تلاش ناکام استرالیا برای شلیک موشک ماهواره بر؛ چه کشورهایی عضو باشگاه جهانی فضا هستند؟

فرارو- محمد حسن خلیلی؛ به تازگی انتشار خبری در خصوص تلاش ناموفق استرالیا برای پیوستن به کشورهای دارای فناوری ارسال ماهواره به سطح مداری زمین، بار دیگر نگاه‌ها را به کشورهایی که عضو باشگاه جهانی فضا هستند، جلب کرد؛ باشگاهی که ایران نیز بیش از یک دهه است به آن پیوسته و با تمامی محدودیت‌های موجود، دارای این فناوری شده است. 

به گزارش فرارو، روز پنجشنبه بود که رسانه‌های جهانی اعلام کردند پس از ۵۴ سال، نخستین تلاش استرالیا در خصوص شلیک یک راکت مداری به شکست ختم شد. 

شکست استرالیا در شلیک موشک ماهواره بر

پایگاه «لایو ساینس» که اخبار علمی را پوشش می‌دهد در این ارتباط نوشت: اریس-۱ (Eris-1) که نخستین موشکی است که بطور کامل از سوی یک شرکت استرالیایی ساخته شده است، تنها ۱۴ ثانیه پس از شلیک از یک پایگاه فضایی در ایالت کوئینزلند استرالیا، به زمین سقوط کرد. این، نخستین تلاش استرالیا برای پرتاب موشک مداری از سال ۱۹۷۱ محسوب می‌شود. 

بنابر این گزارش، در تاریخ سه‌شنبه، ۲۹ ژوئیه (۷ مرداد) در تاریخ ۸:۳۵ صبح به وقت محلی شرکت «شرکت فناوری فضایی گیلمور» (Gilmour Space Technologies) که یک شرکت خصوصی استرالیایی محسوب می‌شود، نخستین موشک از موشکهای کلاس اریس را از «پایگاه فضایی مداری بوئن» (Bowen) در کوئینزلند پرتاب کرد؛ هرچند پس از گذشت ۲۳ ثانیه موتورهای موشک آتش گرفت و تنها ۱۴ ثانیه پس از پرتاب، این فضاپیما به زمین سقوط کرد. 

بنابر ویدئویی که از این پرتاب منتشر شده، موشک در ابتدا مطابق انتظار شلیک می‌شود و چهار موتور آن به طور مناسب و درست روشن می‌شود؛ اما پس از بلند شدن از روی سکوی پرتاب، حرکت روبه بالای این موشک متوقف شده و شروع به پایین آمدن کرده و سپس روی زمین سقوط می‌کند و در میانه غباری از دود محو می‌شود. هرچند به نظر نمی‌آید که موشک منفجر شده باشد، اما به سرعت این موشک در آتش می‌سوزد. 

تلاشی پس از ۵۴ سال

اریس-۱ که تنها توانست ۲۵ متر بالا برود، در واقع نخستین فضاپیمایی بود که بطور کامل از سوی یک شرکت استرالیایی ساخته شده بود. این تلاش همچنین نخستین اقدام این کشور از اکتبر ۱۹۷۱ (آبان ۱۳۵۰) محسوب می‌شود؛ زمانی که بریتانیا توانست موشک بریتانیایی «Black Arrow» (به معنای پیکان سیاه) را از یک پایگاه فضایی در جنوب استرالیا به فضا پرتاب کند. 

اولین و آخرین پرتاب موشک ماهواره بر انگلیس

در واقع بلک ارو (Black Arrow) طبق مطالعاتی که از سوی «تأسیسات هوایی پادشاهی انگلستان» برای موشکهای حامل ماهواره انجام شده بود و بر پایه موشک «بلک نایت» (Black Knight) (به معنای شوالیه سیاه) شکل گرفت. این پروژه در اواخر سال ۱۹۶۴ از سوی دولت بریتانیا راه اندازی شد و در مجموع چهار پرتاب در میانه سالهای ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۱ داشت که پرتاب اول و سوم ناموفق و پرتاب دوم و چهارم موفقیت‌آمیز بودند که در اخرین پرتاب، انگلیس ماهواره «Prospero» را در مدار پایینی زمین قرار داد؛ پرتابی که در واقع اولین و آخرین پرتاب موفقیت‌آمیزی به شمار می‌رود که تا کنون بریتانیا انجام داده است. پس از آن بود که بریتانیا تصمیم گرفت تا این پروژه را ادامه ندهد و بجای آن «وزارت دفاع بریتانیا» تصمیم گرفت تا از موشکهای آمریکایی «اسکات» (Scout) استفاده کند؛ چرا که بنابر محاسبات آن‌ها استفاده از تجهیزات آمریکا بجای ادامه دادن پروژه موشکهای «Black Arrow» ارزان‌تر تمام می‌شد. 

