مشخصات پهپاد MQ-۹ ریپر

فرارو- صبح امروز و در جریان ادامه درگیری‌های اسرائیل و ایران، تاج الدین صالحیان، معاون سیاسی امنیتی استانداری ایلام، در گفتگویی از سرنگون کردن یک پهپاد متجاوز اسرائیلی خبر داد و اضافه کرد: این پهپاد صبح امروز (دوشنبه) در منطقه «عین الصوله» بخش «دشت عباس» شهرستان مرزی دهلران مورد اصابت سامانه های پدافندی جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت.

به گزارش فرارو،  وی افزود: این پهپاد از مدل MQ۹ ساخت کشور آمریکا و شرکت General Atomics است.

اگرچه برخی از کارشناسان نظامی نسبت به این موضوع ابراز تردید کردند، اما به همین بهانه نگاهی به تاریخچه و مشخصات پهپاد MQ-9 انداخته‌ایم.

پهپاد MQ-9 Reaper سلاح اصلی تهاجمی بدون سرنشین نیروی هوایی آمریکا محسوب می‌شود. این پهپاد به‌دلیل زمان پرواز طولانی، حسگرهای گسترده، سامانه‌های ارتباطی چندحالته، و تسلیحات دقیق، برای انجام عملیات‌های تهاجمی، هماهنگی و شناسایی علیه اهداف حساس، متحرک، و زمان‌محور به کار می‌رود.

در نام‌گذاری نظامی ایالات متحده، حرف M نشان‌دهنده چندمنظوره بودن (Multi-role)، حرف Q نشان‌دهنده سیستم هدایت‌شونده از راه دور (Remotely Piloted Aircraft System) و عدد ۹ به‌معنای نهمین نمونه از این نوع پهپادها است.

از پریدیتور تا ریپر

وزارت دفاع ایالات متحده در دهه ۱۳۷۰ خورشیدی (۱۹۹۰ میلادی) بیش از ۳ میلیارد دلار برای تحقیق و عملیات مربوط به وسایل پرنده بدون سرنشین (Unmanned Aerial Vehicles یا UAV) هزینه کرد. با توجه به اینکه تنها یک بمب‌افکن B-2 حدود ۱.۵ میلیارد دلار قیمت دارد، این سرمایه‌گذاری چندان بد به نظر نمی‌رسید و رفته رفته پهپادها نقش بسیار مهمی در عملیات‌های نظامی آمریکا در افغانستان و عراق و همچنین مأموریت‌های شناسایی در سراسر جهان پیدا کردند.

پهپاد سبک و مسلح به نام MQ-1B Predator که برای عملیات شناسایی طراحی شد، محصولی است که بعدها پهپاد MQ-9 Reaper بر اساس آن ساخته شد. این پهپاد دارای بال‌هایی به عرض ۱۴ متر بود و می‌توانست  تا ارتفاع حدود ۷۶۰۰ متر (۲۵٬۰۰۰ فوت) صعود کند. 

پهپاد MQ-1 Predator در سال ۱۹۹۶ میلادی معرفی شد و نخستین بار در جریان درگیری ۷۸ روزه کوزوو در سال ۱۹۹۹  وارد منطقه جنگی شد. در فوریه ۲۰۰۱، پردیتور اولین استفاده تهاجمی خود را تجربه کرد و طی آزمایشی موفقیت‌آمیز، موشک مسلح هل‌فایر  را شلیک کرد که به انهدام یک تانک خالی منجر شد. یک سال بعد، موشکی از این پهپاد فردی مظنون به طراحی حمله سال ۲۰۰۰  به ناوشکن یو‌اس‌اس کول در یمن را هدف قرار داد و پنج عضو مظنون دیگر القاعده نیز در این حمله کشته شدند. خلبان پهپاد در کشور جیبوتی و فرمانده عملیات در عربستان سعودی مستقر بودند. این نشان‌دهنده قابلیت‌های فرماندهی و کنترل از راه دور گسترده پردیتور بود.

پردیتورها در زمینه کمین و حمله سریع به هدف‌  مؤثر هستند، اما قدرت تخریبی بالایی ندارند. در همین راستا، پهپاد MQ-9 Reaper طراحی شد. ریپر برخلاف پردیتور که پلتفرمی شناسایی با قابلیت حمل سلاح است، یک پهپاد رزمی  با توانایی شناسایی است.

