آیا مترو تهران به عنوان پناهگاه امن است؟
با توجه به حملات موشکی رژیم صهیونیستی به ایران، نگرانی‌ها درباره یافتن فضای امن برای پناهگیری افزایش یافته است؛ در این میان مهدی چمران متروی تهران را به عنوان یکی از این پناهگاه‌های امن معرفی کرده است.
فرارو- مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران، با اشاره به وضعیت پناهگاه‌های شهری اعلام کرد که متروی تهران به‌دلیل زیرزمینی بودن می‌تواند پناهگاهی امن باشد. پرسش آین است که ایا استفاده از آن امن است و در موارد اضطراری می‌توان در آن پناه گرفت؟
به گزارش فرارو، با توجه به تجربه‌های جهانی مانند استفاده از ایستگاه‌های مترو در جنگ اوکراین و بلیتز لندن، متروها به دلیل ساختار زیرزمینی و مقاومت بالای خود، ظرفیت قابل توجهی برای تبدیل شدن به پناهگاه‌های اضطراری در بحران‌های طبیعی مانند زلزله و بحران‌های غیرطبیعی مانند حملات موشکی دارند.
در تهران نیز، به دلیل عمق قابل توجه، شبکه گسترده و مقاومت مترو در برابر زلزله تا ۷.۵ ریشتر، این سازه زیرزمینی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بر همین اساس، فاطمه مهاجرانی و مهدی چمران، خطوط متروی تهران را به عنوان پناهگاهی امن معرفی کرده‌اند و دولت از امشب تصمیم گرفته درهای مترو را به صورت ۲۴ ساعته به روی شهروندان باز نگه دارد تا در مواقع اضطراری امکان استفاده فراهم باشد. در این میان به این پرسش پاسخ داده می‌شود که آیا پناه گرفتن در مترو امن است یا خیر؟
وضعیت کنونی ایستگاه‌های متروی تهران؛ در مترو تهران پناه بگیریم؟
ایستگاه‌های متروی تهران، با وجود اینکه عمدتاً برای حمل‌ونقل روزمره طراحی شده‌اند و بسیاری از الزامات کامل پدافند غیرعامل در آنها پیاده نشده است، اما همچنان می‌توانند به عنوان یکی از گزینه‌های مناسب برای پناهگیری در شرایط بحران مطرح شوند. به گفته کارشناسان، تنها ایستگاه قیطریه در دوره مدیریت محسن هاشمی با هدف مقاومت در برابر بمباران ساخته شد، اما به دلیل تغییر مدیریت، زیرساخت‌های پدافندی آن کامل نشده و بهره‌برداری رسمی از آن بدون تکمیل این امکانات صورت گرفته است.
یکی از چالش‌های اصلی استفاده از مترو به عنوان پناهگاه، نبود سرویس‌های بهداشتی عمومی است؛ زیرا امکانات موجود صرفاً برای کارکنان طراحی شده و پاسخگوی نیاز عمومی نیست.
با این حال، در سال‌های اخیر اقدامات محدودی در جهت ارتقای ایستگاه‌ها از لحاظ پدافند غیرعامل انجام شده است.
کامران رحیم‌اف، معاون سابق فنی و مهندسی شرکت متروی تهران، به تدوین «طرح جامع مدیریت بحران و پدافند غیرعامل راه‌آهن شهری تهران» اشاره کرده که شامل دستورالعمل‌هایی برای طراحی خطوط جدید و بهبود خطوط موجود می‌شود.
علاوه بر این، در حال حاضر یک ایستگاه پایلوت با قابلیت مقاومت در برابر حملات هسته‌ای، بیولوژیکی و شیمیایی (NBC) در دست ساخت است که ظرفیت اسکان کوتاه‌مدت ۱۲ هزار نفر و بلندمدت ۵ هزار نفر را دارد، هرچند هنوز به بهره‌برداری نرسیده و تکمیل آن به تأمین بودجه وابسته است. این ایستگاه مجهز به فیلترهای تصفیه هوا، ژنراتور برق، مخازن آب، سرویس‌های بهداشتی و ذخیره مواد غذایی است.
با وجود این محدودیت‌ها و نواقص، مترو تهران با توجه به ساختار زیرزمینی و شبکه گسترده‌اش می‌تواند یکی از بهترین گزینه‌ها برای پناهگیری در شرایط اضطراری باشد. آماده‌سازی و ارتقای این زیرساخت‌ها نیازمند توجه و سرمایه‌گذاری بیشتر است، اما در شرایط فعلی، استفاده از مترو به عنوان پناهگاهی موقت و امن، گزینه‌ای منطقی و عملی به شمار می‌آید.
محدودیت‌ها و چالش‌های استفاده از متروی تهران به عنوان پناهگاه
با توجه به موقعیت زیرزمینی، ساختار مقاوم و شبکه گسترده، متروی تهران ظرفیت بالقوه‌ای برای تبدیل شدن به پناهگاهی امن در زمان بحران دارد. با این حال، بررسی‌ها و ارزیابی‌های کارشناسانه نشان می‌دهد که استفاده از این زیرساخت حمل‌ونقل عمومی به‌عنوان پناهگاه، با چالش‌ها و محدودیت‌هایی روبه‌روست که نمی‌توان از آنها چشم‌پوشی کرد.
