اسرائیل و قسد؛ ائتلافی پنهان برای تغییر نقشه سوریه
کریدور داوود؛ بازی چندلایه اسرائیل، قسد و حکمت الهجری در جنوب سوریه
پس از توافق تاریخی ۱۰ مارس ۲۰۲۵ برای ادغام قسد در دولت سوریه، مذاکرات دمشق و کردها به‌دلیل اختلاف بر سر الگوی حکمرانی و بحران سویداء به بن‌بست رسید. ترکیه، آمریکا و دولت سوریه بر حفظ یکپارچگی کشور تأکید دارند و با طرح‌های تجزیه‌طلبانه مخالفت می‌کنند، اما قسد به پروژه فدرالیسم مورد حمایت اسرائیل گرایش یافته است. هم‌زمان، ترکیه هشدار داده که هرگونه اقدام تجزیه‌طلبانه را تهدید امنیت ملی تلقی کرده و مداخله خواهد کرد.
فرارو- رمضان بورصه تحلیلگر ارشد مسائل ترکیه در الجزیره
به گزارش فرارو به نقل از الجزیره نت، در پی امضای توافقی تاریخی در ۱۰ مارس ۲۰۲۵، روند ادغام نیروهای کرد در ساختار رسمی دولت سوریه به‌طور رسمی کلید خورد؛ توافقی که حاصل دیدار احمد الشرع، رئیس‌جمهور سوریه با مظلوم عبدی، فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) بود.
دومین دور مذاکرات میان الشرع و عبدی، در تاریخ ۹ ژوئیه و با حضور تام باراک، فرستاده ویژه ایالات متحده در امور سوریه و سفیر آمریکا در آنکارا، در دمشق برگزار شد. این نشست در شرایطی انجام شد که هیأت کردها در ماه ژوئن، خواستار تشکیل دولتی «دموکراتیک و غیرمتمرکز» در چارچوب حاکمیت ملی سوریه شده بودند. با این حال، اظهارات منتشرشده پس از این دیدار، حاکی از آن است که گفت‌وگوها میان دولت دمشق و نیروهای قسد همچنان در فضای مبهم و بدون حصول توافق عملی باقی مانده و روند ادغام با اختلالات ساختاری و کندی جدی روبه‌روست.
در حالی‌که مذاکرات میان دولت دمشق و نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) به بن‌بست رسیده بود، درگیری‌های خونین در شهر سویداء در جنوب سوریه، روند گفت‌وگوها را بیش از پیش با چالش مواجه ساخت. این درگیری‌ها میان شبه‌نظامیان وفادار به حکمیت الهجری، رهبر مذهبی دروزیان که از حمایت تل‌آویو برخوردار است و عشایر عرب بدوی شکل گرفت. ورود مستقیم اسرائیل به صحنه، از طریق پشتیبانی از الهجری و نیز بمباران مواضع ارتش سوریه و ستاد کل نیروهای مسلح در دمشق، فضای امنیتی و سیاسی کشور را دستخوش تحولات جدی کرد. در نتیجه این تحولات، گروه‌های کردی مستقر در شرق فرات نیز به بازنگری در مواضع خود پرداختند.
بن‌بست در دمشق؛ قسد به دنبال تقسیم سوریه، ترکیه و آمریکا مخالف
در این میان، ترکیه از مدت‌ها پیش و هم‌زمان با تضعیف ساختار حاکم در دمشق، خود را برای اجرای عملیات نظامی گسترده علیه نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) آماده کرده بود؛ به‌ویژه از زمان سقوط نظام بشار اسد در ۸ دسامبر ۲۰۲۴، که فضای میدانی سوریه دستخوش تغییرات بنیادین شد. هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه در موضع‌گیری‌ای صریح اعلام کرد که آنکارا با درخواست دولت موقت دمشق برای دادن فرصت به روند مذاکرات و دیپلماسی موافقت کرده و تحولات مربوط به گفت‌وگوهای میان دمشق و قسد را به‌دقت زیر نظر دارد. با این حال، وی هشدار داد که در صورت شکست این مذاکرات، ترکیه گزینه‌ای جز توسل به اقدام نظامی نخواهد داشت. فیدان همچنین تأکید کرد که آنکارا به هیچ‌وجه پذیرای هیچ‌گونه موجودیت مسلح، خودمختار یا غیرادغام‌شده با دولت مرکزی سوریه در امتداد مرزهای جنوبی خود نخواهد بود.
