مثلث تهران- مینسک- مسکو؛ جنگ روسیه چطور ایران و بلاروس را به یکدیگر نزدیک کرد؟

فرارو- محمد حسن خلیلی؛ سفر سه شنبه شب مسعود پزشکیان، رئیس جمهور کشورمان نمایانگر نوعی رابطه و نزدیکی است که میان ایران و بلاروس در جریان است؛ نزدیکی که با شدت گرفتن تحریمهای غرب و نیز شعله‌ور شدن آتش جنگ روسیه شدت گرفت و اکنون با سفر پزشکیان به این کشور بار دیگر به کانون رسانه‌ها آمده است. 

به گزارش فرارو، سه شنبه شب بود که مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران در سفری رسمی وارد مینسک، پایتخت بلاروس شد؛ سفری که البته به دعوت رسمی «الکساندر لوکاشنکو» انجام شده بود. 

استقبال بلاروس از رئیس جمهور ایران

خبرگزاری رسمی بلاروس موسوم به «بلتا» (Belta) روز چهارشنبه ۲۰ اوت (۲۹ مرداد) گزارش داد مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران در سفری رسمی وارد بلاروس شد و هواپیمای حامل رئیس دولت ایران در فرودگاه ملی مینسک بر زمین نشست. 

بنا بر این گزارش، به محض نشستن هواپیما، پزشکیان از سوی «آندری کوزنتسوف» (Andrei Kuznetsov)، وزیر صنعت بلاروس و رئیس مشترک کمیسیون همکاری‌های اقتصادی ایران و بلاروس و نیز «سرگئی لوکاشویچ»، معاون اول وزیر امور خارجه این کشور و «دمیتری کالتسوف» (Dmitry Koltsov)، سفیر بلاروس در ایران و «علیرضا صانعی»، سفیر ایران در بلاروس مورد استقبال قرار گرفت. 

لوکاشنکو: بلاروس آماده همکاری‌های گسترده با ایران است

اما در همین ارتباط، الکساندر لوکاشنکو، رئیس جمهور بلاروس در دیدار با مسعود پزشکیان، رئیس جمهور کشورمان اعلام کرد بلاروس آماده است تا در خصوص طیفی از مسائل مختلف از همکاری در تأمین مواد غذایی گرفته تا فناوری دفاعی با ایران به گفت‌وگو بنشیند. 

بنابر اعلام خبرگزاری بلتای بلاروس، رئیس جمهور بلاروس با استقبال گرم از مهمان ویژه و متمایز خود، اعلام کرد سفر او (پزشکیان) در ابتدا برای ماه ژوئن (دو ماه پیش) برنامه ریزی شده بود؛ اما در نتیجه شرایط پیش بینی نشده، اندکی به تعویق افتاد. 

لوکاشنکو همچنین خطاب به پزشکیان گفت: «شما دوست ما بوده و خواهید ماند. ما متعهد هستیم تا تمامی تعهداتی که در خصوص ایران متقبل شده‌ایم را اجرایی کنیم. شما پیش دوست خود آمده‌اید و بایستی احساس کنید که اینجا خانه خودتان است. اگر هرگونه کمبودی در برآورده کردن شرایطی که روی آن توافق کردیم، وجود دارد، من بر این باورم که این مسائل را امروز ما دوستانه و بدون هیچ پرده پوشی در خصوصش گفت‌وگو خواهیم کرد.» 

بنابر اعلام خبرگزاری بلاروس، لوکاشنکو همچنین با اشاره به سفر خود به تهران مبنی بر اینکه این سفر سرشار از گرمی و مهمان نوازی بود، به دیدارش با رهبر ایران اشاره کرد و از پزشکیان خواست تا گرم‌ترین و دوستانه‌ترین آرزوهایش را به ایشان ابلاغ کند. 

پیشینه روابط ایران و بلاروس

میدانیم که بلاروس تا پیش از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی، بخشی از شوروی محسوب می‌شد. در واقع بلاروس که در زمان حضور شوروی، «جمهوری شوروی سوسیالیستی بلاروس» خوانده می‌شد، یکی از ۱۵ جمهوری تشکیل دهنده این کشور بود. پس از وقوع انقلاب در ایران در سال ۱۹۷۹ میلادی (۱۳۵۷ شمسی)، «جمهوری شوروی سوسیالیستی بلاروس» در عمل «جمهوری اسلامی ایران» را به رسمیت شناخت. پس از فروپاشی شوروی در اواخر سال ۱۹۹۱ و استقلال یافتن ۱۵ جمهوری شوروی سابق، «جمهوری شوروی سوسیالیستی بلاروس» به «جمهوری بلاروس» تغییر نام یافت. بنابر آنچه که در پایگاه سفارت بلاروس در ایران قید شده، روابط دیپلماتیک میان ایران و بلاروس در تاریخ ۱۸ مارس ۱۹۹۳ (برابر با ۲۷ اسفند ۱۳۷۱) برقرار شد. در تاریخ ۸ مارس ۱۹۹۸ (برابر با ۱۷ اسفند ۱۳۷۶) سفارت بلاروس در تهران افتتاح شد و از فوریه ۲۰۰۱ نیز سفارت ایران در مینسک، پایتخت بلاروس آغاز به کار کرد. 

روابط نزدیک مسکو و مینسک

بلاروس در اروپای شرقی قرار دارد و همسایه روسیه، اوکراین، لهستان، لیتوانی و لتونی محسوب می‌شود. با آنکه بلاروس پس از فروپاشی شوروی استقلال خود را به دست آورد، اما روابط نزدیک خود را با روسیه حفظ کرد که این مسأله نیز ناشی از روابط تاریخی و گذشته‌های مشترک روسیه و بلاروس در شوروی سابق بوده است. 