نخستین محدودیت، آسیب‌پذیری نسبی ایستگاه‌های مترو در برابر تهدیدات پیشرفته مانند بمب‌ها و موشک‌های مدرن است؛ چرا که بخش قابل توجهی از ایستگاه‌ها با هدف حمل‌ونقل شهری طراحی شده‌اند و مقاوم‌سازی آنها مطابق با الزامات پدافند غیرعامل به‌طور کامل انجام نگرفته است.
به گفته مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران برای استفاده از ایستگاه‌های مترو باید آن را تعطیل کرد. او با اشاره به تجربه دوران دفاع مقدس تأکید کرد که در آن زمان نیز بسیاری از مردم به زیرزمین‌ها پناه می‌بردند، اما امروز نیازمند اقداماتی مهندسی‌شده و مدرن هستیم که مطابق با استانداردهای روز جهان باشد.
یکی دیگر از موانع، هزینه‌های بالای ارتقای ایستگاه‌های مترو آن هم در شرایط اضطراری و با سرعت بسیار بالاست. طبق ارزیابی‌ها، افزودن الزامات پدافندی به ساختار مترو بین ۱۵ تا ۲۰ درصد به هزینه‌های ساخت می‌افزاید؛ موضوعی که در طول سال‌ها به یکی از دلایل کندی در مقاوم‌سازی ایستگاه‌ها بدل شده است. چمران نیز در همین راستا از لزوم برنامه‌ریزی دقیق، تقسیم وظایف میان نهادهای مسئول و احیای طرح‌های قدیمی مقاوم‌سازی نظیر آن‌چه در دوران جنگ تحمیلی برنامه‌ریزی شده بود سخن گفت.
همچنین، نبود زیرساخت‌های حیاتی در برخی از خطوط مترو، مانند تهویه اضطراری، سرویس‌های بهداشتی عمومی در بخش داخلی خطوط مترو، و ذخایر آب و غذا، کارایی مترو را برای اسکان اضطراری بلندمدت محدود می‌کند.
چمران نیز در جلسه اخیر شورا ضمن اشاره به این مسائل، استفاده از مترو را در صورتی ممکن دانست که تعطیل شوند اما؛ در شرایط «بسیار حاد» استفاده از آن ممکن است. وی تصریح کرد که باید برای استفاده از فضاهای شهری مانند پارکینگ‌های طبقاتی و ساختمان‌های بلند نیز برنامه‌ریزی شود.
با این‌حال، باید تأکید کرد که حتی در وضعیت کنونی نیز مترو می‌تواند نسبت به بسیاری دیگر از فضاهای شهری، گزینه‌ای مناسب‌تر برای پناه گرفتن در زمان بحران باشد. ایده ساخت ایستگاه‌هایی با قابلیت پدافند هسته‌ای، شیمیایی و بیولوژیکی (NBC) نیز گامی رو به جلو محسوب می‌شود؛ ایستگاهی پایلوت با ظرفیت اسکان موقت ۱۲ هزار نفر که البته هنوز بهره‌برداری از آن آغاز نشده است.
مکان‌هایی که می‌توانند در زمان حمله پناهگاهی امن باشند
طبق اطلاعات موجود، در تهران بیش از ۲۹۰ پناهگاه زیرزمینی برای مواقع اضطراری طراحی شده که بسیاری از آنها از دوران جنگ ایران و عراق به جا مانده‌اند. با این حال، به دلیل ملاحظات امنیتی و پدافند غیرعامل، مکان‌یابی عمومی این پناهگاه‌ها به صورت رسمی منتشر نمی‌شود.
برخی از پناهگاه‌های شناخته‌شده که در حافظه عمومی و اسناد غیررسمی جای دارند، شامل پناهگاه بزرگ پارک شهر در مرکز پایتخت، مجموعه‌های زیرزمینی اطراف ورزشگاه آزادی، پناهگاه‌های قدیمی در منطقه نارمک و همچنین زیرزمین‌های امن بازار تهران هستند. این مکان‌ها عمدتاً در دهه ۶۰ طراحی و احداث شده‌اند و هنوز در نقشه مدیریت بحران شهر به‌عنوان نقاط بالقوه پناهگیری لحاظ می‌شوند.
با وجود این، مسئولان هشدار می‌دهند که مراجعه به این پناهگاه‌ها تنها در صورت اعلام رسمی و از مسیرهای مشخص شده باید انجام شود. مراجعه خودسرانه می‌تواند موجب اختلال در فرآیندهای امدادی و ایجاد خطر برای افراد شود. از این رو، شهروندان باید منتظر اطلاعیه‌های رسمی از سوی نهادهایی مانند شهرداری تهران، سازمان مدیریت بحران یا ستاد کل پدافند غیرعامل کشور باشند.
در این میان فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت اشاره کرده است که از امشب به شکل 24 ساعته درهای مترو به روی شهروندان باز است، به جز آن برخی از مدارس و مساجد نیز برای پناهگیری مناسب هستند.