توافق سیاسی امضاشده میان احمد الشرع، رئیس‌جمهور سوریه و مظلوم عبدی، فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) در تاریخ ۱۰ مارس ۲۰۲۵، با استقبال رسمی آنکارا همراه شد. هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه صراحتاً از رضایت کشورش نسبت به این توافق سخن گفت و تأکید کرد که دولت ترکیه روند اجرای مفاد آن را با دقت رصد می‌کند.
با این حال، دومین دور مذاکرات که در ژوئیه همان سال در دمشق برگزار شد، برخلاف دور نخست، فضایی متشنج و فاقد پیشرفت ملموس داشت. در این نشست، مظلوم عبدی بار دیگر بر تشکیل یک دولت «غیرمتمرکز» در چارچوب سوریه آینده تأکید ورزید؛ پیشنهادی که از سوی دولت دمشق به‌عنوان «تلاشی برای تحمیل واقعیت‌های تجزیه‌طلبانه» تلقی شد و به‌شدت رد گردید. تام باراک، نماینده ویژه ایالات متحده در امور سوریه که در این جلسه حضور داشت، نیز اذعان کرد که شکاف سیاسی و مفهومی میان دمشق و قسد درباره نحوه ادغام شمال شرق سوریه، همچنان عمیق و حل‌نشده باقی مانده است. دلیل اصلی شکست مذاکرات دوم در دمشق این بود که ترکیه، سوریه و ایالات متحده بر سر طرح «سوریه یکپارچه» پافشاری می‌کنند، در حالی که «قسد» به طرح مورد حمایت اسرائیل برای «تقسیم سوریه» نزدیک‌تر است.
سویداء در آتش؛ بازی چندلایه اسرائیل و قسد در جنوب سوریه
بدون تردید، بحران فزاینده در سویداء و مداخله مستقیم اسرائیل در تعمیق آن، پیامدهایی فراتر از جنوب سوریه دارد و عملاً کل کشور را وارد مرحله‌ای جدید از بی‌ثباتی کرده است. اسرائیل با بهره‌برداری هدفمند از درگیری‌ها میان نیروهای وفادار به حکمیت الهجری، رهبر مذهبی دروزیان تحت حمایت تل‌آویو و قبایل عرب بدوی، در حال پیگیری پروژه‌ای موسوم به «کریدور داوود» است؛ ابتکاری که در عمل، به‌دنبال گسترش شکاف‌های قومی، فرقه‌ای و امنیتی در سراسر سوریه است.
عقب‌نشینی نیروهای امنیتی سوریه از سویداء، که در چارچوب توافقی غیررسمی میان دمشق و تل‌آویو با میانجی‌گری آمریکا صورت گرفت، نه‌تنها کنترل دولت مرکزی بر جنوب کشور را تضعیف کرد، بلکه در شرق فرات نیز پیامدهای مستقیم داشت. این تحولات باعث شد نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) از مسیر تعهدات مندرج در توافق ۱۰ مارس منحرف شوند و اقداماتی را در پیش گیرند که با روند ادغام و توافق‌های پیشین در تضاد آشکار قرار دارد.
در حالی‌که درگیری‌ها در سویداء همچنان ادامه داشت و حملات هوایی اسرائیل به دمشق تشدید شده بود، برخی رسانه‌های بین‌المللی گزارش دادند که نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) در رقه وارد حالت آماده‌باش نظامی شده‌اند. اگرچه روابط راهبردی میان ایالات متحده و قسد بیش از یک دهه و نیم سابقه دارد، اما در تحولات اخیر، به‌نظر می‌رسد قسد در معادله داخلی سوریه، اولویت را به همکاری با اسرائیل داده است. دلیل این چرخش، هم‌سویی اهداف قسد با پروژه اسرائیلی «کریدور داوود» است؛ طرحی که در پی ایجاد ساختارهای خودمختار یا فدرال در مناطق سویداء و شرق فرات است.
بحران سویداء و مداخلات آشکار اسرائیل نه‌تنها روند ادغام نیروهای قسد در ساختار دولت مرکزی سوریه را با تأخیر مواجه کرده، بلکه زمینه‌ساز بازگشت تدریجی گروه‌های شورشی باقی‌مانده از نظام بشار اسد به سواحل غربی سوریه شده و ثبات شکننده کشور را بیش از پیش در معرض تهدید قرار داده است. علاوه بر این، تنش‌های اخیر پرده از سطح جدیدی از همکاری و هماهنگی آشکار میان اسرائیل، حکمیت الهجری و قسد برداشت.