سرعت پردیتور حدود ۲۲۵ کیلومتر بر ساعت است، اما ریپر با حداکثر سرعت ۴۸۲ کیلومتر بر ساعت می‌تواند سریع‌تر به اهداف در حال حرکت حمله کرده و آن‌ها را منهدم کند. این پهپاد نه‌تنها دو برابر پردیتور ارتفاع می‌گیرد، بلکه ۹ برابر دورتر نیز پرواز می‌کند و برای پشتیبانی نیاز به جنگنده ندارد. ریپر نخستین مأموریت خود را در اکتبر ۲۰۰۷ میلادی آغاز کرد.

استفاده در مأموریت‌های برون‌مرزی

نیروی هوایی آمریکا سامانه MQ-9 ریپر را در پاسخ به دستور وزارت دفاع برای پشتیبانی از عملیات‌های احتمالی فرامرزی طراحی و پیشنهاد داد. ریپر از پردیتور (MQ-1) بزرگ‌تر و قدرتمندتر است و برای اجرای دقیق و مستمر حمله به اهداف زمان‌حساس و انهدام یا از کار انداختن آن‌ها طراحی شده است.

ریپر علاوه بر توانایی انجام حملات دقیق، مأموریت‌های مختلفی را نیز اجرا می‌کند که از جمله آن‌ها می‌توان به شناسایی، دیده‌بانی، پشتیبانی نزدیک هوایی،  جست‌وجو و نجات در شرایط جنگی،  تعیین هدف با لیزر، پوشش و پشتیبانی حملات زمینی، پاک‌سازی مسیر، توسعه بانک اهداف، و هدایت نهایی هوایی اشاره کرد.

اجزای یک سیستم کامل پهپاد ریپر

MQ-9 تنها یک پهپاد نیست، بلکه بخشی از یک سامانه کامل پرنده هدایت پذیر  از راه دور است. یک سیستم عملیاتی کامل شامل چندین پهپاد مجهز به حسگر و سلاح، ایستگاه کنترل زمینی، لینک ماهواره‌ای اصلی، تجهیزات یدکی، و خدمه‌های عملیاتی و نگهداری برای اجرای مأموریت‌های ۲۴ ساعته می‌باشد.

حسگرهای پیشرفته برای هدف‌گیری دقیق

سامانه پایه MQ-9 ریپر مجهز به مجموعه حسگر چندطیفی (Multi-Spectral Targeting System یا MTS-B) است. این سامانه دارای مجموعه‌ای از حسگرهای تصویری قدرتمند برای هدف‌گیری است و شامل سنسور مادون قرمز، دوربین تلویزیونی رنگی/سیاه‌وسفید روز، دوربین تقویت‌شده شبانه، نشانگر لیزری و منبع نور لیزری می‌باشد. ویدئوی زنده این حسگرها می‌تواند به‌صورت مجزا یا ترکیبی نمایش داده شود.

سامانه تعیین فاصله و هدایت لیزری

در این پهپاد یک فاصله‌سنج/نشانگر لیزری نیز به‌کار رفته که برای نشانه‌گذاری دقیق اهداف جهت استفاده از مهمات هدایت‌شونده با لیزر مانند بمب هدایت‌شونده Paveway II (GBU-12) به‌کار می‌رود. همچنین ریپر به رادار روزنه ترکیبی (Synthetic Aperture Radar) مجهز است که امکان هدف‌گیری بمب GBU-38 را در آینده فراهم می‌سازد.

مشخصات فنی پهپاد MQ-9

پهپاد MQ-9 ریپر در دسته پهپادهای با ارتفاع متوسط و استقامت طولانی است. این پهپاد دارای حداکثر ارتفاع پرواز ۱۵,۲۴۰ متر (۵۰,۰۰۰ فوت) است. استقامت پرواز آن برای مدل استاندارد MQ-9A تا ۲۷ ساعت است و نسخه برد بلند قادر است تا ۳۰ ساعت یا حتی ۳۶ ساعت برای نوع "آلتایر" در هوا بماند. پهپاد MQ-9A دارای برد ۱,۸۵۰ کیلومتر است، سرعت کروز آن تقریباً ۳۷۰ کیلومتر در ساعت است، با حداکثر سرعت ۴۸۰ کیلومتر در ساعت. طول بال آن ۲۰.۱ متر و طول بدنه آن ۱۱ متر است. حداکثر وزن برخاست آن ۴,۷۶۳ کیلوگرم است. این پهپاد توسط یک موتور توربوپراپ هانی‌ول TPE331-10GD با ۹۰۰ اسب بخار قدرت تأمین می‌شود.

