زمان حذف یارانه ۱۸ میلیون ایرانی مشخص شد

حذف یارانه سه دهک به جای شهریور، به پایان سال موکول شد. موانع موجود حذف یارانه پردرآمدها و پیشنهادهای کارشناسان برای نظام بهینه حمایتی چیست؟​​​​​​​ 

به گزارش خراسان، در حالی که پیشتر وزیر رفاه از نهایی شدن طرح حذف یارانه نقدی سه دهک ثروتمند تا پایان شهریور خبر داده بود، اظهارات رئیس سازمان هدفمندی یارانه ها نشان می دهد احتمالاً این کار تا پایان سال به طول خواهد انجامید. نوروزی با اشاره به نقص پایگاه اطلاعاتی خانوارها، اظهار داشته که به دلیل برخی اختلافات فنی با سازمان ثبت، بررسی اطلاعات استان ها در حال انجام بوده و تاکنون برای ۱۸ استان به اتمام رسیده است.

با این همه، کارشناسان با تاکید بر ناکارآمد بودن سیاست کنونی پرداخت یارانه نقدی و همچنین یارانه های پنهان در بخش های دیگر، راه حل را جایگزینی نظام تامین اجتماعی فراگیر به جای یارانه همگانی می دانند.

موعد حذف یارانه ثروتمندان عقب افتاد؟

نهایی شدن طرح حذف یارانه نقدی سه دهک ۸ تا ۱۰ در شهریور، موضوع مهمی بود که وزیر رفاه در اظهارات هفته گذشته خود بیان کرد. خبرگزاری ایرنا به نقل از وی اظهار کرد: طبق قانون بودجه و پیگیری مشترک دولت و مجلس، حذف یارانه این سه دهک بالا در دستور کار قرار دارد و اطلاعات مشمولان نیز به‌روز شده است.

به گفته وی، پیش از قطع یارانه، هر فرد مشمول با اعلام رسمی از دلایل این تصمیم مطلع می‌شود و در صورت اعتراض، شکایت آن‌ها بررسی خواهد شد. میدری البته با اشاره به حساسیت این اصلاح پرداخت ها و این که اجرای این تصمیم نیازمند موافقت نهایی دولت است، ابراز امیدواری کرد که تا هفته آینده نظر مثبت دولت جلب شود تا امکان آغاز اجرای طرح حذف سه دهک بالا از فهرست یارانه بگیران، در شهریور فراهم شود.

با این حال، اظهارات رئیس سازمان هدفمندی یارانه ها در روز گذشته، نشان داد که احتمالاً زمان بندی حذف یارانه سه دهک تا انتهای سال به طول خواهد انجامید. به گزارش ایرنا، حسن نوروزی در نشست «هدفمندی یارانه‌ها و معمای رفاه» که روز سه شنبه در مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری برگزار شد، گفت: بر اساس قانون بودجه سال جاری تا پایان امسال با همکاری وزارت رفاه سه دهک بالایی جامعه که در مجموع ۱۸ میلیون نفر می‌شوند، از مجموعه یارانه‌بگیران حذف خواهند شد.

سهم سنگین یارانه‌ها در بودجه

نوروزی در این نشست گفت: امسال بیش از ۲۱ درصد منابع بودجه‌ای دولت به یارانه‌ها اختصاص یافته؛ معادل هزار و ۴۶ هزار میلیارد تومان که بخشی از آن صرف دارو، معیشت خانوارهای تحت پوشش نهادهای حمایتی و پرداخت نقدی به عموم مردم می‌شود. با این حال، ۹۲ درصد جمعیت کشور همچنان یارانه دریافت می‌کنند، حتی کسانی که نیازی به آن ندارند.

 این وضعیت توزیع یارانه نقدی در شرایطی است که طبق قانون بودجه امسال، رسماً ۲۰۰ هزار میلیارد تومان منابع برای پوشش کسری منابع هدفمندی یارانه ها لحاظ شده است.

چالش شناسایی دهک‌ها

یکی از مشکلات اصلی، فقدان بانک اطلاعاتی دقیق برای دهک‌بندی خانوارهاست. به گفته نوروزی، روش‌های گذشته مانند خوداظهاری یا پرسش از خانوارها شکست خورده و داده‌های ثبتی ـ شامل اطلاعات املاک، خودرو، تراکنش‌های بانکی و سفرهای خارجی ـ نیز ناقص و ناهماهنگ است. همین خلأ سبب شده دهک‌های پردرآمد همچنان یارانه بگیرند.

رئیس سازمان هدفمندی با بیان این که با گذشت ۱۶ سال هنوز نتوانسته ایم داده های اطلاعاتی املاک را که بر اساس آن دهک سنجی می کنیم، به رقم دقیقی برسانیم، گفت: پایگاه‌های اطلاعاتی خانوارها نقص دارد.