بر اساس آنچه در پایگاه مؤسسه روابط بین الملل «کلینگندال» هلند (Netherlands Institute of International Relations Clingendael) آمده که یک اندیشکده هلندی فعال در زمینه روابط بین‌اللمل است، وابستگی اقتصادی طولانی مدت بلاروس به روسیه، سبب شده است تا مینسک یکپارچگی نزدیک‌تری را با مسکو تجربه کند. بر اساس اعلام این اندیشکده هلندی، به مرور زمان این کشور تشویق شد تا بجای تعامل با اتحادیه اروپا با روسیه همکاری کند. در همین حال، در آن سوی ماجرا، برای مسکو نیز وابستگی دیرپای مینسک به روسیه، فرصتی را برای حفظ نفوذ خود در این کشور همسایه و مهم راهبردی به وجود آورده است. 

نزدیک شدن ایران، بلاروس و روسیه پس از تحریمهای غرب و جنگ روسیه

اما اگرچه بخاطر دیدگاه سیاسی که رهبران بلاروس و تهران دارند و هردوی آن‌ها نگاهشان بجای بلوک غرب، به بلوک شرق است و از این حیث، از گذشته رابطه نزدیکی داشتند، اما در سالهای اخیر و به خصوص پس از جنگ روسیه، این روابط نزدیک و نزدیک‌تر شده است. یکی از دلایل این نزدیکی بخاطر آن است که همزمان با شدت گرفتن تحریمهای ایران در سالهای اخیر بر سر برنامه هسته‌ای و همراه با شدت گرفتن تحریمهای روسیه بخاطر حمله این کشور به اوکراین، تحریمهای غرب علیه بلاروس بخاطر انتخابات جنجالی این کشور نیز شدت گرفته است. 

بر همین اساس طبق آنچه در سایت اتحادیه اروپا آمده، این اتحادیه تحریمهایی را علیه بلاروس در پاسخ به آنچه به ادعا «تقلب انتخاباتی»، سرکوب سوء استفاده‌های حقوق بشری و همدستی این کشور در تجاوز نظامی روسیه علیه اوکراین خوانده شده، تحریمهایی را اعمال کرده است. 

این در حالی است که تحریمهای بلاروس به اتحادیه اروپا محدود نمانده و آمریکا نیز تا کنون تحریمهای مختلفی را علیه این کشور اعمال کرده است. سال گذشته میلادی در تاریخ نهم اوت (۱۹ مرداد ۱۴۰۳) خبرگزاری رویترز گزارش داد وزارت خزانه داری این کشور اعلام کرده است آمریکا علیه شماری از اشخاص و نهادهایی در بلاروس که به ادعای آمریکا از جنگ مسکو در اوکراین از طریق تولید منابع نظامی و انتقال آن‌ها به روسیه حمایت کرده‌اند، تحریمهایی را اعمال کرده است. 

رویترز: دوستان پوتین قصد تقویت همکاری و نظامی دارند

اما در همین راستا و در چارچوب سفر اخیر پزشکیان به بلاروس و امضای سندهای همکاری میان دو کشور، خبرگزاری رویترز در مطلبی در کنایه به نزدیکی رابطه ایران و بلاروس با روسیه نوشت: بلاروس و ایران، دو دوست پوتین، تصمیم دارند روابط دوجانبه و نظامی خود را تقویت کنند. 

رویترز در گزارش خود نوشت: بلاروس و ایران، دو کشوری که از جنگ روسیه در اوکراین پشتیبانی کرده‌اند، تصمیم دارند تا طبق اعلام رؤسای جمهورشان در مینسک در روز چهارشنبه، روابط دوجانبه خود را در تمامی زمینه‌ها از جمله دفاعی تقویت کنند. 

اتحادیه اقتصادی اوراسیا

اما یکی علل و جنبه‌های تقویت روابط ایران، بلاروس و روسیه را بایستی در راستای یک اتحادیه اقتصادی با نام «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» عنوان کرد. اتحادیه اقتصادی اوراسیا یک اتحادیه اقتصادی میان دولتی شامل بلاروس، قرقیزستان، روسیه و ارمنستان است که ایران نیز عضویت ناظر آن را بر عهده دارد. در همین راستا آژانس خبری «bne IntelliNews» با اشاره به این مطلب، این سفر را سفری از پیش برنامه‌ریزی شده و در چارچوب رشد همگرایی با «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» (EEU) و در پی اجرای توافقهای ترجیحی ۲۰۲۴ میان تهران و شماری از کشورهای شوروی سابق از جمله ارمنستان و بلاروس عنوان کرد. 

به نوشته این خبرگزاری، دو کشور ایران و بلاروس در سالهای اخیر و به خصوص در پی جنگ روسیه علیه اوکراین به شکلی فراینده به همدیگر نزدیک شده‌اند؛ به طوری که روسیه از بلاروس به عنوان محلی برای حملات خود به کی‌یف استفاده می‌کند. 

خبرگزاری «bne IntelliNews» سپس به اتهام پراکنی‌های کشورهای غربی علیه ایران اشاره و اعلام کرد: ایران نیز پیشتر متهم شده بود به دو کشور روسیه و بلاروس مهمات و نیز پهپادهای شاهد فرستاده است. 

بنابر اعلام این خبرگزاری، آمارهای ایران نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۴، تهران به ارزش حدودا ۲۰ میلیون دلار کالا به بلاروس صادر کرده و در حدود ۶۰ میلیون دلار از بلاروس واردات داشته است و در نتیجه رقم تجارت مستقیم این دو کشور در سال گذشته میلادی به ۸۰ میلون دلار می‌رسد.