آخرین موشک «بلک ارو» که می‌بایستی تکمیل می‌شد و هرگز پرتاب نیز نشد، اکنون دست نخورده در «موزه علوم لندن» نگهداری می‌شود. 

کشورهای عضو باشگاه فضایی

اما همینطور که احتمالا تا اینجای گزارش متوجه شده‌اید، فناوری پرتاب ماهواره، جزو فناوری‌های پیشرفته‌ای است که تنها شمار معدودی از کشورهای جهان تا کنون موفق به عملیاتی کردن آن شده‌اند؛ تا جایی که همانطوری که در بالا آمد استرالیا با آنکه جزو کشورهای پیشرفته جهان به حساب می‌آید در میان کشورهای دارای این فناوری نیست و بریتانیا نیز تا کنون فقط یکبار موفق شده است ماهواره به فضا بفرستد. 

اما اگر بخواهیم فهرست‌وار به کشورهایی که دارای این فناوری هستند، همراه با تاریخ پرتاب و ماهواره‌ای که هرکدام به فضا فرستاده‌اند، اشاره کردیم، به ترتیب قدمت بدین شرح اند: 

۱- اتحاد جماهیر شوروی: در تاریخ ۴ اکتبر ۱۹۵۷ (۱۲ مهر ۱۳۳۶) اتحاد جماهیر شوری ماهواره اسپوتنیک ۱ را با موشک اسپوتنیک از پایگاه فضایی بایکونور که امروزه در کشور قزاقستان واقع شده است، پرتاب کرد. 

۲- ایالات متحده آمریکا: در تاریخ اول فوریه ۱۹۵۸ (۱۲ بهمن ۱۳۳۶) ماهواره «اکسپلور ۱» را از پایگاه نیروی هوایی کیپ کاناورال (Cape Canaveral Air Force Station) پرتاب کرد. 

۳- فرانسه: فرانسه در تاریخ ۲۶ نوامبر ۱۹۶۵ (۵ آذر ۱۳۴۴) ماهواره «Astérix» را با موشک «Diamant» به فضا پرتاب کرد. 

۴- ژاپن: ژاپن در تاریخ ۱۱ فوریه ۱۹۷۰ (۲۲ بهمن ۱۳۴۸) ماهواره «اوسومی» (Ohsumi) را از مرکز فضایی اوچینورا با استفاده از موشک «لامبدا» (Lambda) به فضا پرتاب کرد. 

۵- چین: چین در تاریخ ۲۴ آوریل ۱۹۷۰ (۴ اردیبهشت ۱۳۴۹) ماهواره (Dong Fang Hong ۱) را با موشک «لانگ مارچ-۱» (Long March ۱) از مرکز پرتاب ماهواره‌ای جیوکوآن (Jiuquan) به فضا فرستاد. 

۶- بریتانیا: بریتانیا در تاریخ ۲۸ اکتبر (۶ آبان ۱۳۵۰) ماهواره «پراسپرو» (Prospero) را با موشک «Black Arrow» (همانطوری که در بالاتر جداگانه به آن اشاره شد) از مرکز هوافضای وومرا (Woomera Range Complex) در استرالیا به فضا پرتاب کرد. 

۷- آژانس فضایی اروپا: آژانس فضایی اروپا: در تاریخ ۲۴ دسامبر (۳ دی ۱۳۵۸)، ماهواره «کت-۱» (CAT-1) را با استفاده از موشک «Ariane ۱» از «پایگاه فضایی گویان» ازگویان فرانسه (از سرزمینهای فرادریایی فرانسه در آمریکای لاتین) شلیک کرد. 

۸- هند: هند در تاریخ ۱۸ ژوئیه ۱۹۸۰ (۲۷ تیر ۱۳۵۹)، ماهواره «روهینی-۱» (Rohini ۱) را با موشک «SLV» از «شریهریکوت» به فضا پرتاب کرد. 

۹- اسرائیل: اسرائیل در تاریخ ۱۹ سپتامبر ۱۹۸۸ (۲۸ شهریور ۱۳۶۷) ماهواره اوفک-۱ (Ofeq ۱) را با موشک شاویت (Shavit) از پایگاه هوایی پالماخیم به فضا پرتاب کرد. 

۱۰- اوکراین: اوکراین در تاریخ ۲۸ سپتامبر ۱۹۹۱ ماهواره «Strela-3» را با موشک «Tsyklon-3» از پایگاه فضایی پلستسک که در روسیه قرار دارد، پرتاب کرد. 