وی توضیح داد: ما در سازمان هدفمندی بانک اطلاعات خانوارها را با همکاری وزارت رفاه ایجاد کردیم اما دهک‌بندی را وزارت رفاه مشخص می‌کند در سال ۱۴۰۰ دولت مصوب کرد تا پایگاه اطلاعات خانوار اصلاح شده و ثبت احوال متولی این پایگاه اطلاعاتی شود اما چون تعریف ما در سازمان هدفمندی با تعریف سازمان ثبت از خانوار تفاوت دارد، اختلافاتی در پایگاه‌های اطلاعاتی پیش آمد لذا با سازمان ثبت احوال در حال بررسی این اطلاعات به صورت استان به استان هستیم که تا کنون به ۱۸ استان رسیده است؛ در این طرح مراجعات به استانداری و فرمانداری‌ها و پلیس + ۱۰ حذف شده و باید همه خانوارها تغییرات در بُعد خانوار را در پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان ثبت احوال درج کنند.

یارانه‌های پنهان، صورت دیگر ماجرا

رئیس سازمان هدفمندسازی با اشاره به ناکارآمدی نظام کنونی توزیع یارانه ها در ابعاد کلان، یارانه های پنهان انرژی را مثال زد و اظهار کرد: یارانه‌های پنهان در بخش انرژی به مراتب بزرگ‌تر از یارانه‌های نقدی است. روزانه ۱۳۹ میلیون لیتر بنزین با نرخ یارانه‌ای فروخته می‌شود (آن هم در شرایطی که روزانه ۲۰ میلیون لیتر بنزین وارد می کنیم) و اختلاف آن با قیمت واقعی، بیش از دو هزار همت یارانه پنهان ایجاد می‌کند. در حوزه گاز و برق نیز وضع مشابهی حاکم است.

به گفته این مقام مسئول مطالعه‌ای در سال ۱۴۰۲ انجام شد که نشان می داد ما روزانه به ایرانی ها ۴ دلار یارانه می دهیم و خط فقر ۲ دلار بود اما آیا این میزان یارانه احساس می‌شد؟ الان انرژی را با قیمت بسیار پایین به مردم می دهیم.

نقد کارشناسان: یارانه باید مشروط شود

در نشست مذکور، کارشناسان بر لزوم استقرار سیستم تامین اجتماعی و خدمات دهی فراگیر تاکید داشتند. سیستمی که طبق آن حمایت ها زمان دار و مشروط باشند.  امید حاجتی، رئیس پیشین سازمان هدفمندی با تاکید بر این مسئله گفت:  به عنوان مثال نظام یارانه باید با شاخص‌هایی چون ثبت‌نام کودکان در مدرسه یا کاهش آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد همراه شود.

یارانه دارو سراسر رانت و فساد!

حاجتی همچنین درباره یارانه های غیرمستقیم هشدار داد که این یارانه ها، از جمله یارانه دارو یا انرژی، بستر رانت و فساد گسترده ایجاد کرده و باید اصلاح شوند. به گفته حاجتی از ابتدایی که یارانه ارزی دارو برای واردات این کالا داده می‌شود، زیر سوال است تا زمانی که واردکننده اقدام به انتخاب داروها می‌کند.

سپس دارو وارد می شود و حتی دوباره به خارج قاچاق می‌شود. این یعنی فرایند واردات دارو سرتا پا رانت و فساد است. خب چرا ارز ارزان تر به دارو می‌دهیم؟ یک راهکار این است که واردات دارو آزاد شود سپس بعد از مصرف دارو و تجویز آن، یارانه به مصرف‌کننده نهایی داده شود نه این که یارانه به فردی که می خواهد دارو وارد کند، داده شود

تجربه‌های ناکام و خطاهای گذشته

علی عسگری، رئیس اسبق سازمان هدفمندی، نیز از تجربه شخصی خود در اجرای قانون سخن گفت و تصریح کرد که از سال دوم اجرای طرح در ۱۳۸۹، هدفمندی از مسیر اصلی منحرف شد. او با اشاره به ناکارآمدی نظام فعلی گفت: «سه رئیس فعلی و سابق سازمان، همگی مخالف شیوه کنونی هستیم.» عسگری یادآور شد که قرار بود قیمت حامل‌های انرژی سالانه به‌تدریج تعدیل شود، اما این سیاست به دلیل فشارهای سیاسی متوقف شد و امروز کشور با یارانه‌های عظیم و بی‌اثر روبه‌روست.

نمونه‌هایی از سوءاستفاده

عسگری همچنین از موارد متعدد سوءاستفاده در توزیع یارانه‌ها سخن گفت: از خانوارهای صوری و ثبت‌شده در چندین منطقه تهران تا سرپرستان خیالی که برای ده‌ها نفر یارانه دریافت می‌کردند. او این مثال‌ها را نشانه‌ای از ناکارآمدی سیستم شناسایی و توزیع دانست.

در مجموع اظهارات سه رئیس فعلی و سابق سازمان هدفمندی را می توان در یک محور مشترک دانست. این که ادامه وضع موجود در حوزه یارانه ها نه پایدار است و نه عادلانه. حذف سه دهک بالایی از فهرست یارانه‌بگیران تا پایان امسال، نخستین گام در این مسیر است؛ اما اصلاح ساختاری تنها زمانی ممکن خواهد شد که یارانه‌ها در قالب یک نظام تأمین اجتماعی جامع و کارآمد بازتعریف شوند؛ نظامی که به‌جای پراکندگی و رانت، حمایت هدفمند و اعتماد عمومی به همراه آورد.  البته باید توجه داشت که اصلاحات ناگهانی بدون آماده‌سازی زیرساخت‌های حمایتی، می‌تواند پیامدهای اجتماعی جدی به همراه داشته باشد.