ترکیه و خط قرمز جدید در سوریه؛ هشدار صریح آنکارا به پروژه‌های تجزیه‌طلبانه
ترکیه روند ادغام نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) در ساختار دولت سوریه را با دقت و صبر راهبردی دنبال می‌کند و در عین حال، تحولات پرشتاب در سویداء را نیز با حساسیتی ویژه زیر نظر دارد. از نگاه دولت آنکارا، بحران در سویداء صرفاً یک ناآرامی محلی نیست، بلکه پدیده‌ای است که می‌تواند به‌سرعت به سایر مناطق سوریه سرایت کرده و ساختار یکپارچگی ارضی این کشور را دستخوش فروپاشی تدریجی کند. ارزیابی نهادهای اطلاعاتی و راهبردی ترکیه حاکی از آن است که خروج کنترل سویداء از دست دولت دمشق و احتمال شکل‌گیری ساختاری فدرال یا نیمه‌فدرال در جنوب سوریه، می‌تواند به الگویی خطرناک برای مناطق دیگر از جمله شمال شرق سوریه تبدیل شود.
این جمع‌بندی به‌روشنی نشان می‌دهد که تهدیدات متوجه امنیت ملی ترکیه صرفاً به تحولات منطقه تحت کنترل قسد در شمال سوریه و در امتداد مرزهای مشترک محدود نمی‌شود. بلکه هر سناریوی مشابه در مناطق دیگر از جمله سویداء، نیز می‌تواند اثرات دومینویی ایجاد کند که به‌سرعت به سایر بخش‌های سوریه گسترش یافته و امنیت ترکیه را به‌طور مستقیم تحت‌الشعاع قرار دهد.
در همین چارچوب، هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، در تاریخ ۲۲ ژوئیه و در واکنش به تحولات جنوب سوریه و حملات اسرائیل، موضع تازه آنکارا درباره مفهوم «تهدید امنیت ملی» در سوریه را به‌طور صریح بیان کرد. وی تأکید کرد: «هیچ گروهی نباید به سمت تجزیه حرکت کند. مسائل بسیاری برای بحث از طریق دیپلماسی وجود دارد. همه‌چیز قابل مذاکره است و گفت‌وگوها با همه گروه‌ها و طرف‌ها در جریان است. اما اگر این مرزها را رد کرده و به سمت تجزیه و بی‌ثباتی با توسل به خشونت بروید، این اقدام را تهدید مستقیم علیه امنیت ملی خود تلقی می‌کنیم و مداخله خواهیم کرد. هر چه می‌خواهید جز تجزیه را مطرح کنید؛ ما نیز تا جای ممکن به شما کمک می‌کنیم. اما اگر این خط قرمز را رد کنید، خود را در معرض واکنش ما قرار داده‌اید.»
وی در ادامه تاکید کرد: « اسرائیل به‌دنبال نابودی تمام تلاش‌هایی است که برای ایجاد صلح، ثبات و امنیت در سوریه صورت می‌گیرد. حقیقتی وجود دارد که باید صراحتاً اعلام شود: اسرائیل خواهان شکل‌گیری یک دولت باثبات در پیرامون خود نیست و هدف اصلی آن، تقسیم سوریه است.»
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، نیز در مسیر بازگشت از قبرس شمالی و در گفت‌وگو با خبرنگاران در هواپیمای ریاست‌جمهوری، به‌صراحت اعلام کرد: « اسرائیل به‌طور مستمر در پی شعله‌ور ساختن کل منطقه است. احمد الشرع، رئیس‌جمهور سوریه در سویداء رویکردی قاطعانه نشان داد و کنترل اوضاع را حفظ کرد. ما مصمم هستیم و الشرع را در سوریه تنها نخواهیم گذاشت. هدف ما، جلوگیری از تجزیه سوریه است.» اظهارات قاطعانه اردوغان و فیدان به‌روشنی نشان می‌دهد که ترکیه راهبرد خود را در برابر تهدیدات امنیت ملی ناشی از تحولات سوریه تغییر داده و تقویت کرده است.