۱۱- روسیه: روسیه در تاریخ ۲۱ ژانویه ۱۹۹۲ (اول بهمن ۱۳۷۰) ماهواره «کاسموس ۲۱۷۵» (Kosmos ۲۱۷۵) را با موشک «سایوز یو» ((Soyuz-U از پایگاه فضایی پلستسک فرستاد. 

۱۲- ایران: ایران نیز در تاریخ ۲ فوریه ۲۰۰۹ (برابر با ۱۴ بهمن ۱۳۸۷) موفق شد «ماهواره امید» را با موشک ماهواره بر «سفیر» به فضا پرتاب کند. 

۱۳- ایتالیا: ایتالیا در تاریخ ۳ فوریه ۲۰۱۲ (۱۴ بهمن ۱۳۹۰) موفق شد چندین ماهواره را با موشک «وگا» (Vega) از پایگاه‌گویان فرانسه به فضا پرتاب کرد. 

ایتالیا البته پیشتر در تاریخ ۱۵ دسامبر ۱۹۶۴ (۲۴ آذر ۱۳۴۳)، ماهواره «سن مارکو-۱» (San Marco ۱) را با موشک «اسکات-ایکس ۴» (Scout-X4) که یک موشک آمریکایی است، به فضا فرستاده بود. 

۱۴- کره شمالی: کره شمالی در تاریخ ۱۲ دسامبر ۲۰۱۲ (۲۲ آذر ۱۳۹۱)، موفق شد ماهواره «Kwangmyŏngsŏng-3 Unit ۲» را از مرکز پرتاب ماهواره «Sohae» به فضا پرتاب کند. 

۱۵- کره جنوبی: کره جنوبی نیز در تاریخ ۳۰ ژانویه ۲۰۱۳ (۱۱ بهمن ۱۳۹۱) موفق شد ماهواره (STSat-2C) را با موشک «نارو-۱» ((Naro-1 از مرکز فضایی نارو به فضا پرتاب کند. 

۱۶- نیوزیلند: نیوزیلند نیز در تاریخ ۲۱ ژانویه ۲۰۱۸ (اول بهمن ۱۳۹۶) موفق شد ماهواره «هیومنیتی استار» (Humanity Star) را با موشک «الکترون» (Electron) از مجتمع پرتاب موشک ماهیا (Mahia) در نیوزیلند به فضا پرتاب کرد. 

ایران، نهمین کشور عضو باشگاه فضایی جهان

همانطوری که در بالا مشاهده شد، ایران جزو معدود کشورهایی است که توانسته است ماهواره به فضا بفرستد؛ آن هم نه تنها طراحی ماهواره، بلکه جزو معدود کشورهایی است که دارای چرخه کامل ساخت تا پرتاب ماهواره در داخل کشور هست. 

در واقع اگر به فهرست ارائه شده بالا نگاهی بیاندازیم، از آنجا که روسیه و اوکراین میراث دار شوروی سابق در زمینه فناوری‌های پیشرفته محسوب می‌شوند، با حذف این دو کشور از فهرست بالا و نیز با حدف «آژانس فضایی اروپا» از فهرست به دلیل آنکه کشور محسوب نمی‌شود، ایران نهمین کشوری می‌شود که توانسته به قابلیت پرتاب ماهواره در جهان دست پیدا کند. 

همانطوری که ذکر شد، ایران در تاریخ ۱۴ بهمن ۱۳۸۷ موفق شد ماهواره «امید» را بوسیله موشک ماهواره بر سفیر در مدار ۲۴۵ کیلومتری زمین قرار دهد. 

ثبت نام ماهواره امید در پایگاه داده ناسا

همچنین نام ماهواره امید و پرتابگر آن یعنی پرتابگر سفیر در ناسا در بخش داده‌های علوم فضایی ناسا در بخش آرشیو اطلاعات آمده است. در پایگاه ناسا در خصوص ماهواره امید ایران آمده: امید یک ماهواره ارتباطی بود که در تاریخ دوم فوریه ۲۰۰۹ بوسیله موشک سفیر۲ در ساعت ۱۸:۳۴ مطابق ساعت جهانی پرتاب شد. این ماهواره که در زبانی فارسی «hope به معنای امید» نام دارد، شامل یک سیستم کنترل آزمایشگاهی، تجهیزات ارتباطی و یک محموله کوچک سنجش از راه دور است. 

البته ایران پس از ماهواره امید موفق شد چندین ماهواره دیگر را هم به فضا بفرستد که از جمله آن‌ها می‌توان به رصد و نوید اشاره کرد.