ریپر ظرفیت حمل بار قابل توجهی دارد، با ۳۸۶ کیلوگرم داخلی و ۱,۳۶۱ کیلوگرم خارجی در ۶ نقطه سخت بال. تسلیحات آن شامل ترکیبی از موشک‌های AGM-114 هل‌فایر (تا چهار عدد)، بمب‌های هدایت لیزری GBU-12 پیووی II، مهمات حمله مستقیم مشترک GBU-38 (JDAMs)، GBU-49 پیووی II پیشرفته، و مهمات حمله مستقیم مشترک لیزری GBU-54 است. 

توانمندی‌های ریپر

نکته مهم درباره ریپر (و پردیتور) این است که آن‌ها تنها پهپاد نیستند بلکه بخشی از یک سامانه سلاح کامل به‌شمار می‌روند. هر سامانه ریپر شامل چهار پهپاد جداگانه است که توسط چهار تیم پرواز مستقل کنترل می‌شوند. هزینه ساخت این سیستم حدود ۵۴ میلیون دلار است.

نحوه کنترل ریپر

 هر پهپاد ام کیو9 ریپر توسط تیمی شامل یک خلبان و یک اپراتور حسگر از راه دور هدایت می‌شود. خلبان وظیفه پرواز را برعهده دارد و اپراتور مسئول بررسی عملکرد حسگرهای مختلف از جمله دوربین‌های دید در شب و مادون قرمز است.

پهپادهای ریپر به‌صورت دسته‌های چهارتایی اعزام می‌شوند. هر ریپر که ابعادی مشابه یک جت کوچک تجاری دارد، توسط تیم دو نفره در ایستگاه زمینی کنترل می‌شود. این ایستگاه می‌تواند در نزدیکی منطقه عملیات مانند پایگاهی در عراق یا حتی در ایالت نوادا آمریکا قرار داشته باشد.

یکی از ویژگی‌های این سامانه چهار پهپادی این است که تیم‌ها می‌توانند کنترل پرواز را در میانه راه عوض کنند. مثلاً تیم مستقر در عراق وظیفه برخاست و فرود را برعهده دارد و سپس کنترل به تیمی در ایالات متحده سپرده می‌شود. این تقسیم کار باعث می‌شود که مأموریت‌های ۲۴ ساعته بهتر اجرا شوند.

چالش‌های استفاده از ریپر

استفاده از سامانه‌های سلاح بدون سرنشین مسائل اخلاقی و قانونی متعددی را به همراه دارد. گرچه ریپر امنیت بیشتری برای خدمه نسبت به پرنده‌های سرنشین‌دار فراهم می‌کند، اما مأموریت‌های بسیار پرخطری را نیز انجام می‌دهد. مثلاً در صورت سقوط، خطر اسارت یا کشته شدن خلبان وجود ندارد، اما آیا این موضوع باعث می‌شود مأموریت‌های غیرقانونی یا تحریک‌آمیز بیشتر شود؟

سؤالاتی نیز درباره سیاست‌گذاری UAVها مطرح است. مثلاً آیا استفاده از پهپادها به نقض بیشتر حریم هوایی کشورهای دیگر منجر خواهد شد؟ آیا حذف خلبان انسانی باعث افزایش ریسک‌پذیری در انتخاب اهداف می‌شود؟ و آیا استفاده از این سیستم‌ها به افزایش ترورها و قتل‌های هدفمند خواهد انجامید؟

مشکلات فنی ریپر

ریپرها به سیستم‌هایی برای شناسایی هواپیماهای دیگر مجهز نیستند و همین موضوع احتمال برخورد در آسمان را افزایش می‌دهد. مشکل دیگر مربوط به ساختار بدنه سبک ریپر است. اگرچه این ویژگی به پرواز کمک می‌کند، اما باعث می‌شود ریپر در برابر بادهای شدید و بارندگی آسیب‌پذیر باشد. در شرایط آب‌وهوایی نامناسب، این پهپاد باید زمین‌گیر شود؛ در حالی که بسیاری از مأموریت‌های آن در مناطق کوهستانی و متلاطم افغانستان انجام می‌شود. همچنین در سال‌های اخیر مشخص شده است که این پهپادها در مقابل سامانه‌های پدافندی آسیب‌پذیرند که نمونه آن را می‌توان در جریان درگیری‌های آمریکا در یمن مشاهده کرد.