اگر پیش‌تر تنها تحولات شرق فرات به‌عنوان تهدید مستقیم علیه امنیت ملی ترکیه تلقی می‌شد، اکنون آنکارا هرگونه اقدام یا برنامه‌ای که به تجزیه سوریه منجر شود را خط قرمز امنیت ملی خود می‌داند. به‌گفته وزیر خارجه ترکیه، در صورت تحقق چنین سناریوهایی، آنکارا حق مداخله مستقیم و بدون واسطه را برای خود محفوظ می‌داند. این بازتعریف سیاست امنیتی ترکیه، که در واکنش به بحران سویداء و مداخلات اسرائیل شکل گرفته، عملاً به مانعی جدی در برابر ادغام بی‌دردسر نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) در قالب طرح «کریدور داوود» تبدیل شده است. همچنین، این سیاست جدید موجب خواهد شد که اجرای رویکرد تعلل، تأخیر و کسب امتیاز بیشتر از سوی قسد در روند گفت‌وگو با دولت دمشق، با چالش‌های جدی‌تری روبه‌رو شود.
تام باراک: قسد راهی جز توافق با دمشق ندارد
ایالات متحده در تحولی قابل‌توجه، سیاستی فعالانه در پیش گرفته که از روند ادغام نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) در ساختار دولت مرکزی سوریه حمایت می‌کند. در این چارچوب، واشنگتن نه‌تنها به‌دنبال تسهیل روند گفت‌وگو میان دمشق و قسد است، بلکه همکاری نزدیکی نیز با دولت ترکیه در این مسیر برقرار کرده است. تام باراک، سفیر آمریکا در آنکارا و فرستاده ویژه واشنگتن در امور سوریه، بارها بر لزوم تسریع روند ادغام قسد در نظام سیاسی سوریه تأکید کرده است. وی در گفت‌وگویی با شبکه سی‌ان‌ان ترک، به‌صراحت اعلام کرد: «قسد همان یگان‌های مدافع خلق و حزب کارگران کردستان است. ما هیچ تعهدی برای ایجاد دولتی مستقل برای آن‌ها نداریم.»
آنچه قابل تأمل است، این‌که با وجود پافشاری ترکیه بر یکسان دانستن هویت «قسد» و حزب کارگران کردستان و تلقی قسد به‌عنوان شاخه‌ای از پ.ک.ک در سوریه، ایالات متحده از دوران ریاست‌جمهوری اوباما تاکنون همواره این رویکرد را رد کرده و قسد را نه‌تنها منفک از پ.ک.ک، بلکه یکی از اصلی‌ترین متحدان خود معرفی کرده است. با این حال، تام باراک اخیراً در یک نشست خبری در واشنگتن تصریح کرده که قسد هیچ راهی جز توافق با دولت دمشق پیش رو ندارد و ایالات متحده نیز مخالف هرگونه تجزیه سوریه است.
آنچه در وضعیت فعلی به‌وضوح دیده می‌شود این است که ترکیه، ایالات متحده و دولت دمشق، هر سه، رویکردی هماهنگ و نسبتاً نزدیک در قبال تحولات سوریه در پیش گرفته‌اند. در نقطه مقابل، اسرائیل سیاستی کاملاً متفاوت را دنبال می‌کند و چه به‌صورت مستقیم و چه از طریق گروه‌های هم‌پیمان خود، برای پیشبرد اهدافش به‌طور فعال در خاک سوریه وارد عمل می‌شود. در این میان، حکمیت الهجری، رهبر دروزیان سوریه، عملاً به‌عنوان مجری سیاست‌های اسرائیل در این کشور شناخته می‌شود و نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) نیز، بیش از آنکه به ایالات متحده وابسته باشند، به مواضع اسرائیل گرایش پیدا کرده‌اند. به اعتقاد ناظران، قسد هیچ گزینه‌ای جز پیوستن به ساختار دولت دمشق ندارد و هر اندازه روند گفت‌وگوها و مذاکرات با دولت مرکزی با سرعت بیشتری پیش برود، این امر به نفع قسد خواهد بود.
در همین حال، کاملاً آشکار است که ترکیه نسبت به هرگونه اقدام نظامی احتمالی قسد در شرق فرات، بی‌تفاوت نخواهد ماند و چه این تحرکات با تحولات سویداء ارتباط داشته باشد یا نه، با قاطعیت واکنش نشان خواهد داد. علاوه بر این، می‌توان با اطمینان گفت که اگر بحران سویداء شدت گیرد و به مرحله‌ای برسد که خطر تقسیم سوریه را ملموس‌تر کند، ترکیه بدون تردید نسبت به این تحولات حساسیت نشان داده و با بهره‌گیری از تمام ظرفیت‌ها و امکانات خود در تحولات منطقه مداخله خواهد کرد.
