولاک و وارهول پرداخت که ارزش میان‌المللی گنجینه آن را تا امروز حفظ کرده است.
